خرّمدشت، بخش و شهری در جنوب شهرستان تاکستان در استان قزوین.1) بخش خرّمدشت. اینبخشدرجنوبغربیدشت قزوین واقع است. از شمال و مغرب به بخشهای مرکزی و ضیاءآباد (در شهرستان تاکستان)، از جنوب به بخشهای رامَند و آبگرم (در شهرستان بوئینزهرا) و از مشرق به بخش شال (در شهرستان بوئینزهرا) محدود و مشتمل است بر دو دهستان افشاریه به مرکزیت آبادی رحیمآباد (در حدود نُه کیلومتری جنوب شهر خرّمدشت) و دهستان رامند شمالیبه مرکزیت خرّمدشت. مرکز آن شهر خرّمدشت است. جنوب این بخش کوهستانی است و شمال آن را دشت فرا گرفته است. بیشتر آبادیهای بخش خرّمدشت در دشت قرار دارند (رجوع کنید به مرکز آمار ایران، 1376ش، ص 2).کوههای قشابلاغ، جهانقلعه، کبریتلو و مایلان در نزدیکی آبادیهای شَنَسْتَق علیا و سفلا (در حدود چهل کیلومتری جنوب شهر خرّمدشت)، از مهمترین ارتفاعات بخش بهشمار میروند (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 37، ص 137ـ138). رود دائمی خررود نخست جهت جنوبغربی ـ شمالشرقی دارد و سپس به سمت مشرق در بخش جاری میشود و زمینهای آن را آبیاری میکند (رحمانی، ص 12؛ جعفری، ج 2، ص 307). علاوه بر آن، چند رود کوچک مانند بُرْزْلَجین، شنستق، شیزَنْد، شیزر و کَشْمَرْز، با جهت جنوبی ـ شمالی در جنوب بخش و ابهررود با جهت غربی ـ شرقی در شمال بخش جریان دارند (رجوع کنید به گلریز، ج 1، ص 923، 971).ازگیا خاکشیر و برمادراندارد ومراتعآن برای چرای دام مناسب است. از زیا شغل، گرگ، روباه، خرگوش و کبک در آن یافت میشود (برای نمونه رجوع کنید به فرهنگجغرافیائیآبادیها، ج37، ص1، 41، 63). آب زراعی و آشامیدنی بخش، علاوه بر رود، از قنات و چاه نیز تأمین میشود. از میان محصولات آنجا، گندم، جو، بنشن، انگور، بادام،گردو،آلوسبز،سیب،زردآلو و گیلاس شایان ذکر است (همان، ج 37، ص 41، 138). از صنایعدستی، فرشبافیِ آن بهویژه در آبادیهایبرزلجین (در حدود31کیلومتری جنوبشهر خرّمدشت)، شنستق سفلا و کورچشمه (در حدود چهل کیلومتری جنوب خرّمدشت) پررونق است (همان، ج 37، ص 41، 137، 207).بخش خرّمدشت در مسیر اصلی قزوین ـ همدان قرار دارد. همچنین راه بوئینزهرا ـ ابهر (در استان زنجان) از آنجا میگذرد. آبادیهای بخش نیز عمدتآاز طریق راهفرعی با مرکز بخش مرتبطاند.بخش خرّمدشت نیز در اسفند 1373 در شهرستان تاکستان* تشکیل شد و با جداشدن تاکستان از زنجان و الحاق آن به استان جدید قزوین در خرداد 1376، خرّمدشت جزو استان قزوین شد (ایران. قوانین و احکام، ص 244ـ245؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، ذیل «استان قزوین»؛ رحمانی، ص 35). جمعیت آن براساس سرشماری 1385ش، 685،21 تن ذکر شده است (مرکز آمار ایران، 1385ش؛ ذیل «استان قزوین»). اهالی بخش خرّمدشت به فارسی و ترکی سخن میگویند (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 37، ص110، 154).برخی از مهمترین زیارتگاههای بخش عبارتاند از: امامزادههای ابوسعید و ابوظهیر در آبادی رادکان، امامزاده پیغمبر در آبادی شنستق علیا، امامزاده عبداللّهبن حسنبن موسیالکاظم علیهالسلام در آبادی شیزند (در حدود 29 کیلومتری جنوب خرّمدشت) و بقعه پیر وَلی در آبادی وَرسج (رحمانی، ص 107؛ گلریز، ج 1، ص 923؛ ورجاوند، ص 359).