خویی بنیاد خیریه

خویی، بنیاد خیریه، مؤسسه‌ای غیردولتی، عام‌المنفعه و خیریه با هدف تبلیغ و اشاعه اسلام و خدمات‌دهی به مسلمانان به‌ویژه شیعیان اثناعشری. اندیشه تأسیس چنین مؤسسه‌ای را نخستین بار در 1364ش، سیدمحمدتقی خویی (از فرزندان آیت‌اللّه سیدابوالقاسم خویی*) مطرح کرد. آیت‌اللّه خویی این پیشنهاد را پذیرفت و کلیات اساسنامه آن را تعیین کرد. اما اجرای این طرح به دلیل فشار حکومت بعثی عراق به بیت آیت‌اللّه خویی و نیز جنگ عراق با ایران* تا 1368ش به تأخیر افتاد. در این سال مؤسسه‌ای در لندن با نام بنیاد خیریه خویی (مؤسسة الامام الخوئی الخیریة) به ثبت رسید و پس از انتخاب سیدمحمدتقی خویی به عنوان دبیرکل، فعالیت خود را در آن شهر آغاز کرد (مؤسسة الامام الخوئی الخیریة، 2001، مقدمه عبدالمجید خویی، ص 5؛ همو، 1416، ص 33ـ36).بنیاد خویی برحسب اساسنامه، مؤسسه‌ای خیریه، اسلامی ـ شیعی و عام‌المنفعه است که هدف از تأسیس آن گسترش فرهنگ صحیح اسلام، افزایش سطح آگاهیهای دینی امت اسلامی به‌ویژه شیعیان اثناعشری، خدمات‌دهی برای تأمین زندگی مناسب و رسیدگی به مشکلات مسلمانان سراسر جهان براساس توان مؤسسه و اوضاع موجود است (رجوع کنید به همو، 2001، ص 57).بر پایه این‌اهداف، حوزه فعالیت بنیاد نیز به‌این‌ترتیب مشخص شده است: 1) ایجاد و گسترش مراکز نشر آگاهی اسلامی مانند مساجد، مراکز دینی و کتابخانه‌های عمومی؛ 2)ایجاد یا کمک به ایجاد مراکز آموزش اسلامی برای کودکان، نوجوانان و جوانان؛ 3) گسترش فرهنگ اسلامی در سراسر جهان از طریق نشر روزنامه و مجله و مطالعات و پژوهشهای اسلامی و فرستادن واعظ و مبلّغ به نقاط مختلف و تألیف و ترجمه و توزیع کتاب؛ 4) نظارت بر اوقاف و جمعیتهای خیریه و نهادهایی که براساس قانون یا حکم مرجع اعلای شیعیان به بنیاد وابسته‌اند؛ 5) تلاش برای برقراری همکاری بین مؤسسه‌های اسلامی شیعه در سراسر جهان و تنظیم مناسبات آنها از طریق برگزاری همایشها و دیدارها و تماسها؛ 6) تهیه امکانات و ارائه خدمات اساسی به شیعیان مانند درمانگاهها، بیمارستانها و یتیم‌خانه‌ها و کمک به آسیب‌دیدگان حوادث گوناگون (همان، ص 57ـ58).همچنین بنابر اساسنامه بنیاد، پس از درگذشت آیت‌اللّه خویی بنیاد باید زیر نظر مرجع اعلای شیعیان جهان، که از سوی غالب علما و با شهادت حداقل سه چهارم اعضای شورای مرکزی بنیاد اعلم شناخته شود، اداره گردد (همان، ص 58). بنیاد شامل سه بخش دبیرکل، شورای مرکزی و شوراهای محلی است. آیت‌اللّه خویی اوقاف زیادی در کویت داشته که طبق اساسنامه متولی آن دبیرکل بنیاد است که در رأس بنیاد قرار دارد و خط مشی آن را تعیین می‌کند و دستورها و تصمیمات او در تمام شعبه‌ها و مراکز بنیاد لازم‌الاجراست. البته شورای مرکزی می‌تواند این دستورها را با رأی اکثریت دو سوم اعضا نقض کند و در صورت تخلف دبیرکل از اساسنامه بنیاد یا احراز بی‌کفایتی وی، با اکثریت سه چهارم آرا او را برکنار کند که این تصمیم پس از موافقت مرجع اعلای شیعیان نافذ است. شورای مرکزی از مدیران شعبه‌های بنیاد در سراسر جهان، که با پیشنهاد دبیرکل و تأیید آیت‌اللّه خویی منصوب شده‌اند، و نیز دو تن از علمای برجسته و سه تن از