خداش بن زهیر عامری

خِداش‌بن زُهیر عامری، شاعر جاهلی. نام او خداش‌بن اَزْهَر نیز آمده است (ابن‌کلبی، ج 1، ص 366؛ قس ابن‌حزم، ص 281 که نام وی را خداش‌بن زهیربن اَزْهر آورده و ظاهرآ از هر نام جدّ اوست). کنیه‌اش ابوزهیر و از شاعران بزرگ و مشهور قبیله قیس بود و به نظر می‌رسد که در دوره جاهلی درگذشته باشد (ابن‌سلام جمحی، سفر1، ص 40؛ ابن‌قتیبه، ص 430؛ آمدی، ص 180؛ سزگین، ج 2، جزء2، ص 195)، اما به نقلی دیگر از سزگین (همانجا) وی تا ابتدای قرن اول هجری زندگی کرد.پدرش در جنگ با قریش معروف به فِجار، جنگهایی که در ماههای حرام رخ می‌داد، کشته شد. خود نیز از مخالفان قبیله خزرج بود (ابن‌سلام جمحی، سفر1، ص 144؛ سزگین، همانجا؛ حسین مؤنس، ص 188). خداش سوارکاری شجاع و در صف مشرکان شاهد جنگ حنین بود، ولی اندکی پس از آن اسلام آورد (ابن‌حجر عسقلانی، ج 1، ص 462؛ جاحظ، 1351، ج 3، ص 14، پانویس؛ همو، 1411، ج 2، ص 209، پانویس 6؛ سزگین، همانجا).ابن‌سلام جمحی در طبقات فحول‌الشعراء (سفر1، ص 143) نام او را در شمار شعرای رده پنجم آورده است. ابوعمروبن علاء (متوفی 54)، ذوق و قریحه و همچنین ساختار شعری وی را بر لَبیدبن ربیعه* (متوفی 41) مقدّم شمرده است (رجوع کنید به همان، سفر1، ص 144؛ ابن‌قتیبه، همانجا).در برخی از منابع (رجوع کنید به قرشی، ص 413ـ418؛ ابوتمّام، ص 94، 100؛ ابن‌سلام جمحی، سفر1، ص 144ـ146؛ ابن‌شجری، ص 30ـ31) ابیاتی از وی با مضامین فخر و حماسه و هجو آمده است (نیز رجوع کنید به بابتی، ذیل مادّه). ابوالفرج اصفهانی (ج 18، ص 136ـ137) مدحی را از اعشی به نقل از خداش آورده است.شعر خداش در شیوه فخر و هجو مقامی والا دارد. قصیده مُجَمْهَرَة با مضمون تغزل وصف و فخر، از مشهورترین قصاید وی است (سزگین؛ بابتی، همانجاها). جاحظ (1351، ج 3، ص 14؛ همو، 1411، ج 2، ص 209) و سیوطی (ج 1، ص 66، 382) از ابیات خداش به عنوان شاهد لغوی استفاده کرده‌اند.اشعار خداش از جمله اشعاری بوده که ابوسعید سُکّری (متوفی 275) به جمع‌آوری آن مبادرت کرده است (ابن‌ندیم، ص 178). دیوان وی در بیروت در 1401/1981 و بار دیگر به‌همت مجمع‌اللغة العربیة دمشق در 1406/1986 به چاپ رسید (بابتی، همانجا).منابع :حسن‌بن بشر آمدی، المؤتلف و المختلف فی اسماء الشعراء و کناهم و القابهم و انسابهم و بعض شعرهم، در محمدبن عمران مرزبانی، معجم‌الشعراء، چاپ ف. کرنکو، بیروت 1402/1982؛ ابن‌حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، مصر 1328، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ ابن‌حزم، جمهرة انساب‌العرب، بیروت 1403/1983؛ ابن‌سلام جمحی، طبقات فحول‌الشعراء، چاپ محمود محمد شاکر، جده ?]1400/ 1980[؛ ابن‌شجری، کتاب‌الحماسة، حیدرآباد، دکن 1345؛ ابن‌قتیبه، الشعر و الشعراء، او، طبقات‌الشعراء، چاپ مفید قمیحه و نعیم زرزور، بیروت 1405/1985؛ ابن‌کلبی، جمهرة‌النسب، ج 1، چاپ ناجی حسن، بیروت 1407/1986؛ ابن‌ندیم (تهران)؛ ابوالفرج اصفهانی؛ حبیب‌بن اوس ابوتمّام، کتاب الوحشیات و هوالحماسه الصغری، چاپ عبدالعزیز میمنی راجکوتی، قاهره 1970؛ عزیزه فوال بابتی، معجم‌الشعراء الجاهلین، بیروت 1998؛ عمروبن بحر جاحظ، البیان و التبیین، چاپ حسن سندوبی، قاهره 1351/1932؛ همو، کتاب‌البخلاء، چاپ احمد عوامری و علی جارم، بیروت 1411/1991؛ حسین مؤنس، تاریخ قریش: دراسة فی تاریخ اصغر قبیلة عربیة جعلهاالاسلام اعظم قبیلة فی تاریخ‌البشر، جده 1408/1988؛ فؤاد سزگین، تاریخ‌التراث العربی، ج 2، جزء2، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی، ]ریاض[ 1403/1983، چاپ افست قم 1412؛ عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، المزهر فی علوم اللغة و انواعها، چاپ محمد احمد جادالمولی، علی محمد بجاوی، و محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ]بی‌تا.[؛ محمدبن ابی‌الخطاب قرشی، جمهرة اشعار العرب فی الجاهلیة و الاسلام، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ] 1981[.