داعی الی الله ← داعی شیرازی

داعی الی اللّه ← داعی شیرازیNNNNداعی اَنجِدانی، محمدمؤمن، شاعر فارسی‌زبان قرن یازدهم و دوازدهم. وی از سادات تفرش بود و در میان مردم تفرش به آقامؤمن شهرت داشت. نسب او با 31 واسطه به اماممحمدباقر علیه‌السلام می‌رسد. پدرش جمال‌الدین مصطفی و مادرش دختر آقاظهیرالدین علی‌بن مولانا مراد تفرشی، معروف به ظهیرا از دانشمندان و شاعران بنام تفرش، بود (آذربیگدلی، نیمة 2، ص 490؛ آقابزرگ طهرانی، ج 9، قسم 1، ص 313؛ سیفی فمی تفرشی، ص 198ـ199). آقامؤمن در شعر، داعی تخلص می‌کرد. او را داعی تفرشی نیز خوانده‌اند و به‌سبب آنکه تفرش از توابع قم بوده، به داعی قمی نیز شهرت داشته‌است (← صبا، ص 253؛ محمود هدایت، ج 1، ص 476ـ477).در منابع متقدم‌تر سال دقیق تولد او ذکر نشده، اما به‌گفتة سیفی فمی تفرشی (ص 200) در 1080 در قریة فم تفرش به دنیا آمده‌است. داعی پس از گذراندن دوران کودکی به اصفهان رفت و در آنجا به تحصیل دانشهای متعارف زمان خود پرداخت و در اواخر عمر به موطن خود بازگشت و گوشه‌نشینی اختیار کرد. وی با آذر بیگدلی* و هاتف اصفهانی* معاصر و معاشر بوده‌است (آذر بیگدلی، همانجا؛ رضاقلی‌بن محمدهادی هدایت، ج 2، بخش 1، ص 289ـ290؛ سیفی فمی تفرشی، همانجا). او را حکیم، عارف، خوش‌خلق و حتی صاحب کشف و کرامات معرفی کرده‌اند (← همانجاها). وی در نود سالگی در تفرش درگذشت (آذربیگدلی؛ صبا، همانجاها؛ محمود هدایت، ج 1، ص 476).در اغلب منابع، تاریخ درگذشت وی 1155 ذکر شده‌است (← صبا؛ محمود هدایت، همانجاها؛ براون ، ج 4، ص 208؛قس سیفی فمی تفرشی، همانجا، که تاریخ 1170 را ذکر می‌کند). گویا تاریخ درگذشت وی در نسخه‌های مختلف آتشکده آذر نیز متفاوت است و در آنجا هم 1155 و هم 1166 ذکر شده‌است (← آذربیگدلی، نیمه 2، ص 490، پانویس 5؛ نیز ← براون، ج 4، ص 208، پانویس 1).در دورة قاجار، به همت میرزارضاقلی‌خان اتابیگی تفرشی، منشی میرزاعلی اصغرخان، اتابک اعظم و صدراعظم ناصرالدین‌شاه، بنای یادبودی دارای گنبد و رواق در مقبرة وی ساخته شد که اکنون از آن فقط سنگ مزاری به‌جای مانده‌است (سیفی فمی تفرشی، ص 199).داعی در شعر بیشتر به قصیده‌سرایی مایل بوده و قصایدی مفصّل و طولانی سرودهاست. آذر بیگدلی (نیمة 2، ص 491ـ 494) قصیده‌ای از داعی را که به سلطان‌القصاید او معروف شده و دربارة تشرف وی در عالم رؤیا به حضور امامعلی علیه‌السلام است، به طور کامل نقل کرده‌است (نیز ← سیفی فمی تفرشی، ص 200). داعی ابیاتی نیز در قالب مثنوی، بر وزن مخزن‌الاسرار نظامی، سروده که دربارة ملاقات حضرت جواد علیه‌السلام با مأمون، خلیفة عباسی، و ازدواج ایشان با