افراد شاخص و متقی که به فعالیتهای دینی اهتمام دارند، تشکیل می‌شود. شورای مرکزی وظیفه مشورت با دبیرکل برای اداره بنیاد و نظارت شرعی و قانونی بر عملکرد او و طرحهای اجرایی بنیاد را برعهده دارد. شوراهای محلی از سه تا پنج تن از اشخاص صلاحیت‌دار محلی تشکیل می‌شود که وظیفه آنان نظارت بر عملکرد مدیر شعبه و کیفیت اداره شعبه‌های بنیاد و اجرای اساسنامه داخلی است. اعضای این شوراها با پیشنهاد مدیر شعبه‌ها و تأیید دبیرکل یا پیشنهاد دبیرکل و موافقت اکثریت اعضای شورای مرکزی تعیین می‌شوند. مقرّ اصلی بنیاد، شامل دبیرخانه و اداره‌های شش‌گانه امور مالی، امور اداری، امور فنی، امور دینی، امور فرهنگی و اطلاع‌رسانی و روابط عمومی، در لندن است و دبیرکل در صورت تشخیص می‌تواند مقرّ آن را تغییر دهد (همان، ص 58ـ59، 61). بنیاد خویی دارای شعبه‌ها و مراکزی است که عبارت‌اند از :مرکز نیویورک. این مرکز که بزرگ‌ترین مرکز اسلامی شیعی در امریکاست، در 5 فروردین 1368/ 25 مارس 1989 افتتاح شد. این مرکز دارای کتابخانه‌ای با ده هزار جلد کتاب و سالن اجتماعات 1500 نفره است که در آن مراسم نماز جماعت، سوگواری، جشنهای میلاد ائمه و اعیاد دینی برگزار می‌شود. اجرای عقد ازدواج، نشر کتابهای اسلامی، جمع‌آوری مبرّات و صدقات و تبلیغات اسلامی از جمله فعالیتهای این مرکز است. مرکز نیویورک به‌ویژه در ماه رمضان بسیار فعال است (همان، ص 128ـ 132؛ «مؤسسة الامام الخوئی الخیریة: فکرتها و مشاریعها»، ص 559ـ560).مرکز سوانزی . این مرکز در جنوب ولز قرار دارد و از 5 مهر 1370/ 27 سپتامبر 1991 فعالیت خود را آغاز کرده است. ساختمان آن کلیسایی بوده که پس از خریداری به مرکز بنیاد خویی تبدیل شده و ساختمان مجاور آن نیز به تأسیس مدرسه اختصاص یافته است (مؤسسة الامام الخوئی الخیریة، 2001، ص 121ـ123؛ قس «مرکز الامام الخوئی الاسلامی فی سوانزی»، ص 347ـ348).مرکز لندن. این مرکز که ساختمان آن در ابتدا کلیسا و مدرسه بوده، در 1371ش/ 1992 فعالیت خود را آغاز کرده است. در مرکز لندن مراسم عبادی و مذهبی، دوره‌های دروس حوزوی و غیرحوزوی و نیز همایشهای اسلامی برگزار می‌شود (مؤسسة الامام‌الخوئی‌الخیریة، 2001، ص 115، 119؛ اسلامی، ص42). بنیاد خویی در منچستر و برادفورد نیز مراکزی تأسیس کرده است (مؤسسة الامام الخویی الخیریة، 2001، ص 61).مرکز پاریس. این مرکز هم‌زمان با مرکز لندن فعالیت خود را آغاز کرد. ساختمان آن کوچک و در حومه شرقی پاریس است. چون در فرانسه به لحاظ قانونی امکان ایجاد مرکزی مانند مرکز لندن وجود ندارد، بنیاد می‌کوشد با ایجاد جمعیت فرهنگی ـ اسلامی اجازه فعالیت بگیرد. در این مرکز فعالیتهای مذهبی و خیریه محدودی جریان دارد (همان، ص 124ـ127).مرکز تایلند. این مرکز به صورت مدرسه دارالعلم در 1366ش/ 1987 در بانکوک زیرنظر آیت‌اللّه خویی تأسیس شد و شماری از طلاب شیعه تایلندی در آن به تحصیلات حوزوی مشغول شدند. این مدرسه زیرنظر بنیاد خویی اداره می‌شود و محصلان آن را پس از چهار سال تحصیل، برای تبلیغ اسلام به مناطق دورافتاده تایلند، یا در صورت تمایل برای تکمیل تحصیلات به ایران و پاکستان می‌فرستند. در این مدرسه همچنین کتابهای دینی به زبان تایلندی ترجمه می‌شود. در پاتالونگ در جنوب تایلند نیز یک مرکز علمی و فرهنگی در 1377ش/ 1998 تأسیس شده و در 1378ش/ 1999 با پذیرش 35 محصل علوم دینی فعالیت خود را آغاز کرده است. در این مرکز مراسم دینی به مناسبتهای مختلف برگزار می‌شود (همان، ص 143ـ146؛ اسلامی، ص 48ـ49).