خشکبیجار

خُشْکِبیجار، بخش و شهری در شهرستان رشت، از استان گیلان.1) بخش خشکبیجار، در شمال شهرستان رشت واقع است و دریای خزر در شمال آن قرار دارد و مشتمل است بر دو دهستان حاجی‌بِکَنْدِه خشکبیجار و نوشَر خشکبیجار و یک شهر به نام خشکبیجار که مرکز بخش به‌شمار می‌رود (رجوع کنید به ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1385ش، ذیل «استان گیلان»). آب و هوای آن معتدل و مرطوب است. رود دائمی نورود، ریزابه سفیدرود به طول حدود 35 کیلومتر با جهت شمال‌شرقی در این بخش جریان دارد؛ همچنین این رود دو انشعاب به نامهای کَفشِه‌رود، از ساحل راست و خشکبیجار رود، از ساحل چپ دارد (جعفری، ج 2، ص 467؛ محامد، ج 1، ص 226).اهالی آن به کشاورزی، باغداری، دامداری، زنبورداری، پرورش کرم‌ابریشم، پرورش ماهی و حصیربافی اشتغال دارند (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 16، ص30ـ140). محصولاتی از قبیل برنج و، فراورده‌های باغی پرتقال، لیموترش و نارنگی، به، انار، سیب، گوجه سبز و بنشن در آن به عمل می‌آید (همان، ج 16، ص30، 312، 157).اهالی آن شیعه دوازده امامی‌اند و به فارسی با گویش گیلکی گفتگو می‌کنند (همان، ج 16، ص 157). جمعیت آن طبق آمار 1385ش، 28051 تن ضبط شده است که از این تعداد 7478 تن (ح 27%) شهرنشین‌اند که ساکنان شهر خشکبیجار به‌شمار می‌روند (رجوع کنید به مرکز آمار ایران، ذیل «استان گیلان»).از لحاظ تقسیمات کشوری، در 1323ش، خشکبیجار یکی از دهستانهای شهرستان رشت ضبط شده است (رجوع کنید به ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت‌احوال، ج 1، ص 92).در مرداد 1374 بخش خشکبیجار به مرکزیت شهر خشکبیجار در شهرستان رشت تشکیل شد (ایران. قوانین و احکام، ص 348).2) شهر خشکبیجار، مرکز بخش خشکبیجار. این شهر در ارتفاع حدود 14- متری، در فاصله حدود هشت‌کیلومتری مغرب شهر لَشْتِنِشاء/لَشْتْنِشا، در دشت واقع شده است. آب و هوای آن معتدل و مرطوب است. بیشترین درجه حرارت آن ْ4ر31 در مرداد و کم‌ترین آن ْ2ر1- سانتیگراد در بهمن است. میانگین بارش سالانه آن حدود 981 ،1میلیمتر ضبط شده است (رجوع کنید به سازمان هواشناسی کشور، ص94). رودخانه‌های حاجی‌بکنده و گشته‌سرده در مغرب شهر خشکبیجار جریان دارند (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، همانجا). شهر خشکبیجار با راه اصلی به شهر رشت و با راه اصلی از طریق شهر لشت‌نشا (در 26 کیلومتری شمال‌شرقی شهر رشت) به مرکز شهرستان آستانه اشرفیه مرتبط می‌شود.خشکبیجار در 1340ش شهر شد (رجوع کنید به ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1382ش، ذیل «استان گیلان»). بقعه درویش‌محمد با ایوانی هشت ضلعی، از آثار قدیمی شهر محسوب می‌شود (ستوده، ج 1، بخش 1، ص 304).پیشینه. نام خشکبیجار در منابع به صورتهای خشک‌بیجار، خشک‌بجار، خشکه‌بجار، خشکه‌بیجار و خشگبیجار آمده است (رجوع کنید به ستوده، همانجا؛ لاهیجی، ص 112؛ مهدوی لاهیجانی، ص 226؛ کیهان، ج 2، ص 266، 268ـ269).در دوره صفویه (حک : ح 906ـ1135) لاهیجی (همانجا) در ذیل وقایع 907 از آن یاد کرده است. در 1038 خشکبیجار در جریان تهدید دارالاماره رشت، به دست گروهی به رهبری کالنجار سلطان، معروف به عادلشاه (یا غریب‌شاه)، که از ستم دربار به تنگ آمده بودند، به آتش کشیده شد (خمامی‌زاده، ص490). در نیمه دوم سده یازدهم، مهدوی لاهیجانی (ص 226، 228ـ229)، خشکبیجار را از بلوکات شمالی رشت (به مرکزیت آبادی خشکبیجار) مشتمل بر 31 قریه، با 991،10 تن جمعیت ضبط کرده است.