خوریان موریان

معرف

مجمع‌الجزایری در جنوب کشور عُمان در دریای عرب
متن
خوریان موریان، مجمع‌الجزایری در جنوب کشور عُمان در دریای عرب. مجمع‌الجزایر خوریان موریان در شمال دریای عرب قرار دارد و از لحاظ تقسیمات سیاسی تابع استان (محافظه) ظُفار در جنوبی‌ترین قسمت کشور عمان است (← نقشه عمومی خاورمیانه؛ )نقشه سلطان‌نشین عمان( ).مجمع‌الجزایر خوریان موریان پس از مَصیره* معروف‌ترین و وسیع‌ترین جزایر کشور عمان به‌شمار می‌روند و علاوه بر آنکه موجب تسلط عمان بر دریای عرب می‌شوند، موقعیت سوق‌الجیشی ویژه‌ای در اقیانوس هند برای این کشور فراهم می‌آورند (← چمنکار، ص 187؛ )اطلس جامع‌جهان تایمز( ، نقشه 33).مجمع‌الجزایر خوریان موریان دارای پنج جزیره (به ترتیب از مغرب به مشرق) است: حاسِکیه/ حسکیّه در مقابل رأس حاسک و شهر بندری حاسِک*، سوده یا سویدیه، حَلّانیّه که وسیع‌ترین و مهم‌ترین جزیره است، قبلیه/ جُبَیْلَه و غرزوت/ جرزوت (یا رادندو ) که میان َ45ْ55 تا َ15ْ56 طول شرقی و َ30ْ17 تا َ45ْ17 عرض شمالی گسترده‌اند (← هولتون ، ص 156؛ )اطلس جامع جهان تایمز(، همانجا؛ )نقشه سلطان‌نشین عمان(). مساحت پنج جزیره بالغ بر 73 کیلومترمربع است. در میان این جزایر، حاسکیه با فاصله سی کیلومتر تا رأس حاسک کمترین فاصله را با سواحل عمان دارد (بعلبکی، ج 6، ص 75؛ یگانه، ص 5؛ )نقشه سلطان‌نشین عمان(). این جزایر صخره‌ای است و مرتفع‌ترین نقطه مجمع‌الجزایر در حلّانیّه از ششصد متر بیشتر نیست (هولی ، ص 83؛ )نقشه سلطان‌نشین عمان(). به جز حلّانیّه که مسکونی و محل فعالیت ماهیگیران است، سایر جزایر خالی از سکنه‌اند (کحّاله، ص 319؛ یگانه، همانجا). خلیج میان مجمع‌الجزایر خوریان موریان و سواحل جنوبی عمان، خوریان موریان یا حلانیات یا حاسک نامیده می‌شود ()← اطلس جامع جهان تایمز(، همانجا؛ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل "H(a(sik").احتمالا قدیم‌ترین مؤلفی که این جزایر را با نام خرتان ـ مرتان معرفی کرده، ادریسی مؤلف سده ششم است (← ج 1، ص 56ـ57؛ قس د. اسلام، همانجا که به نقل از ادریسی، خرتان ـ مرتان را «خَریان مریان» ضبط کرده است). این نام در بیشتر منابع، کوریان ـ موریان یا کوریا ـ موریا ذکر شده است (برای نمونه ← هولتن، همانجا؛ کحّاله، ص 311، 365؛ )فرهنگ جدید جغرافیایی وبستر( ، ذیل "Oman"). در میان منابع معتبر معاصر، تنها در دایرة‌المعارف فارسی (ذیل «خوریان موریان») این نام به صورت خوریان موریان آمده است. بعلبکی هم که به نام خوریان موریان اشاره‌ای کرده، عنوان مدخل خود را کوریاموریا انتخاب کرده است (بعلبکی، همانجا). به این جزایر حلّانیّات نیز گفته شده (← لاریمر ، ج 8، ص 1043؛ هولی، ص 6، 83) که برگرفته از نام جزیره حلّانیّه یا موریان/ موریا (← چمنکار، ص 22؛ یگانه، ص 5، پانویس 1) است.بیشترین اطلاع از این جزایر متعلق به دوره معاصر است. با این‌حال، مرور نقشه‌های قدیم از مجمع‌الجزایر خوریان موریان نشان می‌دهد که این جزایر در مسیر راه دریایی ایران به یمن در دوره ساسانی قرار داشته و ساسانیان بر آن تسلط داشته‌اند؛ همچنین به نظر می‌رسد تا سال 41 که سراسر جزیرة‌العرب دعوت اسلام را پذیرفتند، مجمع‌الجزایر خوریان موریان ناحیه‌ای جزو قلمرو اسلامی شده است (← )اطلس تاریخی اسلام( ، نقشه 5ـ 6).