مجموعه فرهنگی امام خویی در هند، بزرگ‌ترین طرح بنیاد خویی تأسیس مرکزی بزرگ در زمینی به مساحت صد هزار مترمربع در اطراف بمبئی بود که در 1369ش/ 1990 به اجرا درآمد. نقشه آن با الهام از بناهای تاریخی اسلامی طراحی شد که شامل یک مسجد و حسینیه بزرگ، کتابخانه‌ای با ظرفیت پانصد هزار جلد کتاب، پرورشگاه، درمانگاه و بیمارستان یکصد تخت‌خوابی، زمین ورزش، بازار، غذاخوری، مدارس ابتدایی و متوسطه و حوزه علمیه بود. این طرح قرار بود ظرف پنج سال به پایان برسد، اما از 1371ش/ 1992 به‌سبب مشکلات سیاسی پس از واقعه تخریب مسجد بابری* و نیز درگذشت آیت‌اللّه خویی و قطع وجوهات بنیاد که از وجوهات شرعی بیت وی حاصل می‌شد، اجرای آن به‌رغم پیشرفت 80% کار متوقف شد (مؤسسة الامام الخوئی الخیریة، 1416، ص 154ـ155؛ همو، 2001، ص 135ـ140؛ انصاری قمی، ص 119ـ121).مجموعه فرهنگی امام خویی در پاکستان. در اسلام‌آباد نیز ساخت مجموعه فرهنگی بزرگی در 1371ش/ 1992 آغاز شد که پس از پنج ماه به دلیل درگذشت آیت‌اللّه خویی و قطع منابع مالی، احداث آن متوقف گردید و از 1377ش/ 1998 بار دیگر ادامه یافت (مؤسسة الامام الخوئی الخیریة، 2001، ص 141ـ142؛ «مؤسسة الامام الخوئی الخیریة: فکرتها و مشاریعها»، ص 565).بنیاد خویی در مونترال کانادا نیز مرکزی برای خدمات‌دهی به مسلمانان دارد (مؤسسة الامام الخوئی الخیریة، 2001، ص 61).یکی از حوزه‌های مهم فعالیت بنیاد خویی تلاش برای حفظ هویت اسلامی مسلمانان مهاجر و مقیم در کشورهای غربی، به ویژه از طریق تربیت فرزندان مسلمانان است؛ به‌همین منظور در لندن مدرسه پسرانه امام صادق علیه‌السلام و مدرسه دخترانه الزهراء، از سطح ابتدایی تا پایان دبیرستان، تأسیس شد. این دو مدرسه ظرفیت پذیرش هفتصد دانش‌آموز را دارند. در نیویورک نیز مدرسه ایمان با ظرفیت 150 دانش‌آموز فعال است. در این مدارس افزون بر دروس رسمی و معمول، به تربیت و آموزش معارف دینی و اسلامی و زبان عربی توجه ویژه‌ای می‌شود (همان، ص 111ـ112، 133ـ134، مقدمه عبدالمجید خویی، ص 6).بر پایه اساسنامه بنیاد خویی، بنیاد حق مداخله در امور سیاسی را ندارد، مگر در مواردی که به دفاع از حقوق شیعیان اثناعشری مربوط می‌شود. یکی از این موارد پس از حمله عراق به کویت در 1369ش بود که فشارهای حکومت بعثی عراق بر شیعیان این کشور به قیام و تسلط آنان بر بخشهایی از چند شهر شیعه‌نشین انجامید (رجوع کنید به جنگ عراق با کویت*). در این اوضاع بود که آیت‌اللّه خویی گروهی نه نفره را که سیدمحمدتقی خویی دبیرکل بنیاد نیز یکی از اعضای آن بود، برای اداره امور این مناطق تشکیل داد و خانه محمدتقی خویی را به مرکز فرماندهی این قیام تبدیل کرد (همان، ص 44ـ45، 59؛ فاروق ـ اسلاگلتو اسلاگلت، ص289؛ کول ، ص 549). واکنش حزب بعث* سرکوب شیعیان بود. آیت‌اللّه خویی و فرزندش و سایر نمایندگان