خلاد سندی

خَلّاد سِندی، راوی امامی قرن دوم. طوسی (1420، ص 175؛ 1415، ص 199) لقبش را سندی ثبت کرده و در اسناد روایات نیز با همین عنوان ضبط شده است (برای نمونه رجوع کنید به کلینی، ج 5، ص 447، ج 7، ص 69؛ طوسی، 1390، ج 5، ص 378). از این‌رو، ظاهرآ ضبط آن به صورت سُدّی (رجوع کنید به نجاشی، ص 154؛ نیز رجوع کنید به ابن‌داوود حلّی، ص 88؛ علامه حلّی، ص 174) و سرّی (اردبیلی، ج 1، ص 296؛ مامقانی، ج 25، ص 352ـ353؛ نیز رجوع کنید به طوسی، 1390، ج 9، ص 387) تصحیف سندی است (رجوع کنید به اردبیلی، همانجا؛ شوشتری، ج 4، ص 187؛ قس مامقانی، همانجا، که سندی و سری را تصحیف سدی دانسته است). همچنین او را با لقب بزاز خوانده‌اند (رجوع کنید به نجاشی؛ طوسی، 1415، همانجاها؛ قس مامقانی، همانجا، که آن را تصحیف بزار شمرده است) که احتمالا از شغل او یا خانواده‌اش حکایت دارد. رجالیان متقدم او را کوفی دانسته‌اند (رجوع کنید به نجاشی؛ طوسی، 1415، همانجاها).نجاشی (همانجا) احتمال می‌دهد خلّاد سندی همان خلّادبن خلف مُقری، دایی ابوسمینه محمدبن علی صیرفی، باشد. در حالی که همو (ص 332) ذیل عنوان ابوسمینه محمدبن علی صیرفی، این فرد را خلّادبن عیسی معرفی کرده است (نیز رجوع کنید به همان، ص 137، که خلادبن عیسی را پسرعموی حکم‌بن حکیم صیرفی دانسته است؛ ابن‌غضائری، ص 94). بهبهانی (ص 133) این دو قول را چنین جمع کرده که نام پدر خلّاد، خلف‌بن عیسی بوده و در اولی با نام پدر (خلّادبن خلف) و در دومی با نام جد (خلّادبن عیسی) یاد شده است (نیز رجوع کنید به خویی، 1403، ج 7، ص 61). از سوی دیگر، طوسی (1420، همانجا) از فردی با نام خلّادبن خالد مقری یاد کرده، که ظاهرآ همان خلّاد مقری مذکور در رجال نجاشی و درنتیجه همان خلّاد سندی است (رجوع کنید به بهبهانی، ص 132؛ شوشتری، ج 4، ص 185، 187، 191؛ زنجانی، ص 725ـ726). در این صورت، خلف تصحیفِ خالد و لقبش صیرفی (رجوع کنید به نجاشی، ص 324؛ خلادبن عیسی صیرفی) خواهد بود (الاصول الستة‌عشر، مقدمه محمودی، ص 66ـ69؛ قس مامقانی، ج 25، ص 348ـ349، که اختلاف خالد و خلف را دلیل عدم اتحاد این دو دانسته است؛ نیز رجوع کنید به طریحی، ص 65؛ کاظمی، ص 56؛ موحد ابطحی، ج 5، ص 414). مؤید این احتمال را می‌توان در کتابهای طبقات قرّاء یافت که از خلّادبن خالد صیرفی به‌عنوان راوی قرائت حمزة‌بن حبیب* ــ از قاریان هفت‌گانه ــ یاد شده است (رجوع کنید به ذهبی، 1418، ج 1، ص 248؛ ابن‌جزری، ج 1، ص 274؛ خویی، 1395، ص 137ـ138؛ همچنین برای اختلاف در نام پدر وی رجوع کنید به ذهبی، همانجا، که گفته با نام خلّادبن خلف یا خلّادبن عیسی نیز از او یاد شده است). گفته شده است او هم‌نشین سُلیم‌بن عیسی* از شاگردان خاص حمزة‌بن حبیب بود و قرائت قرآن را نزد وی آموخت (رجوع کنید به ذهبی، 1418، ج 1، ص 157، 248؛ صفدی، ج 13، ص 375؛ ابن‌جزری، همانجا). ذهبی (1418، ج 1، ص 249) از تسلط فوق‌العاده وی بر قرائات قرآن حکایتی نقل کرده است (نیز رجوع کنید به ابن‌ابی‌حاتِم، ج 3، ص 372).نام خلّاد در شمار اصحاب و راویان امام صادق علیه‌السلام آمده (رجوع کنید به نجاشی، ص 154؛ طوسی، 1415، همانجا) و او بی‌واسطه از آن حضرت روایت کرده است. در کتابهای رجالی، توصیفی دالّ بر مدح یا ذم وی نیامده اما رجالیان متأخر نقل ابن‌ابی‌عُمَیر و صَفوان از او را دالّ بر وثاقت وی دانسته‌اند (برای نمونه رجوع کنید به بهبهانی، ص 132ـ133؛ مامقانی، ج 25، ص 348، 355، 366؛ قس خویی، 1403، ج 7، ص60؛ برای نقد توثیق عام مشایخ صفوان و ابن‌ابی‌عمیر رجوع کنید به کلباسی، ج 3، ص440؛ خویی، 1403، ج 1، ص 63ـ69). ابن‌ابی‌حاتِم رازی از رجالیان اهل‌سنّت نیز او را صدوق دانسته است (رجوع کنید به ج 3، ص 368).