خروس جنگی

خروس جنگی، نام انجمنی از هنرمندان و شاعرانِ نوگرا و نیز نام مجله‌ای در اواخر دهه بیست و اوایل دهه سی شمسی در تهران.این انجمن نخستین بار با گردهمایی گروهی از نقاشان و موسیقی‌دانان و شاعران و ادیبان در کارگاه نقاشی جلیل ضیاءپور*، پس از بازگشت وی از نخستین سفرش به فرانسه، در 1327ش شکل گرفت (حقانی، ص110؛ پیشگامان نقاشی معاصر ایران، ص20، به نقل از جلیل ضیاءپور). دگرگونیهای سیاسی و فرهنگیِ ناشی از ورود نیروهای متفقین (1320ش) به ایران، که هنرمندان را به آزمودن شیوه‌های گوناگون مدرن سوق می‌داد، در این شکل‌گیری بی‌تأثیر نبود (رجوع کنید به یارشاطر، ص 373). افزون بر ضیاءپور، دیگر بنیان‌گذاران این انجمن عبارت بودند از : منوچهر شیبانی (برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به مشار، ج 6، ستون 314)، شاعر و نقاش؛ غلامحسین غریب (برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به حقانی، همانجا)، داستان‌نویس و موسیقی‌دان؛ و حسن شیروانی، نمایشنامه‌نویس (همانجا). به‌تدریج این انجمن، با برگزاری جلسات بحث و گفتگو درباره هنر نو، مرکز تجمع هنرمندان نوگرا شد (ایرانی، مقدمه طاهباز، ص 5). انجمن نمایشگاههایی نیز از آثار اعضا یا هنرمندان جوان برپا می‌کرد (برای نمونه رجوع کنید به خروس جنگی، ش 2، ص 19). گزینش عنوان «خروس جنگی» از سوی اعضای انجمن نیز نشان‌دهنده تقابل این گروه با سبک و سیاق قدیم رایج در هنر و ادب بود.سرانجام انجمن مجله‌ای به نام خروس جنگی منتشر کرد که شماره نخست آن با شعر «از شهر صبح» نیما یوشیج* آغاز می‌شد. از همان ابتدا در تهیه مطالب نوعی تقسیم کار، براساس ذوق و حوزه فعالیت، میان اعضای انجمن صورت گرفته بود که تا آخرین شماره کم و بیش ادامه یافت؛ بدین‌ترتیب که ضیاءپور مقالات درباره نقاشی (برای نمونه رجوع کنید به همان، ش 1، ص 10ـ17)، غریب مطالبِ راجع به ادبیات داستانی (برای نمونه رجوع کنید به همان، ش 2، ص 3ـ10) و شیروانی نمایشنامه و نقد تئاتر (برای نمونه رجوع کنید به همان، ش 4، ص 6ـ17) را تهیه می‌کردند. در هر شماره نیز اشعاری از نیما (رجوع کنید به همان، ش 3، ص 1ـ2) و شیبانی (برای نمونه رجوع کنید به همان، ش 4، ص 1ـ5) به‌چاپ می‌رسید. چاپ مقاله‌ای از مرتضی حنانه* در حوزه موسیقی (رجوع کنید به همان، ش 1، ص 3ـ7)، نیز گویای همکاری هنرمندانی جز اعضای انجمن با نشریه مذکور است.دوره اول مجله خروس جنگی، به سردبیری جلیل ضیاءپور با همکاری منوچهر شیبانی، قرار بود دو هفته یک بار منتشر شود اما در مجموع، از 1328 تا 1343ش فقط پنج شماره از آن انتشار یافت (صدری طباطبائی نائینی، ج 1، ص 286ـ287؛ برزین، ص 172). روی جلد همه شماره‌ها، تصویر خروسی در حال خواندن بود که ضیاءپور آن را کشیده بود (رجوع کنید به پیشگامان نقاشی معاصر ایران، ص 29). مجله در این دوره، با وجود نوآوری، لحنی نسبتآ محافظه‌کارانه داشت و هدف آن «بالابردن سطح معرفت عمومی» بود (ایرانی، همان مقدمه، ص 4ـ5). آیدین آغداشلو (ص 404) ضمن برشمردن هنرمندانی همچون حسین کاظمی، جواد حمیدی، محمود جوادی‌پور و احمد اسفندیاری، در کنار اعضای دیگر، این انجمن را نه تنها اشاعه‌دهنده نقاشی نو بلکه رواج‌دهندگان مفهوم جدید نقاشی دانسته است که با تلاش و مبارزه و رنج بسیار، دست‌کم اصطلاح «مدرنیسم» را جا انداختند. در این سالها نوگرایان تندروتری به انجمن پیوستند که شاخص‌ترین آنان نیما یوشیج*، سهراب سپهری*، بهمن محصص (حقانی، ص110) و هوشنگ ایرانی (1304ـ1352ش)، موجد اصطلاح «جیغ بنفش» (رجوع کنید به ایرانی، ص 59)، بودند.دوره دوم مجله خروس جنگی، با بیانیه هنری و ادبی «سلاخ بلبل» در سیزده بند، که عمدتآ نوشته هوشنگ ایرانی و بیان‌کننده آرای او بود، آغاز شد. در این بیانیه آمده است: «هنر خروس جنگی، هنر زنده‌هاست. این خروس تمام صداهایی را که بر مزار هنر قدیم نوحه‌سرایی می‌کنند خاموش خواهد کرد» و در آن تأکید شده است که هنر نو «صمیمیت با درون» و «از هم گسیختن قراردادهای گذشته» و «تکیه تفکر هنرمند بر دانش نوین»، و «نابودی کلیه مجامع طرفدار هنر قدیم» را شعار خود می‌داند (همان مقدمه طاهباز، ص 8، 10). در این دوره، جلیل ضیاءپور و منوچهر شیبانی کناره گرفتند (همان مقدمه، ص 7).دوره دوم در چهار شماره، از اول اردیبهشت تا 15 خرداد 1330، منتشر شد و با توقف انتشار آن، اخلاف انجمن در 1332ش، نشریه پنجه خروس را، به سردبیری بهمن محصص، بنیان نهادند که آن نیز عمر کمی داشت (صدری طباطبائی نائینی، ج 1، ص 182).انتشار این مجله و برگزاری نمایشگاههای مرتبط با آن را می‌توان از رویدادهای با اهمیت در تحول هنر نو در ایران به شمار آورد (پاکباز، ذیل مادّه).نحوه نگرش بانیان انجمن خروس جنگی تأثیری بسزا در فضای هنری آن روزگار گذاشت (همانجا) و در هنرهای تجسمی از برخی جنبه‌ها راه را برای هنرمندان ایران گشود.منابع :آیدین آغداشلو، گفتارها و گفت‌وگوهای دیگر: برگزیده گفتارهاوگفت‌وگوها، 1381ـ 1378، کرمان 1382ش؛ هوشنگ ایرانی، خروس جنگی بی‌مانند :زندگی و هنرهوشنگ ایرانی، به کوشش سیروس طاهباز، تهران 1380ش؛ مسعود برزین، شناسنامه مطبوعات ایران از 1215 تا 1357 شمسی، تهران 1371ش؛روئین پاکباز، دایرة‌المعارف هنر: نقاشی، پیکره‌سازی، گرافیک، تهران 1378ش؛ پیشگامان نقاشی معاصر ایران: نسل اول، نویسنده: جواد مجابی، عکس و اسلاید: سعید بهروزی، به کوشش منیژه میرعمادی، تهران: نشر هنر ایران، 1376ش؛ صبا حقانی، «خروس غریب»، سالنامه شرق (1383ش)؛ محمد صدری طباطبائی‌نائینی، راهنمای مطبوعات ایران: 1357ـ 1304، تهران 1378ش؛ خانبابا مشار، مؤلّفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران 1340ـ1344ش؛ احسان یارشاطر، «نقاشی معاصر ایران»، در اوج‌های درخشان هنر ایران، چاپ ریچارد اتینگهاوزن و احسان یارشاطر، ترجمه هرمز عبداللهی و رویین پاکباز، ]تهران[: آگه، 1379ش.