خنیزی علی بن حسن

خُنَیْزی، علی‌بن حسن، فقیه و متکلم امامی بحرینی قرن سیزدهم و چهاردهم. او منسوب به آل‌خُنَیز است. این خاندان در بحرین ساکن بودند و سپس به قطیف مهاجرت کردند. از این خاندان عالمان بزرگی برخاسته‌اند. پدر خنیزی، حسن‌بن مهدی، و جدش نیز عالم دینی بودند. علی در 1291 در قطیف به دنیا آمد. کنیه‌اش را ابوالحسن گذاشتند تا از برادرزاده‌اش ــکه هم‌نام و معاصر او بودــ متمایز گردد (آقابزرگ طهرانی، 1404، قسم 4، ص 1390 و پانویس 1؛ امین، ج 8، ص 295؛ برای برادرزاده‌اش رجوع کنید به خنیزی*، علی‌بن حسن علی).خنیزی نخست در قطیف به حفظ قرآن پرداخت و مقدمات علوم دینی را نزد عالمانی چون محمدعلی نهّاش، عبداللّه آل‌نصراللّه، منصور جشّی و محمدعلی آل‌عبدالجبار فراگرفت. در 1313 عازم سفر حج شد و یک‌سال بعد برای تکمیل تحصیلات خود به نجف رفت. او از فقیهانی چون محمدهادی همدانی، محمد طه نجف، سیدابوتراب خوانساری*، فتح‌اللّه‌بن محمدجواد نمازی (معروف به شیخ‌الشریعه اصفهانی) و آخوند محمدکاظم خراسانی* بهره برد و از سید ابوتراب خوانساری، محمدکاظم خراسانی، شیخ‌الشریعه اصفهانی و اسداللّه تستری اجازه اجتهاد گرفت (بحرانی، ص 377ـ378؛ آقابزرگ طهرانی، 1404، قسم 4، ص 1391؛ امین، همانجا).خنیزی در 1328 برای زیارت مرقد امام رضا علیه‌السلام به ایران سفر کرد و یک‌سال بعد به قطیف بازگشت و به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. همچنین مدتی عهده‌دار منصب قضاوت گردید. برخی از شاگردان او عبارت‌اند از: علی جشّی، محمدعلی جشّی، فرج عمران قطیفی و منصور آل‌سیف (رجوع کنید به امین، همانجا؛ نیز رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، 1403، ج 7، ص 240). خنیزی در 1363 در قطیف درگذشت و در مقبره حبّاکه به خاک سپرده شد (آقابزرگ طهرانی، 1404، قسم 4، ص 1391ـ1392؛ امین، همانجا).فرزندان خنیزی، عبدالحمید و محمدسعید شاعر و ادیب بودند؛ یکی از فرزندان او، عبداللّه، کتاب ذِکْرَی الامامِالخنیزی را درباره زندگی پدرش به رشته تحریر در آورد که در 1370 در نجف چاپ شد (آقابزرگ طهرانی، 1404، قسم 4، ص 1392ـ1393).از خنیزی آثاری در فقه، اصول و کلام برجای مانده است. برخی آثار فقهی او عبارت‌اند از: دلائل الاحکام فی شرح شرایع الاسلام در فقه استدلالی که در دو مجلد در 1395 در نجف به چاپ رسیده است؛ رسالة فی عِدّة‌الحامل المتوفی عنها زوجها (درباره چاپ آن رجوع کنید به ادامه مقاله)؛ المَنْهَج فی العُمرة و الحج یا نِعْمَ المَنْهَج که دوبار با تقریظ سیدمحسن حکیم و ابوالقاسم خویی در نجف به چاپ رسید؛ طریق النجاة یا رسالة‌الشکّیّة که درباره شکیّات نماز است؛ و رسالة‌الرضاع یا الرضاعیة و طریق‌النجاة که رساله عملیه اوست (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، 1404، قسم 4، ص 1392؛ امین، ج 8، ص 295ـ296؛ امینی، 1384، ص 160).خنیزی دو اثر کلامی دارد: الدعوة‌الاسلامیة الی وحدة اهل‌السنة و الامامیة یا الردّ علی‌الصراع (صراع الحق) در رد الصراع بین‌الاسلام و الوثنیة عبداللّه علی قصیمی که در 1376 در بیروت چاپ شده است؛ و لسان‌الصدق در رد احقاق‌الحق موسی‌بن باقر اسکویی. برخی از دیگر آثار خنیزی عبارت‌اند از : روضة‌المسائل فی اثبات اصول‌الدین بالدلایل؛ رسالة فی اصول‌الدین؛ الخِلْسة من الزمن فی معنی التسامح فی ادلة السنن در اصول فقه؛ قَبسة العَجلان فی معنی الکفر و الایمان و الطاعة و العصیان. این چهار اثر و نیز رساله فقهی عدّة‌الحاملدر یک مجلد در 1369 در نجف به چاپ رسید. المناظراتنیز یکی دیگر از آثار اوست که بارها در نجف، بیروت و قاهره چاپ شده است (رجوع کنید به امین، همانجا؛ آقابزرگ طهرانی، 1403، ج 11، ص 87، ج 17، ص 35؛ نیز برای همه آثار رجوع کنید به خنیزی، ص 85ـ91؛ کورکیس عوّاد، ج 1، ص 61؛ امینی، 1385، ص 203ـ204).منابع : محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت 1403/1983؛ همو، طبقات اعلام‌الشیعة : نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم 1ـ4، 1404؛ امین؛ محمدهادی امینی، معجم‌المطبوعات النجفیة : منذ دخول الطباعة الی النجف حتی الآن، نجف 1385/1966؛ همو، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، نجف 1384/1964؛ علی‌بن حسن بحرانی، انوار البدرین فی تراجم علماء القطیف و الاحساء و البحرین، چاپ محمدعلی محمدرضا طبسی، نجف 1377، چاپ افست قم 1407؛ عبداللّه خنیزی، ذکری الامام الخنیزی، نجف 1418/1998؛ کورکیس عوّاد، معجم‌المؤلفین العراقیین فی القرنین التاسع عشر و العشرین، بغداد 1969.