خطیب کرمانشاهی محمد زکی بن ابراهیم واعظ

خطیب کرمانشاهی، محمد زکی‌بن ابراهیم، واعظ، ادیب، متکلم و فقیه امامی قرن دوازدهم. از شرح حال و زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. گفته‌اند که پدر و مادرش از اهل‌سنّت بودند و او ــکه در هفت یا هشت سالگی به تشیع گراییده بودــ از نزد آنان گریخت و به حاکم همدان، اسماعیل خان، پناه برد (رجوع کنید به قزوینی، ص 166؛ مدرس تبریزی، ج 2، ص 150). اسماعیل‌خان او را نزد خود نگاه داشت و به معلّم سپرد. خطیب پس از گذراندن تحصیلات عالی به منصب شیخ‌الاسلامی کرمانشاه رسید و امور شرعی آن سامان به او واگذار شد (قزوینی، ص 167). او همچنین مدتی امام جمعه کرمانشاه و سپس امام جمعه اصفهان شد (همان، ص 168؛ مدرس تبریزی، همانجا). نادرشاه پس از شنیدن وصف خطیب، او را به سمت قاضی لشکر منصوب کرد (قزوینی، ص 167؛ مدرس تبریزی، همانجا). در کتاب حدیث نادرشاهی (ص 181، 213، 239) از فردی به نام میرزا زکی که مشاور موثق نادرشاه بوده، نام‌برده شده که ظاهرآ همین خطیب کرمانشاهی است.سیدعبداللّه جزایری و عبدالنبی قزوینی، که با او مصاحبت داشته‌اند، مقام علمی و شخصیت وی را ستوده‌اند (جزایری، ص 140؛ قزوینی، ص 166). خطیب کرمانشاهی واعظی چیره‌دست بود و بسیاری به سبب مواعظ او هدایت شدند (قزوینی، ص 167).او در 1159 بر اثر اتهام و سخن‌چینی ملاعلی مدد، ملقب به امام افندی، و به امر نادرشاه به قتل رسید (همانجا؛ مدرس تبریزی، همانجا). امینی (ص 240ـ242) نام او را در شمار شهیدان فضیلت در قرن دوازدهم آورده است.تنها اثری که شرح‌حال‌نویسان از او یاد کرده‌اند کتابی است با نام الرد علی رسالة نجاسة غیر الامامی که ردی است بر رساله تنجیس غیرامامی و اخراج آنها از اسلام، نوشته حیدرعلی شیروانی (آقابزرگ طهرانی، ج 10، ص 199؛ امین، ج 7، ص 68؛ نیز رجوع کنید به قزوینی، ص 168 با اندک اختلافی در عنوان). با این حال، نسخه خطی کتابی با نام تجویدالقرآن نیز به نام او در مدرسه باقریه* مشهد موجود بوده است (رجوع کنید به فاضل، ص 95).منابع : آقابزرگ طهرانی؛ امین؛ عبدالحسین امینی، شهداءالفضیلة، قم 1352ش؛ عبداللّه‌بن نورالدین جزایری، الاجازة‌الکبیرة، چاپ محمد سمامی حائری، قم 1409؛ حدیث نادرشاهی، چاپ رضا شعبانی، تهران: بعثت، 1376ش؛ محمود فاضل، «فهرس مخطوطات المدرسة‌الباقریة، مشهدالمقدسة»، تراثنا، سال 6، ش 4 (شوال ـ ذیحجه 1411)؛ عبدالنبی‌بن محمدتقی قزوینی، تتمیم امل‌الآمل، چاپ احمد حسینی، قم 1407؛ محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة‌الادب، تهران 1374ش.