خرّمدشت در منطقهای قدیمی واقع شده است، با اینحال اطلاع ما از آن اندک است، تنها از آثار بهجا مانده از بعضی تپهها مانند تپه بزرگ داکان در چهارده کیلومتری جنوبغربی تاکستان (مربوط به پیش از تاریخ)، تپه ورسج (با آثاری از دوره ساسانی و اسلامی) و تپه رادکان، نزدیک آبادی رادکان (مربوط به دوره اسلامی) میتوان بهقدمت منطقه پیبرد (رجوع کنید به ورجاوند، ص357؛ رحمانی، ص 105). در اوایل دوره صفویه (حک : ح 905ـ 1135) و بهویژه در دوره افشاریه (حک : 1148ـ1210) عدهای شاهسون به آنجا کوچانده شدند (رجوع کنید به گلریز، ج 1، ص 892). گزارشی درباره این دوره در دست است که نشان میدهد، در اوایل سده یازدهم برخی آبادیهای خرّمدشت مانند شنستق علیا و برزلجین (از توابع رامند قزوین) جزو موقوفات قدیم آستانه شاهزاده حسین قزوین بوده است (رجوع کنید به مدرسی طباطبائی، ص 77، 80، 120). در صفر 1103، در فرمان سلیمان اول صفوی درباره تولیت آستانه شاهزاده حسین، با موقوفات و سیورغال و مستمریات آن، نام شنستق علیا و برزلجین نیز آمده است (رجوع کنید به همان، ص 179؛ نیز رجوع کنید به ص 382ـ383).در دورههای افشاریه و قاجاریه (حک : 1210ـ1344)، آبادیهای خرّمدشت جزو نقاط معمور شمرده میشدند (رجوع کنید به همان، ص 86ـ89). در دوره پهلوی (1304ـ1357ش) نیز کشاورزی و صنایعدستی آنجا پررونق بود (رجوع کنید به رزمآرا، ج 1، ص 34، 98، 126).2) شهر خرّمدشت، مرکز بخش. این شهر با ارتفاع 1380 متر از سطح دریا در قسمت شمالی بخش، در فاصله حدود 25 کیلومتری جنوبغربی شهر تاکستان و حدود 56 کیلومتری جنوبغربی شهر قزوین قرار دارد.خرّمدشت علاوه بر تاکستان و قزوین، با شهرهای شال* در مشرق (حدود چهل کیلومتر)، ابهر در شمالغربی (حدود 45 کیلومتر)، آبگرم (حدود سی کیلومتر) و آوج* (حدود 55 کیلومتر) در جنوبغربی مرتبط است.این شهر سابقآ نهاوند نامیدهمیشد (رجوع کنید به رحمانی، ص36) و از 1378ش نامآن بهخرّمدشت تغییریافت. آبادینهاوند در 1323ش، جزو دهستان دودانگه شهرستان قزوین در استان یکم بود (ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، ج 1، ص 139ـ140). این آبادی در 1337ش، مرکز بخش و در 29 خرداد 1378 به شهر تبدیل شد (ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، همانجا). جمعیتآن در سرشماری 1385ش، 192،6 ذکر شده است (مرکز آمار ایران، 1385ش، همانجا). اهالی شهر به فارسی و ترکی سخن میگویند (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 37، ص 254).چند اثر تاریخی مهم خرّمدشت عبارتاند از: امامزادههای سلیمان و صالح (مربوط به سده ششم) که زیارتگاه اهالی است، و تپه نهاوند (ورجاوند، ص380؛ رحمانی، ص 107). دو امامزاده خرّمدشت که با اتاقی مستطیلی شکل بههم متصلاند، طرح مدور دارند و هریک دارای سردابی با سقف قوسیشکلاند. بنای امامزاده سلیمان از امامزاده صالح مرتفعتر و قدمت امامزاده صالح بیشتر است (ورجاوند، ص 381ـ385).منابع :ایران. قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال 1376، تهران: روزنامه رسمی کشور، 1377ش؛ ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب اسامی دهات کشور، ج 1، تهران 1329ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1382ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران 1368ـ1379ش؛ رضا رحمانی، آشنایی با شهر تاریخی تاکستان (سیادن)، قزوین 1377ش؛ رزمآرا؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :37 ساوه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، 1369ش؛ محمدعلی گلریز، مینودر، یا، بابالجنه قزوین، ]قزوین[ 1368ش؛ حسین مدرسی طباطبائی، برگیازتاریخقزوین، قم 1361ش؛ مرکزآمارایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :1375 شناسنامه آبادیهای کشور، استان زنجان، شهرستان تاکستان، تهران 1376ش؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :1385 نتایج تفصیلی کل کشور، 1385ش.Retrieved May.19,2010, from http://www.sci.org.ir/portal/ faces/public/census85/census85.natayej/census85.rawdata;نقشه راهنمای استان قزوین، مقیاس تقریبی 000،1:550، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1386ش؛ پرویز ورجاوند، سرزمین قزوین، تهران 1349ش.