آیت‌اللّه خویی نیز دستگیر شدند، که فقط خویی و فرزندش پس از سه روز آزاد شدند، اما پس از آن در حصر خانگی قرار گرفتند (شاکری، ص 254؛ کاکبرن ، ص 82ـ83). در 1371ش آیت‌اللّه خویی درگذشت و فرزندش محمدتقی خویی نیز در 1373ش در حادثه رانندگی مشکوکی کشته شد. در پی آن عبدالمجید خویی فرزند دیگر آیت‌اللّه خویی به لندن رفت در رأس بنیاد خویی قرار گرفت و با همکاری عراقیهای در تبعید برای سرنگونی حکومت صدام‌حسین* به فعالیت پرداخت («الشهید محمدتقی الخوئی»، 2004ـ2008؛ کول، همانجا).پس از درگذشت آیت‌اللّه خویی، شورای مرکزی بنیاد آیت‌اللّه سیدمحمدرضا گلپایگانی* را مرجع اعلای شیعیان انتخاب و در نامه‌ای در 26 تیر 1372 خواستار نظارت شرعی وی بر فعالیتهای بنیاد شد. با درگذشت آیت‌اللّه گلپایگانی در 1372ش، آیت‌اللّه سیدعلی سیستانی نظارت بر بنیاد را پذیرفت و شیخ‌محمدمهدی شمس‌الدین*، از علمای برجسته لبنان، را به عنوان نماینده خود برای نظارت بر فعالیتهای بنیاد معرفی کرد (مؤسسة الامام الخوئی الخیریة، 1416، ص 165ـ170).بنیاد خویی، در دوران سیطره حکومت بعثی صدام، برای دفاع از شیعیان عراق در سطح بین‌المللی راه‌پیمایی، گردهمایی و نشستهای فراوانی ترتیب داد. همچنین در حوزه حقوق بشر به نحو ایجابی اقداماتی کرد و با مؤسساتی مانند عفو بین‌المللهمکاری داشت و در نشستهای حقوق بشر در سازمان ملل حضور یافت. در نتیجه این فعالیتهای گسترده بنیاد خویی در 1377ش/ 1998 به‌عضویت شورای اقتصادی اجتماعی سازمان ملل پذیرفته شد و در همان سال با سازمان آموزش علوم و فرهنگ اسلامی (آیسیسکو) قرارداد همکاری امضا کرد. براساس این قرارداد برنامه‌های فرهنگی مشترکی مانند برگزاری دوره‌های تربیت معلم علوم اسلامی و عربی، ترجمه و نشر کتاب، تجهیز کتابخانه‌ها، همایشها و برنامه‌های مشترک تحقیقاتی به اجرا درآمده است (همو، 2001، ص 72ـ84، 97ـ103).پس از حمله امریکا به عراق در 1382ش/ 2003 و سقوط رژیم بعث، عبدالمجید خویی به عراق بازگشت و تلاش کرد تولیت حرم امام‌علی علیه‌السلام در نجف را به دست گیرد، ولی در همان روزهای نخست به قتل رسید. بنیاد خویی با تشکیل یک هیئت بین‌المللی‌از وکلای مجرب به‌پیگیری قضائی این پرونده، پرداخت (کول، ص555ـ557؛ معد فیاض،1426). پس از این واقعه بر سر جانشینی عبدالمجید خویی و مدیریت اوقاف آیت‌اللّه خویی میان اعضای خانواده خویی اختلاف افتاد. اماسرانجام عبدالصاحب خویی فرزند دیگر آیت‌اللّه خویی اداره بنیاد در لندن را در دست گرفت. این اختلافات سبب شد تا آیت‌اللّه سیستانی از نظارت شرعی بر فعالیتهای این بنیاد کناره‌گیری کند و طرحهای مهمی مانند احداث مرکز بمبئی و اسلام‌آباد نیز متوقف شود (قاسم قصیر و اسعد حیدر، 2003؛ میاحی، 2010).