در 997/ 1588، پرتغالیها در پی توسعه تصرف استعماری در سرزمینهای اسلامی، بر این جزایر مسلط شدند و آن را هزکیه نامیدند؛ در این دوره، حلّانیّه تنها جزیره مسکونی بود و ساکنانش بازماندگان جنگهای داخلی جزیرة‌العرب بودند که به این جزایر کوچ کرده بودند (← واین ، ص 71؛ د. اسلام، همانجا). در نیمه نخست سده سیزدهم، استعمارگران بریتانیا برای مدتی این جزایر را ضمیمه عَدَن در جنوب یمن کردند (← کحّاله، ص 311، 315ـ316). در 1270/ 1854، که بازرگانان بریتانیایی نوعی کود گران‌بها در سواحل مجمع‌الجزایر خوریان موریان یافتند، این جزایر را از سعیدبن سلطان، سلطان مَسْقَط، به صورت فروش یا واگذاری مطالبه کردند؛ یک‌سال بعد، سعید این جزایر را به ملکه ویکتوریا هدیه کرد (هولی، ص 131؛ رنتز ، ص 28؛ یگانه، ص 5). در زمان جنگ جهانی اول، نیروهای نظامی بریتانیا از این جزایر برای طرحهای نظامی استفاده کردند (چمنکار، ص 126). در 1316ش/1937 نیز این جزایر تحت فرمان نماینده بریتانیا در خلیج‌فارس بود (یگانه، همانجا). در 1346ش/ 1967 و پس از انجام همه‌پرسی در این جزایر مجمع‌الجزایر خوریان موریان به سلطان‌نشین عمان واگذار شد (هولی، همانجا؛ چمنکار، ص 22؛ نیز ← )فرهنگ جدید جغرافیایی وبستر(، همانجا).در سده چهاردهم/ بیستم لاریمر گزارشهایی از این جزایر داده است. به گفته وی (ج 8، ص 1043) جزایر خوریان موریان را طایفه ابن‌غلفان مسکونی کرده بودند و به همین سبب، علاوه بر حلّانیّات آن را جزایر ابن‌غلفان نیز می‌نامیدند (برای اطلاع بیشتر از هر یک از جزایر ← همان، ج 8، ص 1043ـ1045). در 1352ش و در جریان شورش ظفار، پس از تقاضای سلطان قابوس، حاکم عمان، ارتش ایران در جزیره حلّانیّه مستقر شد و تأسیسات نظامی در آنجا ایجاد کرد (← چمنکار، ص 216؛ نیز ← ظفار*). تنها آثار به‌جامانده در این جزایر، آثار قبرهای قدیمی در جزیره جبیله است (← کحّاله، ص 319).منابع : محمدبن‌محمد ادریسی، کتاب نزهة‌المشتاق فی‌اختراق الآفاق، قاهره: مکتبة‌الثقافة الدینیة، ]بی‌تا.[؛ منیر بعلبکی، موسوعة المورد : دائرة‌المعارف انکلیزیة عربیة مصورة، بیروت 1980ـ1983؛ محمدجعفر چمنکار، بحران ظفار و رژیم پهلوی، تهران 1383ش؛ دایرة‌المعارف فارسی، به‌سرپرستی غلامحسین مصاحب، تهران 1345ـ 1374ش؛ جورج رنتز، عُمان والساحل الجنوبی للخلیج‌الفارسی، قاهره 1423/2003؛ عمررضا کحّاله، جغرافیة شبه جزیرة‌العرب، چاپ احمدعلی، مکه 1384/1964؛ نقشه عمومی خاورمیانه، مقیاس 000، 750،1:3، تهران: گیتاشناسی، 1382ش؛ پیتر واین، تراث عمان، لندن 1995؛ دانلد هولی، عمان و نهضتهاالحدیثة، ترجمة عبداللّه حراصی، محمد بلوشی، و فوزیه سیابی، لندن 1998؛ عباس یگانه، عمان، تهران : وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1374ش؛EI2, s.v. "H(a(sik" (by J. Schleifer); An Historical atlas of Islam, ed. William C. Brice, Leiden: Brill, 1981; Hulton, "An account of the Curia Muria isles, near the south- eastern coast of Arabia", Journal of the Royal Geographical Society of London, vol.11 (1841); John Gordon Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oma(n, and central Arabia, Buckinghamshire 1986; The Sultanate of Oman [map], scale: 1:1,320,000, United Kingdom: GEO Projects, 1983; The Times comprehensive atlas of the world, London: Times Books, 2005; Webster's new geographical dictionary, Springfield, Mass. 1980.
نظر شما
مولفان
گروه
رده موضوعی
جلد 16
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده