خوست

معرف

خُوسْت، نام ولایت و دو شهر در افغانستان.

متن

خُوسْت، نام ولایت و دو شهر در افغانستان.۱) ولایت. این ولایت از ولایات مرزی افغانستان در همسایگی پاکستان است. قسمت عمده آن کوهستانی است و رشته کوه سفیدکوه در آن امتداد دارد. رود کیتو در آن جاری است. آب مصرفی این ولایت از آبراهه، چشمه و قنات تأمین می شود (>فرهنگ جغرافیای تاریخی و سیاسی افغانستان< ، ج ۶، ص ۶۲۴). اهالی به کشاورزی و باغداری و دامداری اشتغال دارند. گندم، جو، حبوبات، سبزی و از فراورده های باغی توت، زردآلو، لیمو و نارنج از محصولات عمده آنجاست (رجوع کنید به دولت آبادی، ص ۱۶۶؛ >فرهنگ جغرافیای تاریخی و سیاسی افغانستان<، ج ۶، ص ۶۲۰، ۶۲۲؛ قاموس جغرافیائی افغانستان، ذیل مادّه). بیشتر ساکنان آن پشتونها هستند (دوپری ، ص ۷۲). اقوام خوکیائی، تَنی و قبایل علی خیل، مَنْگَل و وزیری از اقوام ساکن در این ولایت اند (فیض محمد، ص ۱۱۶، ۱۲۳؛ قاموس جغرافیائی افغانستان، همانجا؛ فرخ، ص ۷۳، ۷۵، ۷۷). همچنین تعدادی هندو که عمدتآ به تجارت مشغول اند در ولایت خوست به سر می برند (همانجاها).پیش از آنکه خوست در ۱۳۸۱ش به ولایت تبدیل شود (رجوع کنید به دولت آبادی، ص ۲۷۰) با عنوان «لُوْی وُلُسْوالی» (کوچک تر از ولایت) با پنج علاقه داری (کمابیش برابر با دهستان) و شهرهای یعقوبی، علی شیر، مندوزائی و المرد جزو ولایت پکتیا بود (رجوع کنید به اتلس جمهوری دموکراتیک افغانستان، ص a۴ و نقشه ص ۵ـ۶؛ نیز رجوع کنید به دولت آبادی، همانجا).۲) شهر. این شهر، مرکز ولایت خوست، در حدود بیست کیلومتری مرز پاکستان واقع است و با کابل در حدود ۲۳۸ کیلومتر فاصله دارد (قاموس جغرافیائی افغانستان، همانجا). شهر خوست قدمت چندانی ندارد و از شهرهای جدید افغانستان به شمار می رود. به نوشته الفینستون (ص ۱۶۴)، در اوایل سده سیزدهم، به سبب درگیری میان اقوام ناحیه، اتحادیه ای به نام «سیاه و سفید» در خوست ایجاد شد. در زمان جنگهای افغان و انگلیس، به ویژه در ۱۲۹۵/ ۱۸۷۸ و ۱۲۹۷/۱۸۸۰، خوست به سبب نزدیکی به مرز از محلهای ورود نیروهای انگلیسی بود و نقش عمده ای در مبارزه با انگلیسیها داشت (رجوع کنید به فرخ، ص ۱۹۸، ۳۰۷، ۳۷۵، ۴۳۹). در ۱۳۰۸ش، خوستیها و بسیاری از افغانهای غَلَجی به رهبری ملاعبداللّه، معروف به ملای لنگ، در مخالفت با اصلاحات امان اللّه در ۱۳۰۱ش/۱۹۲۲، از جمله استفاده از تقویم هجری شمسی به جای هجری قمری و رفع حجاب از زنان قیام کردند (رجوع کنید به انصاری، ص ۱۰۵؛ استوارت ، ص ۴۱ـ۴۳، ۴۷؛ ایوانس ، ص ۱۲۹؛ رجوع کنید به نیز برای اطلاع بیشتر از این اصلاحات رجوع کنید به امان اللّه خان*). این قیام سرکوب و ملای لنگ اعدام شد (رجوع کنید به استوارت، ص ۴۷)، اما وقتی حبیب اللّه، مشهور به بچه سقا*، بر امان اللّه شورید و اقوام و طوایف جنوبی پشتون* را برای تصرف کابل در خوست جمع کرد، خوست به مرکز مهم سیاسی و نظامی تبدیل شد (رجوع کنید به مولایی، ج ۱، ص ۱۹۳ـ۱۹۴؛ نیز رجوع کنید به پولادا ، ص ۱۸۳ـ۱۸۴). این شورش در نهایت به کناره گیری امان اللّه و استیلای بچه سقا در افغانستان در ۱۳۰۸ش انجامید (رجوع کنید به انصاری، ص ۱۲۵).در دهه های نخستینِ سده چهاردهم شمسی، به سبب مراودات تجاری میان خوست با شهرهای مرزی پاکستان مانند پاراچنار* و نیز ورود کالاهای تجاری هند به این شهر، بازار خوست، به نام مَتون، رونق گرفت و به تدریج (به ویژه در حدود ۱۳۴۷ش) بر توسعه تجاری شهر افزوده شد (رجوع کنید به گروتس باخ ، ص ۸۳ـ۸۴؛ قاموس جغرافیائی افغانستان، همانجا؛ دولت آبادی، ص ۱۶۷). در ۱۳۶۸ش، خوست و پایگاه نظامی دارگهی، در پانزده کیلومتری شمال شرقی شهر، به دست مجاهدین مسلمان افغانی، به فرماندهی جلال الدین حقانی، افتاد؛ در این زمان خوست راه اصلی تدارکاتی نیروهای مجاهدین در پاکستان بود. در ۱۳۷۰ش، نخستین شورای سراسری فرماندهان جهادی در آنجا تشکیل شد (گاهشمار رویدادهای افغانستان در سال ۱۳۶۸، ص ۱۵۶ـ۱۵۷؛ کامگار، ص ۱۸۳). در ۱۳۷۳ش، پس از پیوستن نیروهای جلال الدین به طالبان، خوست به دست طالبان افتاد و به تدریج محل تجمع و آموزش نظامی شد (رجوع کنید به رشید، ص ۱۰۴ـ۱۰۵؛ کامگار، ص ۳۰۵؛ نیز رجوع کنید به سیستانی، ص ۱۹۶ـ۱۹۷). سقوط شهر خوست و دگرگونیهای آن دولت نجیب اللّه، رئیس جمهور، را با بحران مواجه کرد (رجوع کنید به سیستانی، همانجا). در واقعه حمله و ورود نیروهای امریکایی به افغانستان در ۱۳۸۰ش، خوست آسیب بسیار دید (رجوع کنید به همشهری، سال ۱۰، ش ۲۶۰۵، ۸ دی ۱۳۸۰، ص ۲۳).در منابع قدیم همچنین از شهر دیگری با نام خوست با ضبطهای مختلفِ خَوْست، خَوْشت، خَسْت، خاست، خاشت یاد شده است (برای نمونه رجوع کنید به یعقوبی، ص ۲۸۸؛ اصطخری، ص ۲۷۶؛ مقدسی، ص ۲۹۶؛ سمعانی، ج ۲، ص ۳۰۷؛ یاقوت حموی، ذیل مادّه). این شهر در ناحیه تخارستان و از توابع بلخ بود. خوست در سده چهارم شهری کوچک و پردرخت بود (مقدسی، ص ۳۰۳؛ نیز رجوع کنید به یاقوت حموی، همانجا). این شهر امروزه، گاه با نام خوست و فرنگ، یکی از دهستانها یا «علاقه داری»های شرق ولایتِ بغلان* است (رجوع کنید به >فرهنگ جغرافیای تاریخی و سیاسی افغانستان<، ج ۱، ص ۱۰۶). ابوصالح حَکَم بن مبارک خاستی، محدّث (متوفی ۲۱۳)، به این شهر منسوب است (رجوع کنید به سمعانی، ج ۲، ص ۳۰۷ـ۳۰۸).

