خراش بن ابراهیم کوفی.

خِراش بن ابراهیم کوفی. از راویان امامی. نام او در بعضی نسخه‌ها و روایات، خِداش ذکر شده است (رجوع کنید به بهبهانی، ص 166؛ مامقانی، ج 25، ص 252ـ253؛ شوشتری، ج 4، ص160ـ161). او را در شمار اصحاب امام صادق علیه‌السلام یاد کرده‌اند (رجوع کنید به برقی، ص 45؛ طوسی، 1415، ص 201). بهبهانی (همانجا؛ نیز رجوع کنید به امین، ج 6، ص 307) احتمال داده که این فرد همان خراش راوی انس‌بن مالک باشد که با انس پیوند ولاء داشته است (برای روایات خراش از انس رجوع کنید به ابن‌عدی، ج 3، ص 75ـ76؛ ابن‌بابویه، 1361ش، ص 408ـ411). اما فرد اخیر خراش‌بن عبداللّه نام دارد که حسن‌بن علی‌بن زکریا عدوی ــکذّاب و وضّاع حدیث (درباره او رجوع کنید به ابن‌عدی، ج 2، ص 338ـ343؛ ابن‌غضائری، ص 54ـ55)ــ مدعی شده است که در سال 222، در دوازده سالگیِ از خراش 180 ساله حدیث شنیده است (ابن‌عدی، ج 2، ص 343).درباره وثاقت یا عدم وثاقت خراش اختلاف هست. از رجالیان متقدم، کشی و نجاشی نامی از او نبرده و برقی (همانجا) و طوسی (همانجا) نیز درباره او سکوت کرده‌اند. اما برخی از رجالیان متأخر او را حسن دانسته‌اند (رجوع کنید به اردبیلی، ج 1، ص 294؛ مامقانی، ج 25، ص 254). ظاهرآ مضمون روایت خراش درباره قبله متحیر (رجوع کنید به ادامه مقاله)، دالّ بر امامی بودن او، و عمل اصحاب به آن نشانه اعتماد به او دانسته شده است، افزون بر اینکه در طریق این روایت، عبداللّه‌بن مغیره از اصحاب اجماع نیز هست (بهبهانی، همانجا؛ جاپلقی بروجردی، ج 1، ص 453).روایات اندکی از او نقل شده است. خراش از زراره و ابوبصیر حدیث شنیده (خویی، ج 7، ص 45ـ46) و اسماعیل‌بن عَبّاد قصری از خراش روایت کرده است (اردبیلی؛ خویی، همانجاها؛ قس بهبهانی؛ جاپلقی بروجردی، همانجاها که به خطا عبداللّه‌بن مغیره را راوی وی دانسته‌اند). مشهورترین روایتی که از خراش نقل شده حکم نماز متحیر است که از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که در صورت تاریکی یا ابری بودن آسمان، اگر قبله قابل تشخیص نباشد، باید به چهار طرف نماز خواند (طوسی، 1401، ج 2، ص 45). شیخ‌طوسی با استناد به همین روایت، به وجوب نماز خواندن به چهار طرف حکم کرده و روایات متعارض (رجوع کنید به کلینی، ج 3، ص 285؛ طوسی، 1401، همانجا) را ناظر به حال اضطرار دانسته است (رجوع کنید به طوسی، 1401، ج 2، ص 46؛ همو، 1387، ج 1، ص80؛ همو، 1407ـ1417، ج 1، ص 302؛ برای فتوای دیگر فقهای شیعه رجوع کنید به علامه حلّی، ج 2، ص 67؛ شیخ‌بهائی، ص640ـ641). در مقابل، برخی با استناد به آیه 115 سوره بقره و روایات متعارض مذکور، نماز خواندن به یک جهت را کافی دانسته‌اند (رجوع کنید به ابن‌بابویه، 1404، ج 1، ص 276؛ علامه حلّی، همانجا؛ موسوی عاملی، ج 3، ص 136؛ نیز رجوع کنید به مجلسی، ج 81، ص 28ـ29، پانویس 1؛ برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به قبله/ قبله‌یابی*).منابع : ابن‌بابویه، کتاب مَن لایَحضُرهُ الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1404؛ همو، معانی‌الاخبار، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1361ش؛ ابن‌عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، چاپ یحیی مختار غزّاوی، بیروت 1409/ 1988؛ ابن‌غضائری، الرجائل لابن الغضائری، چاپ محمدرضا حسینی جلالی، قم 1422؛ محمدبن علی اردبیلی، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن‌الطرق و الاسناد، قم: مکتبة‌المحمدی، ]بی‌تا.[؛ امین؛ احمدبن محمد برقی، کتاب‌الرجال، در ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، تهران 1383ش؛ محمدباقربن محمداکمل بهبهانی، تعلیقة وحید البهبهانی علی منهج‌المقال، ]بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.[؛ علی‌اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف‌المقال فی معرفة طبقات الرجال، چاپ مهدی رجایی، قم 1410؛ خویی؛ شوشتری؛ محمدبن حسین شیخ‌بهائی، الحبل المتین فی احکام احکام‌الدّین، بیروت1420/ 2000؛ محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت 1401/ 1981؛ همو، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1415؛ همو، کتاب الخلاف، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی و علی خراسانی کاظمی، قم 1407ـ1417؛ همو، المبسوط فی فقه الامامیة، ج 1، چاپ محمدتقی کشفی، تهران 1387؛ حسن‌بن یوسف علامه حلّی، مختلف‌الشیعة فی احکام الشریعة، قم 1412ـ1420؛ محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، چاپ علی‌اکبر غفاری، بیروت 1401؛ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم 1423ـ؛ مجلسی؛ محمدبن علی موسوی عاملی، مدارک‌الاحکام فی شرح شرائع‌الاسلام، قم 1410.