امّالفضل، دختر مأمون، و همچنین مباحثه آن حضرت با یحیی‌بن اَکْثَم است. این مثنوی بیش از ششصد بیت دارد. مثنوی ندای قدس او به همت تقی حاتمی در پایان دیوان آقاصادق هجری، در 1350ش، در تهران، به طبع رسیده‌است (همان، ص 200ـ201). وی علاوه بر شعر، نثر دلپذیری نیز داشت (آذر بیگدلی، نیمة 2، ص 490؛ صبا، همانجا)، اما به نظر می‌رسد از آثار منثورش چیزی نمانده باشد. قرآنی هم به خط وی موجود است. علاوه بر این آثار، اشعار عرفانی بسیاری نیز به‌طور پراکنده از او نقل شده که گویا نزد اعقابش باقی است (سیفی فمی تفرشی، ص 202). به‌گفتة آقابزرگ طهرانی (همانجا)، ابوالقاسم سحاب تفرشی دیوان داعی انجدانی را جمع‌آوری کرده‌است.به سبب وجود چندین شاعر در دورة صفویه با تخلص داعی، شرح‌حال این شاعران با یکدیگر خلط شده‌است. در برخی از تذکره‌ها، داعی انجدانی برادر بزرگ‌تر ملک‌طیفور انجدانی دانسته شده‌است (← اوحدی بلیانی، ج 2، ص 1319؛ واله داغستانی، ج 2، ص 793؛ ایمان، ص 272). آقابزرگ طهرانی (همانجا) ملک‌طیفوربیگ را برادر مهتر ملاداعی دانسته که به نظر می‌رسد این داعی، شاعر دیگری باشد که معاصر ملک قمی، شاعر قرن دهم، بوده و بیشتر عمر خود را در کاشان به‌سر برده‌است؛ به‌همین‌سبب به داعی انجدانی کاشانی هم شهرت یافته‌است (← اوحدی بلیانی؛ واله داغستانی؛ آقابزرگ طهرانی، همانجاها).آذر بیگدلی (نیمة 2، ص 237) و واله داغستانی (همانجا) رباعی معروفی را از آنِ داعی دانسته‌اند، اما اوحدی بلیانی (ج 5، ص 3093) آن را متعلق به قلیخان‌بیگ مُجْرِم می‌داند. ادوارد براون (ج 4، ص 104) داعی را در کنار ضمیری، محتشم، وحشی و برادران طیفور از شعرای دربار شاه‌عباس صفوی ذکر کردهاست.منابع : لطفعلی‌بن آقاخان آذربیگدلی، آتشکده آذر، نیمة 2، چاپ میرهاشم محدث، تهران 1378ش؛ آقابزرگ طهرانی؛ تقی‌الدین محمدبن محمد اوحدی بلیانی، تذکره عرفات العاشقین و عرصات العارفین، چاپ محسن ناجی نصرآبادی، تهران 1388ش؛ رحم‌علیخان ایمان، منتخب اللطایف، چاپ حسین علیزاده و مهدی علیزاده، تهران 1386ش؛ ادوارد گرانویل براون، تاریخ ادبیات ایران، ج 4، ترجمة غلامرضا رشید یاسمی، تهران ?]1316ش[؛ مرتضی سیفی فمی تفرشی، سیری کوتاه در جغرافیای تاریخی تفرش و آشتیان، تهران 1361ش؛ محمدمظفر حسین‌بن محمد یوسفعلی صبا، تذکره روز روشن، چاپ محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران 1343ش؛ علیقلی‌بن محمدعلی واله‌داغستانی، تذکره ریاض‌الشعراء، چاپ محسن ناجی نصرآبادی، تهران 1384ش؛ رضا قلی‌بن محمدهادی هدایت، مجمع‌الفصحا، چاپ مظاهر مصفا، تهران 1336ـ1340ش؛ محمود هدایت، گلزار جاویدان، تهران 1353ـ1355ش.