منابع : اتلس جمهوری دموکراتیک افغانستان، کابل: جیوکارت پولند، ]بی تا.[؛ رئاتالی استوارت، جرقه های آتش در افغانستان، ترجمه و نگارش یارمحمد کوهسار ـ کابلی، پیشاور ۱۳۸۰ش؛ اصطخری؛ فاروق انصاری، تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان: ۱۳۱۲ـ ۱۲۵۹ش/ ۱۹۳۳ـ۱۸۸۰م، بررسی موردی قندهار، تهران ۱۳۸۱ش؛ بصیراحمد دولت آبادی، شناسنامه افغانستان، تهران ۱۳۸۲ش؛ احمد رشید، طالبان : اسلام، نفت و بازی بزرگ جدید، ترجمه اسداللّه شفایی و صادق باقری، ]تهران[۱۳۷۹ش؛ سمعانی؛ محمداعظم سیستانی، مقدمه یی بر کودتای ثور و پیامدهای آن در افغانستان، ]کابل [۲۰۰۰؛ مهدی فرخ، تاریخ سیاسی افغانستان، قم ۱۳۷۱ش؛ فیض محمد، نژادنامه افغان، مقدمه، تحشیه و تعلیقه از کاظم یزدانی، چاپ عزیزاللّه رحیمی، قم ۱۳۷۲ش؛ قاموس جغرافیائی افغانستان، چاپ محمدحکیم ناهض، کابل: انجمن آریانا دائرة المعارف، ۱۹۵۶ـ۱۹۶۰؛ جمیل الرحمان کامگار، کرونولوژی حوادث تاریخی افغانستان: از تأسیس جمهوریت تا بمیان آمدن اداره انتقالی افغانستان، کابل ۱۳۸۲ش؛ گاهشمار رویدادهای افغانستان در سال ۱۳۶۸، به کوشش هرمز مقصودی، تهران: وزارت امور خارجه، ستاد پشتیبانی افغانستان، ۱۳۷۷ش؛ اروین گروتس باخ، جغرافیای شهری در افغانستان، ترجمه محسن محسنیان، مشهد ۱۳۶۸ش؛ مقدسی؛ میراحمد مولایی، خاطرات و تاریخ (افغانستان ۱۳۴۴ـ۱۳۰۲ش)، تهران ۱۳۸۱ش؛ نقشه راهنمای افغانستان، مقیاس ۰۰۰، ۶۰۰،۱:۱ تهران : گیتاشناسی، ۱۹۹۴؛ یاقوت حموی؛ یعقوبی، البلدان؛Louis Dupree, Afghanistan, Karachi ۱۹۹۷; Mountstuart Elphinstone, An account of the kingdom of Caubul and its dependencies in Persia, Tartary and India, Graz ۱۹۶۹; Martin Ewans, Afghanistan: a short history of its people and politics, New York ۲۰۰۲; Historical and political gazetteer of Afghanistan, ed. Ludwig W. Adamec, Graze, vol.۱: Badakhshan province and northeastern Afghanistan, ۱۹۷۲, vol. ۶: Kabul and southeastern Afghanistan, ۱۹۸۵; Leon B. Poullada, Reform and rebellion in Afghanistan, ۱۹۱۹-۱۹۲۹: King Amonullah&#۳۹;s failure to modernize a tribal society, Ithaca ۱۹۷۳.

نظر شما
مولفان
گروه
رده موضوعی
جلد 16
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده