خسروی سرخسی ابوبکر محمدبن علی

خسروی سرخسی، ابوبکر محمدبن علی، شاعر قرن چهارم. از تاریخ تولد و زادگاه وی اطلاعی در دست نیست. ظاهرآ قدیم‌ترین آگاهی درباره او مطالب باخزری (متوفی 467) در دِمْیَة‌القصر (ج 2، ص830)، است. عُتبی (ج 1، ص 52) از میان شاعران آل‌سامان، تنها به رودکی* (متوفی 329)، دقیقی* (متوفی ح 367ـ369) و خسروی اشاره کرده و ظاهرآ خسروی را همپایه چنین شاعرانی دانسته و باخرزی (همانجا) خسروی را حکیم خوانده است. فروزانفر (1354ش، ص 36)، خسروی و شهید بلخی (متوفی 325) را از بزرگان فارسی‌سرای اهل فلسفه به‌شمار آورده است. به‌نوشته عوفی (ج 2، ص 16، 18)، خسروی و منطقی (متوفی یکی از سالهای بین 367 تا 380) دو شاعر فارسی‌سرا و از مداحان صاحب‌بن عباد (متوفی 385) بودند. دیگر ممدوحان خسروی، ابوالحسن ناصرالدوله سیمجور (متوفی 377)، شمس‌المعالی قابوس‌بن وشمگیر (حک : 366ـ403) و کثیربن احمد بودند (عوفی، ج 2، ص 18؛ رادویانی، ص 63). خسروی از صاحب‌بن عباد و شمس‌المعالی قابوس مستمری دریافت می‌کرد (باخرزی، ج 2، ص830ـ831) و چون این دو با یکدیگر دشمنی داشتند، در این امر رقابت می‌کردند (رشیدالدین وطواط، حواشی و توضیحات اقبال آشتیانی، ص 145).خسروی به فارسی و عربی شعر می‌سرود. اشعار پراکنده‌ای از او در کتابهای لغت، تذکره‌ها و کتابهای فنون بلاغت، از جمله تذکره لباب‌الالباب عوفی (ج 2، ص 18ـ19)، لغت فرس اسدی طوسی (مثلا ص 44، 67، 83، 84، 100)، حدایق‌السحر رشیدالدین وطواط (ص 76)، المعجم فی معاییر اشعارالعجم شمس‌قیس رازی (ص 168، 269) باقی‌مانده است (برای فهرست کامل اشعار فارسی او رجوع کنید به اداره‌چی گیلانی، ص 227ـ 234) و در دِمْیَة‌القصر باخرزی برخی از اشعار عربی او آمده است (رجوع کنید به مینوی، ج 1، ص 166).زمان و محل درگذشت خسروی نیز مشخص نیست. بنابر قصیده‌ای که ابوبکر محمدبن عباس خوارزمی (متوفی 383) در رثای او سروده (رجوع کنید به باخرزی، همانجا)، وی پیش از 383 درگذشته است (فروزانفر، 1358ش، ص 38).منابع :احمد اداره‌چی‌گیلانی، شاعران همعصر رودکی، تهران 1370ش؛ علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت فرس، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی اشرف صادقی، تهران 1365ش؛ علی‌بن حسن باخرزی، دمیة‌القصر و عصرة اهل‌العصر، چاپ محمد تونجی، ج 2، دمشق ?]1392/ 1972[؛ محمدبن عمر رادویانی، ترجمان‌البلاغه، چاپ احمد آتش، استانبول 1949، چاپ افست تهران 1362ش؛ محمدبن محمد رشیدالدین وطواط، حدایق‌السحر فی دقایق‌الشعر، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران 1362ش؛ محمدبن قیس شمس‌قیس، کتاب‌المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی، چاپ مدرس رضوی، تهران ?]1338ش[؛ محمدبن عبدالجبار عتبی، تاریخ‌العتبی (تاریخ‌الیمینی)، ضمن‌الفتح‌الوهبی (شرح‌الیمینی)، از احمدبن علی منینی، قاهره 1286؛ عوفی؛ بدیع‌الزمان فروزانفر، سخن و سخنوران، تهران 1358ش؛ همو، مباحثی از تاریخ ادبیات ایران، چاپ عنایت‌اللّه مجیدی، تهران 1354ش؛ مجتبی مینوی، یادداشتهای مینوی، به کوشش مهدی قریب و محمدعلی بهبودی، تهران 1375ش ـ.