خلّاد کتابی داشته که برخی از جمله ابن‌ابی‌عمیر و صفوان از آن روایت کرده‌اند (رجوع کنید به نجاشی؛ طوسی، 1420، همانجاها؛ نیز رجوع کنید بهمدرسی طباطبائی، ج 1، ص 314). احتمال دارد که این همان کتاب مختصری باشد که هشت روایت دارد و راوی آن ابن‌ابی‌عمیر است (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج 2، ص 149). چهار روایت آن در دیگر کتابهای حدیثی شیعه نیز آمده است (رجوع کنید به کلینی، ج 2، ص 111، ج 4، ص 233ـ234، ج 5، ص 447، ج 7، ص 169؛ ابن‌بابویه، 1362ش، ج 1، ص 23؛ همو، 1414، ج 2، ص 259؛ طوسی، 1390، ج 5، ص 378، ج 9، ص 387). این کتاب به همراه چند اصل دیگر در کتاب الاصول‌الستة عشر (قم 1363ش) منتشر شده است (برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به کولبرگ، ص 155). موضوع روایات این کتاب، به‌جز دو روایت در فضل علی علیه‌السلام و شیعیان او (رجوع کنید بهالاصول الستة عشر، ص 314ـ315؛ نیز برای روایتی مشابه درباره مودت اهل بیت از خلّاد رجوع کنید به برقی، ج 1، ص 61) و مسائل فقهی است. یک نقل اضافی دیگر از خلّاد در مصادقة الاخوان ابن‌بابویه (ص 36) آمده است که در کتاب مذکور نیست.در کتب رجالی شیعه از تاریخ وفات خلّاد ذکری نیست، اما در منابع اهل سنّت درگذشت او را به سال 220 در کوفه دانسته‌اند (رجوع کنید به بخاری، ج 2، قسم 1، ص 189؛ ابن‌حِبّان، ج 8، ص 229؛ ذهبی، 1424، ج 5، ص 309).منابع :آقابزرگ طهرانی؛ ابن‌ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن 1371ـ1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ ابن‌بابویه، کتاب الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1362ش؛ همو، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1414؛ همو، مصادقة الاخوان، کاظمیه 1402/1982؛ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره ]بی‌تا.[؛ ابن‌حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن 1393ـ1403/ 1973ـ1983، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف 1392/1972، چاپ افست قم ]بی‌تا.[؛ ابن‌غضائری، الرجال لابن الغضائری، چاپ محمدرضا حسینی جلالی، قم 1422؛ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت 1403/1983؛ الاصول الستة عشر من الاصول الاولیة: مجموعة من کتب الروایة الاولیة فی عصر الائمة المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودی، قم 1381ش؛ محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، دیاربکر: المکتبة الاسلامیة، ]بی‌تا.[؛ احمدبن محمد برقی، کتاب المحاسن، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران 1330ش؛ محمدباقربن محمداکمل بهبهانی، تعلیقاتعلی منهج المقال، در محمدبن علی استرآبادی، منهج‌المقالفی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی ]تهران [1307؛ ابوالقاسم خویی، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت 1395/1975؛ همو، معجم رجال الحدیث، بیروت 1403/ 1983، چاپ افست قم ]بی‌تا.[؛ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت 1424/2003؛ همو، طبقات‌القرّاء، چاپ احمدخان، ریاض 1418/ 1997؛ موسی‌بن عبداللّه زنجانی، کتاب الجامع فی الرجال، ]قم [1394؛ شوشتری؛ صفدی؛ فخرالدین‌بن محمد طریحی، جامع المقالفیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران ?] 1374[؛ محمدبن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران 1390؛ همو، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1415؛ همو، فهرست کتب الشیعة واصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم 1420؛ حسن‌بن یوسف علامه حلّی، ایضاح‌الاشتباه، چاپ محمد حسون، قم 1415؛ محمدامین‌بن محمدعلی کاظمی، هدایة‌المحدثین الی طریقة المحمدین، چاپ مهدی رجایی، قم 1405؛ محمدبن محمدابراهیم کلباسی، الرسائل الرجالیة، چاپ محمدحسین درایتی، قم 1380ـ1381ش؛ کلینی؛ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم 1423ـ؛ محمدبن علی موحد ابطحی، تهذیب‌المقال فی تنقیحکتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، ج 5، قم 1417؛ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفیالشیعة المشتهرب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم 1407؛Etan Kohlberg, "Al-usul al-arbaumi'a", Jerusalem studies in Arabic and Islam, no.10 (1987); Hossein ModarressiTabataba'i, Tradition and survival: a bibliographical survey of early shiite literature, vol.1, Oxford 2003.