خلّال، حسنبن محمد، حافظ، محدّث، قاری و مؤلف قرن چهارم و پنجم. کنیه‌اش ابومحمد بود و در صفر 352 در بغداد متولد شد (خطیب بغدادی، ج 8، ص 453؛ ذهبی، 1401ـ1409، ج 17، ص 593). تاریخ‌نگاران محل زندگی او را در نهرالقَلَّایین، محله بزرگی در بغداد و شرق کَرْخْ، که بیشتر اهل سنّت در آنجا سکونت داشتند (یاقوت حموی، ذیل «نهرالقلاءین»)، ذکر کرده‌اند که پس از مدتی به باب‌البصره، در غرب بغداد، نقل مکان کرد (رجوع کنید به خطیب بغدادی، ج 8، ص 454؛ سمعانی، ج 2، ص 422).خلال از کسانی چون احمدبن جعفر قطیعی، محمدبن عباس‌بن جبویه، محمدبن مظفر، ابوبکربن شاذان، ابوبکر محمدبن اسماعیل ورّاق و ابوالحسن دارقُطنی حدیث روایت کرده است (خطیب بغدادی، همانجا؛ ابن‌اثیر، ج 9، ص 544؛ ابن‌عماد، ج 3، ص 262). همچنین افرادی نظیر خطیبِ بغدادی*، علی‌بن عبدالواحد دینوری، ابوالحسین مبارک‌بن عبدالجبار صیرفی، محمدبن عمربن حفص کوفی و ابوسعداحمدبن طیوری از او روایت کرده‌اند (ابن‌عبدالهادی مقدسی، ج 3، ص 303؛ ذهبی، همانجا؛ سیوطی، ص 444). به نظر ذهبی (1984، ج 3، ص 191) ابوسعد احمدبن طیوری آخرین فردی است که از وی روایت حدیث کرده است. به‌گفته این تراجم‌نگار (1401ـ1409، ج 17، ص 594)، خلال برای استماع حدیث سفر نکرده و در عین حال، بعد از عبدالغنی‌بن سعید اَزْدی* (متوفی 409)، حدیث‌شناس و نسب‌شناس عرب با حافظه‌ترین فرد در حدیث بوده است.خطیب بغدادی که همعصر خلال و از راویان وی بود، او را با الفاظی چون «ثقه» و «آگاه بر مراتب حدیث» وصف و توثیق کرده است (همانجا). سمعانی (همانجا) خلال را کثیرالروایه و دارای فهم و درایت والایی در حدیث دانسته است.خلال به علم قرائت نیز آگاه بود و کسانی چون ابوطاهربن سوار بغدادی در این علم از او روایت کرده‌اند (ابن‌جزری، ج 1، ص 231). ذهبی (1401ـ1409، همانجا) احادیثی را از پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم، با طرق حدیثی خود از ابومحمد خلال نقل کرده است.خلال در 439 در بغداد درگذشت و در مقبره باب حرب، در کنار مدفن احمدبن حنبل و بشر حافی به خاک سپرده شد (رجوع کنید بهخطیب بغدادی، همانجا).آثار وی عبارت‌اند از: مسندی بر صحیحین (همانجا)؛ اخبارالثُقلاء، که آن را به روش محدّثان نوشته است (ابن‌عماد، همانجا؛ بغدادی، ج 1، ستون 275)؛ طبقات‌المعبّرین، در شرح احوال 7500 خواب‌گزار که به خلال منسوب است (بغدادی، همانجا). او در این کتاب خواب‌گزاران را به پانزده گروه تقسیم کرده است، شامل انبیا، صحابیان، تابعین، فقها و مؤلفان و دیگران تقسیم‌بندی است (حاجی‌خلیفه، ج 2، ستون 1106ـ 1107)؛ المجالس العشر که در واقع امالی یا مجلسهای حدیثی او بوده است. زرکلی (ج 2، ص 213) نسخه خطی این کتاب موجود در شهر رباط مراکش، را معرفی کرده است.منابع: ابن‌اثیر؛ ابن‌جزری، غایة‌النهایة فی طبقات‌القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره ]بی‌تا.[؛ ابن‌عبدالهادی مقدسی، طبقات علماءالحدیث، چاپ اکرم بوشی و ابراهیم زیبق، بیروت 1417/1996؛ ابن‌عماد؛ اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج 1، در حاجی‌خلیفه، ج 5؛ حاجی‌خلیفه؛ خطیب بغدادی؛ محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت 1401ـ1409/ 1981ـ1988؛ همو، العبر فی خبر من غبر، ج 3، چاپ فؤاد سید، کویت 1984؛ خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت 1986؛ سمعانی؛ عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، طبقات‌الحفاظ، چاپ علی محمد عمر، ]قاهره[ 1417/1996؛ یاقوت حموی.
