خَنْسا، شهری کهن در ساحل دریای زرد در استان جه‌جیانگ واقع در شرق چین و پایتخت سلسله سونگ جنوبی (521ـ 678). این شهر امروزه به نام قدیم خود هانگ چو یا هانگ جو خوانده می‌شود. در زمان حمله مغولها به رهبری قوبیلای خان در 678/1279، این شهر به نامهای لین‌گنان و پس از آن هینگ تساسو یا هینگ ـ تسا معروف بوده و در دوره مینگ (حک : 769ـ1054) نام امروزی خود را بازیافته است (مارکوپولو ، ص 290، پانویس 2؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه). زمان اطلاق نام خنسا بر این شهر چندان روشن نیست؛ وانگ در یادداشتهای خود (رجوع کنید به رشیدالدین فضل‌اللّه، 1379ش، ص 166ـ167) آن را با زمان تأسیس سلسله سونگ جنوبی هم‌زمان می‌داند. مارکوپولو در سفرنامه خود (ص 290) ، از این شهر با نام کین‌سای یاد کرده است و از آن پس‌مورخان و جغرافی‌نویسان مسلمان آن را به صورت خنسا با ضبطهای گوناگون خینگسای (رجوع کنید به رشیدالدین فضل‌اللّه، 1373ش، ج 2، ص 902)، خنزای (وصّاف‌الحضره، ص 21)، خنساء (ابوالفداء، ص 363؛ ابن فضل‌اللّه عمری، سفر3، ص 133؛ ابن‌بطوطه، ج 2، ص 650) و خنسای (حمداللّه مستوفی، ص 261) آورده‌اند.از آثار اسلامی در این شهر، مسجد کهن جن جیائو سی است که به سبب شکل ظاهری آن به مسجد عنقا نیز شهرت دارد. تاریخ بنای این مسجد را بین سالهای 525 تا 544 ذکر کرده‌اند که در دورانهای مختلف تجدید بنا شده است (رجوع کنید به لوزیا اُای، ص 279ـ 281؛ محمودیوسف لی هواین، ص 21ـ22).مارکوپولو که از 674/ 1275 تا 691/ 1292 در چین به سر برده است، این شهر را شایسته لقب «شهر آسمانی» دانسته، زیرا ساکنان آن در رفاه و آسایش بسیار به سر می‌بردند، چندان که خود را در بهشت فرض می‌کردند. وی شرح مفصّلی از اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی و سیاسی به همراه تصویر زنده‌ای ازوضع ظاهری شهر از جمله ساختمانها، خیابانها، آبراهه‌ها، حمامها و بازارها به‌دست داده است. به گفته وی معاملاتبا پول کاغذی صورت می‌گرفته است (رجوع کنید به ص 290ـ309). اندکی پس از آن تاریخ‌نگاران و جغرافی‌نویسان قرن هشتم خنسا را شهری بزرگ و تجاری با ساختمانهای پنج طبقه چوبی و خیابانهای سنگ‌فرش یاد کرده‌اند که بازرگانان مسلمان به آنجا آمدوشد داشتند و گاه در آن مقیم می‌شدند و صاحب نفوذ و اعتبار بودند (رجوع کنید به حمداللّه مستوفی؛ ابن فضل‌اللّه عمری، همانجاها؛ ابن‌بطوطه، ج 2، ص 650ـ652). در نوشته ابن‌بطوطه (ج 2، ص 651) به مسجدجامع و زاویه‌ای به نام عثمانیه اشاره شده که بانی آنها تاجری بزرگ به نام عثمان‌بن عفان مصری بوده است. به گفته وی خنسا از شش شهرک مستقل تشکیل شده و هر شهرک به گروه یا صنف معیّنی از مردم اختصاص یافته بود.شهرک سوم به مسلمانان تعلق داشت که مساجد و بازارهای خود را در آن بنا کرده بودند.ناگفته نماند، خنسا در منابع قدیم گاه با «خانفو» اشتباه شده (رجوع کنید به ابوالفداء، ص 363؛ ابن‌سباهی‌زاده، ص 316) که این اشتباه در آثار محققان متأخر نیز تکرار شده است (رجوع کنید به ابن‌سعید مغربی، تعلیقات عربی، ص 240ـ241، ش 119؛ ابن‌فضل‌اللّه عمری، سفر3، ص 133ـ134، پانویس 2).منابع: ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة، چاپ محمد عبدالمنعم عریان، بیروت 1407/1987؛ ابن‌سباهی‌زاده، اوضح‌المسالک الی معرفة البلدان و الممالک، چاپ مهدی عیدالرواضیه، بیروت 2008؛ ابن‌سعید مغربی، کتاب‌الجغرافیا، چاپ اسماعیل عربی، بیروت 1970؛ ابن‌فضل‌اللّه عمری، مسالک الابصار فی ممالک‌الامصار، سفر3، چاپ احمد عبدالقادر شاذلی، ابوظبی 1424/2003؛ اسماعیل‌بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم‌البلدان، چاپ رنو و سلان، پاریس 1840؛ حمداللّه مستوفی،نزهة‌القلوب؛ رشیدالدین فضل‌اللّه، تاریخ چین از جامع التواریخ خواجه رشیدالدین فضل‌اللّه، چاپ وانگ ای‌دان، تهران 1379ش؛ همو، جامع‌التواریخ، چاپ محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران 1373ش؛ لوزیا اُ ای، «مساجد چین»، ترجمه مجید مددی، فصلنامه هنر، ش 33 (تابستان و پاییز 1376)؛ محمودیوسف لی هوا ین، المساجد فی الصین، هنگ‌کنگ 2003؛ عبداللّه‌بن فضل‌اللّه وصّاف‌الحضره، تاریخ وصّاف، چاپ سنگی بمبئی 1269؛EI2ansaKh, s.v. "(", (by L. Hambis); Marco Polo, The : the Venetian, New Delhi 2003. travels of Marco Polo
