خورموسی

خورموسی، شاخابه‌ای عریض و طولانی در ساحل شمالی خلیج‌فارس در جنوب استان خوزستان. خورموسی در شهرستان بندر ماهشهر* جریان دارد. این خور در واقع مانند زبانه‌ای دریایی (خلیج کوچک) است که در خشکی پیشروی کرده و از شمال تا بندر ماهشهر و از مغرب گاهی تا رود بهمنشیر* امتداد می‌یابد. دهانه آن حدود 150 متر و متوسط پهنای آن حدود 37 کیلومتر است که در نزدیکی بندر امام خمینی* به حدود دو کیلومتر می‌رسد و تا مسافت حدود 77 کیلومتر تا شمال و شمال‌غربی امتداد می‌یابد، سپس به سوی مشرق متمایل می‌شود و به بندر ماهشهر منتهی می‌گردد (رزم‌آرا، ص 68؛ سلطانی بهبهانی، ص 115). عمق آن از بیست تا چهل متر متغیر است که این عمق نسبتآ زیاد، موجب شده تا کشتیهای اقیانوس‌پیما به راحتی در آن رفت و آمد کنند (سلطانی بهبهانی، همانجا).بندرهای بوزی واقع در انتهای خورِدورق و بندر ماهشهر و بندر امام‌خمینی از بندرهای واقع در ساحل خورموسی است. بندر امام‌خمینی در فاصله حدود 92 کیلومتری از دهانه آن و در کرانه شمالی خور قرار دارد. این بندر را تا اوایل سده چهاردهم به نام خورموسی می‌خواندند (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 90، ص 30؛ نیز ← بندر امام خمینی*). خورموسی دو جزیره پست غیرمسکونی دارد؛ بونه/ بنه که جزیره‌ای طویل است و دارا/ دَرا (یا دیره) که جزیره‌ای باتلاقی است (← نوربخش، ص 49، 422ـ423). همچنین تعدادی جزیره پست و باتلاقی و غیرمسکونی دیگر هم دارد که به هنگام مدّ به زیر آب می‌روند و این امر، برخی مواقع موجب گمراهی ناخدایان می‌شود (شاه‌حسینی، ص 4). در دهانه خورموسی چندین آبتل (پشته زیرآبی) وجود دارد که گاه موجب به گل نشستن کشتیها می‌شود (همانجا). شدیدترین جریان کشندی در مدخل خورموسی در هنگام جزر در کِهکشند (جزر کمینه در شب هفتم، بیست‌ودوم و بیست‌وسوم ماه قمری) 5ر4 گره معادل 33ر8 کیلومتر در ساعت، و در خلال مد در مِهْکشند (بالاترین مد) 5ر3 گره، معادل 48ر6 کیلومتر در ساعت است (همان، ص 5).پیدایی خورموسی احتمالا به این ترتیب بوده که زمینهای جنوبی خوزستان از رسوبات رودها پدید آمده، اراضی قسمت غربی ساحلی را رود کارون و زمینهای بخش شرقی را رود هندیان پدید آورده و قسمت میانی خالی مانده و دریا در آن پیشروی کرده است که امروزه خورموسی خوانده می‌شود (امام شوشتری، ص 56). امام شوشتری (همانجا) در وجه تسمیه خورموسی آن را نام ناخدای معروفی دانسته که خور به او منسوب شده و به نقل از شخصی ضبط «هورمورا» را نیز برای آن آورده است.امروزه دو بندر ماهشهر و امام خمینی در خورموسی، در زمینه بارگیری و صدور فراورده‌های نفتی و ترخیص کالا فعال‌اند. این دو بندر از طریق راه‌آهن سراسری ایران و یک جاده شوسه با شهرهای استان مرتبط‌اند. همچنین خطوط لوله‌ای، گاز طبیعی و نفت خام و فراورده‌های نفتی پالایشگاه آبادان را به این بنادر حمل می‌کند (← رشیدیان، ص 223ـ224؛ نقشه کامل ایران امروز)، به همین سبب خورموسی یکی از مراکز عمده کشتیرانی در خلیج فارس محسوب می‌شود.منابع : محمدعلی امام شوشتری، تاریخ جغرافیائی خوزستان، تهران 1331ش؛ حاج‌علی رزم‌آرا، جغرافیای نظامی ایران: خوزستان، تهران 1320ش؛ نیره‌زمان رشیدیان، نگاهی بتاریخ خوزستان، تهران 1371ش؛ سلطانعلی سلطانی‌بهبهانی، «بنادر ایران در خلیج‌فارس»، در خلیج‌فارس، ج 1، ]تهران: اداره کل انتشارات و رادیو، 1342ش[؛ شاه‌حسینی، «خورموسی و بندر ماهشهر»، ماهنامه آبزیان، سال 6، ش 12 (اسفند 1374)؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :90 آبادان، تهران: اداره جغرافیائی ارتش، 1365ش؛ نقشه جمهوری اسلامی ایران : براساس تقسیمات کشوری، مقیاس 000، 600،1:1، تهران: گیتاشناسی، 1383ش؛ نقشه عملیات مشترک (زمینی): آبادان، مقیاس 000،1:250، تهران: اداره جغرافیائی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1363ش؛ نقشه کامل ایران امروز، مقیاس 000، 600،1:1، تهران: گیتاشناسی، 1386ش؛ حسین نوربخش، خلیج‌فارس و جزایر ایرانی، ]تهران [1362ش.