رابینو که در سالهای 1324ـ1331 از گیلان دیدن کرده، به بازار هفتگی در روزهای دوشنبه و پنجشنبه در خشکبیجار اشاره کرده است (ص 65).اهالی خشکبیجار در جریان قیامهای دهقانی (شروع آن 1332) نقش داشتند (رجوع کنید به حاج سیدجوادی و میرابوالقاسمی، ص260ـ261).در دوره رضاشاه پهلوی (حک : 1304ـ1320ش)، خشکبیجار درگیر شورش مسلحانه‌ای به سرکردگی قنبر، معروف به قنبرشاه، بود (خمامی‌زاده، ص 499). در 1351ش/ 1973 به تشکیل بازار هفتگی در روزهای دوشنبه در آن اشاره شده است (رجوع کنید به رهنمائی، ص470). تا حدود چهل سال پیش خیمه‌شب‌بازی که آن را «گوشی» هم می‌خوانند در بازارهای گیلان، از جمله خشکبیجار رواج داشت (میرشکرائی، ص 427).از جمله بزرگان آن ملامحمدعلی (متوفی 1320)، فرزند شیخ‌جعفر، است. شرح وی بر ابیات مثنوی را همطراز با شرح مثنوی حاج‌ملاهادی سبزواری دانسته‌اند (رجوع کنید به «مشاهیر گیلان»، ص 683).منابع :ایران. قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال 1374، تهران: روزنامه رسمی کشور، 1375ش؛ ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب اسامی دهات کشور، ج 1، تهران 1329ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری: آذر 1385، ]تهران 1385ش[؛ همو، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1382ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران 1368ـ1379ش؛ حسن حاج‌سیدجوادی و محمدتقی میرابوالقاسمی، «گیلان: سرزمین قیامها و انقلابها»، در کتاب گیلان، به سرپرستی ابراهیم اصلاح عربانی، ج 2، تهران: گروه پژوهشگران ایران، 1374ش؛ جعفر خمامی‌زاده، «جغرافیای تاریخی»، در همان، ج 1؛ محمدتقی رهنمائی، «گیلانگردی»، در همان، ج 2؛ سازمان هواشناسی کشور، سالنامه آماری هواشناسی: 76ـ 1375، تهران 1378ش؛ منوچهر ستوده، از آستارا تا اِستارباد، تهران 1349ش ـ؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :16 رشت، تهران : سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، 1371ش؛ مسعود کیهان، جغرافیای مفصل ایران، تهران 1310ـ1311ش؛ علی‌بن شمس‌الدین لاهیجی، تاریخ خانی : شامل حوادث چهل‌ساله گیلان از 880 تا 920 قمری، چاپ منوچهر ستوده، تهران 1352ش؛ احمد محامد، «منابع و مصارف آب در گیلان»، در کتاب گیلان، همان، ج 1؛ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :1385 نتایج تفصیلی کل کشور، 1385ش.Retrieved Apr. 18, 2010, from http://www.sci.org.ir/ portal/faces/public/census85/census85.natayej/census85.rawdata;«مشاهیر گیلان»، ]تألیف[ محمد روشن و دیگران، در کتاب گیلان، همان، ج 2؛ محمد مهدوی لاهیجانی، جغرافیای گیلان، نجف 1389/ 1969؛ محمد میرشکرائی، «مردم‌شناسی و فرهنگ عامه»، در کتاب گیلان، همان، ج 3؛ نقشه تقسیمات کشوری ایران، مقیاس 000،500،1:2، تهران: گیتاشناسی، 1377ش؛ نقشه راههای ایران، مقیاس 000،500، 1:2، تهران: سازمان نقشه‌برداری کشور، 1377ش؛Hyacinth Louis Rabino, Les provinces caspiennes de la Perse: Le Guilan, Paris 1917.