خیران خادم

خیران خادم، راوی امامی قرن دوم و سوم. نَسَب و کنیه‌اش در کتب رجالی یاد نشده است (قس ابن‌بابویه، ج 2، ص 564: خیران‌بن داهر؛ طوسی، 1415، ص 386 :خیران‌بن اسحاق؛ نیز ← زنجانی، ص 734؛ موحدابطحی، ج 5، ص 427ـ429، که احتمال داده‌اند همان خیران خادم باشند). لقبش اسباطی (کلینی، ج 1، ص 498؛ قس زنجانی، همانجا : ساباطی) و قراطیسی (کشّی، ص 608ـ609؛ قس شوشتری، ج 4، ص 224، که آن را محرّف اسباطی دانسته) است. ظاهراً قراطیسی محرّف فراطیسی است، چنان‌که بنابر گزارش مسعودی (ص 232)، خیران خادمِ فراطیس، مادر واثق‌باللّه ــ خلیفة عباسی (ﺣﮑ : 227ـ232)ــ بوده و ازاین‌رو به فراطیسی شهرت داشته است (قس کلینی، همانجا؛ مفید، ج 2، ص 301).خیران خدمتکار امام رضا (نجاشی، ص 155) و وکیل امام جواد و امام هادی علیهم‌السلام بود (برقی، ص 58؛ کلینی، ج 1، ص 324؛ طوسی، همانجا). طوسی (همانجا) او را توثیق کرده و ابن‌شهرآشوب (ج 4، ص 402) وی را از اصحاب موثق امام هادی شمرده است. وی مناسبات نزدیکی با امامان شیعه داشت و مورد اعتماد و تأیید آنان بود، چنان‌که امام هادی علیه‌السلام در یکی از مکاتبات، نظر او را با رأی خود یکسان دانسته و اطاعت از او را همچون اطاعت از خود شمرده است (کشّی، ص 611). رجالیان معاصر این تعبیر را فراتر از وکالت و دالّ بر وثاقت و جلالت قدر وی دانسته‌اند (← مامقانی، ج 26، ص 84؛ خویی، ج 7، ص 85).آنچه از روایات فقهی او در دست است، مکاتبه‌ای است با یکی از امامان دربارة حکم نماز با لباس آلوده به خمر یا گوشت خوک (← کلینی، ج3، ص 405؛ طوسی، 1390، ج1، ص279، ج 2، ص 358ـ359). فقها و رجالیان معاصر احتمال داده‌اند این نامه برای امام صادق علیه‌السلام فرستاده شده باشد و چون بعید است خیران زمان آن امام را درک کرده باشد، در استناد این نامه به او تردید کرده‌اند (← بحرانی، ج 5، ص100؛ خویی، ج 7، ص 86). علاوه بر این روایت، از مصاحبتهای او با امام هادی علیه‌السلام و پیشگویی آن حضرت دربارة برخی وقایع و همچنین احترام و تواضع خیران در برابر آن حضرت روایاتی در دست است (← کشّی، ص610ـ611؛ کلینی، ج 1، ص 498).همچنین روایاتی در نص بر امامت امام جواد و امام هادی علیهماالسلام به واسطة خیرانی، که احتمال داده‌اند پسر او باشد (← شوشتری، ج 12، ص 32؛ خویی، ج 23، ص 94)، از خیران نقل شده است (← کلینی، ج 1، ص 322، 324، 384؛ مفید، ج 2، ص 275، 279، 298ـ299). وی کتابی نیز داشته که محمدبن عیسی عُبَیْدی، از اصحاب امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام، آن را نقل کرده است (نجاشی، همانجا). حسن‌بن علی وشاء بغدادی، حسین‌بن محمدبن عمران اشعری، علی‌بن مهزیار اهوازی و ابوسعید سهل‌بن زیاد رازی از او روایت کرده‌اند (← خویی، ج 7، ص 85؛ موحدابطحی، ج 5، ص 430).منابع : ابن‌بابویه، کتاب الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1362ش؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ]بی‌تا.[؛ یوسف‌بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم 1363ـ1367ش؛ احمدبن محمد برقی، کتاب الرجال، در ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران 1383ش؛ خویی؛ موسی‌بن عبداللّه زنجانی، کتاب الجامع فی الرجال، ]قم[ 1394؛ شوشتری؛ محمدبن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران 1390؛ همو، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1415؛ محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة‌الرجال، ]تلخیص[ محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد 1348ش؛ کلینی؛ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم‌الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم 1423ـ ؛ علی‌بن حسین مسعودی، اثبات‌الوصیة للامام علی‌بن ابی‌طالب، قم 1382ش؛ محمدبن محمد مفید، الارشاد فی معرفة حجج‌اللّه علی‌العباد، بیروت 1414/1993؛ محمدعلی موحد ابطحی، تهذیب‌المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، ج 5، قم 1417؛ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ﺑ رجال‌النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم 1407.