در حوزه اطلاع‌رسانی، بنیاد خویی ماهنامه النور را به زبان عربی و ماهنامه دیالوگ را به زبانهای انگلیسی و فرانسه منتشر می‌کند. البته ماهنامه النور از 1370ش/ 1991 به دو زبان عربی و انگلیسی منتشر می‌شد که پس از مدتی انتشار نسخه انگلیسی آن به دلایل فنی و اداری تعطیل شد، اما نسخه عربی آن همچنان در صد صفحه و به صورت رنگی منتشر می‌شود. این نشریه که به‌تاریخ اسلام، اهل‌بیت، عقاید شیعی و مسائل‌سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعیان و مسلمانان می‌پردازد در بسیاری از کشورهای مهم اسلامی و غربی منتشر می‌گردد (مؤسسة الامام الخوئی الخیریة، 2001، ص 105ـ110؛ بحرالعلوم، ص 135). ماهنامه دیالوگ برای کشورهای غربی به‌ویژه سیاستمداران و کارشناسان مسائل خاورمیانه منتشر می‌شود (مؤسسة الامام الخوئی الخیریة، 2001، ص 72). افزون بر این، دو ماهنامه الغدیر در مرکز لندن و الهدی در مرکز نیویورک با هدف اطلاع‌رسانی درباره فعالیتهای بنیاد منتشر می‌شود. این نشریه‌ها حلقه پیوند بنیاد با مهاجران مسلمان در کشورهای غربی است. بنیاد خویی و مدارس امام صادق و ایمان پایگاه اینترنتی نیز دارند. همچنین بنیاد خویی تاکنون دهها کتاب اسلامی را به زبانهای انگلیسی و فرانسه ترجمه و منتشر کرده است (همان، ص 94، 120، 130).منابع : غلامرضا اسلامی، غروب خورشید فقاهت: نگرشی بر زندگینامه و آثار و مبارزات مرحوم حضرت آیة‌ا... العظمی آقای خوئی، تهران 1373ش؛ ناصرالدین انصاری‌قمی، «اسوه علم»، در یادنامه حضرت آیة‌اللّه العظمی آقای حاج سیدابوالقاسم خوئی، ]قم[ 1372ش؛ محمد بحرالعلوم، «مسیرة المرجعیة المتطورة من خلال تحرک‌الامام الخوئی العلمی و الاجتماعی»، الموسم، ش 17 (1414)؛ حسین شاکری، «الامام السیدالخوئی: سیرة و ذکریات»، همان؛ «الشهید محمدتقی الخوئی»، مؤسسة الامام الخوئی الخیریة، 2004ـ2008.Retrieved Oct.31, 2010, from http://www.alkhoei.org/ index.php?p=1261228192;قاسم قصیر و اسعد حیدر، «'حزب الدعوة الاسلامیة، یعید تنظیم صفوفه فی العراق، قرار النجف: التحرک ضدالاحتلال الامریکی»، المستقبل، ش 1275، 16 نیسان 2003.Retrieved Oct. 6,2010, from http://www.almustaqbal.com/ stories. aspx?story ID = 6355;اندرو کاکبرن و پاتریک کاکبرن، صدام‌الخارج من تحت الرماد: ولادة صدام‌حسین من جدید، ترجمة انور بغدادی، ]بی‌جا[ 1412/2000؛ «مرکز الامام الخوئی الاسلامی فی سوانزی»، الموسم، ش 17 (1414)؛ معد فیاض، «مؤسسة الخوئی تکلف هیئة قضاة دولیین لمتابعة قضیة مقتل عبدالمجید الخوئی المتهم فیها مقتدی الصدر»، الشرق الاوسط، ش 9778، 1 شعبان 1426.Retrieved Oct.31, 2010, from http://www.aawsat.com/ details. asp? section= 4 & article = 321549 & issueno = 9778;مؤسسة الامام الخوئی الخیریة، تقریر موجز حول بعض خدمات و نشاطات فروع و مراکز مؤسسة الامام الخوئی الخیریة : ؛ همو، 1989ـ 2001، لندن ?] 2001[تقریر موجز حول خدمات و نشاطات فروع و مراکز مؤسسة الامام الخوئی الخیریة خلال ؛ سبعة اعوام، لندن ?]1416/ 1996[«مؤسسة‌الامام الخوئی الخیریة: فکرتها و مشاریعها»، الموسم، ج 2، ش 6 (1410)؛ حیدرعباس میاحی، «اللعبة الاخیرة ضد مرجعیة الشیخ الیعقوبی»، البیت العراقی.Retrieved Oct.31, 2010, from http://www.iraqihome.com/ June 2007-1/ 207.htm; Juan Cole, "The United States and Shi`ite religious factions in post-Ba`thist Iraq", The Middle East journal, vol.57, no.4 (Autumn 2003); Marion Farouk-Sluglett and Peter Sluglett, Iraq since 1958: from revolution to dictatorship, London 2003.