خدابنده

خدابنده، شهرستانی واقع در جنوب استان زنجان. این شهرستان از شمال به شهرستان ابهر، از شرق به شهرستان بوئین‌زهرا در استان قزوین، از جنوب‌شرقی و جنوب به شهرستانهای رَزن و کبودرآهنگ در استان همدان، از جنوب‌غربی به شهرستان بیجار در استان کردستان و از غرب به شهرستان زرین‌آباد، در استان زنجان محدود می‌شود. خدابنده شامل چهار بخش مرکزی (به مرکزیت شهر قیدار)، افشار (به مرکزیت شهر گرماب)، بُزینه‌رود (به مرکزیت شهر زِرین‌رود) و سُجاس‌رود (به مرکزیت شهر سجاس) است (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان زنجان، ص ] 7[، نقشه؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، ذیل «استان زنجان»).آب و هوای خدابنده معتدل (مایل به سرد و خشک) است. قله قره‌داغ با ارتفاع 3120 متر، سَرْیال (مرتفع‌ترین قله ح 2350 متر) و قیدار (مرتفع‌ترین قله ح 2812 متر) از مرتفع‌ترین کوههای این شهرستان است (رجوع کنید به جعفری، ج 1، ص 314، 398، 415).رود دائمی شورِ فَشاپویه، از رودهای مهم این شهرستان، از دامنه غربی کوه قره‌داغ سرچشمه می‌گیرد و به نام خررود از دهستان سجاس‌رود می‌گذرد و با عبور از ده کیلومتری شرق شهر قیدار به نام چای خررود به استان قزوین وارد می‌شود (همان، ج 2، ص 307).زراعت، باغداری و دامداری نقش مهمی در اقتصاد خدابنده دارند (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 25، ص100ـ101). زراعت در خدابنده نیمه‌مکانیزه و سنّتی و بیشتر دیمی است، اما در مجاورت رودها کشت آبی نیز رونق دارد (همانجا). معادن نمک، سرب و روی، لاشه آهکی، سنگ گچ و سنگ مرمر نیز در خدابنده فعال است (همان، ج 25، ص100). برخی صنایع‌دستی چون قالی، جاجیم، گلیم و جوراب پشمی نیز در این منطقه تولید می‌شود (همانجا).براساس سرشماری 1385ش، جمعیت خدابنده 696، 161 تن ضبط شده است که از این تعداد 332،39تن شهرنشین و مابقی روستانشین بوده‌اند (مرکز آمار ایران، ذیل «استان زنجان»). اهالی خدابنده شیعه دوازده امامی‌اند و بیشتر به ترکی و تعداد کمی هم به فارسی تکلم می‌کنند (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، همانجا).شهرستان خدابنده در 1348ش، به مرکزیت شهر قیدار*، در استان زنجان تشکیل شد (ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، همانجا). در تقسیمات کشوری 1355ش شهرستان خدابنده دارای دو بخش (حومه (مرکزی) و افشار) و یک شهر (قیدار) بود (رجوع کنید به ایران. وزارت کشور، ذیل «استان زنجان»). سپس بزینه‌رود در مرداد 1368 و سجاس‌رود در خرداد 1373 به بخش و آبادیهای گرماب در خرداد 1375، سجاس در خرداد 1377 و زرین‌رود در اردیبهشت 1378 به شهر تبدیل شدند (ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، همانجا).جامع سجاس متعلق به اوایل قرن پنجم و قبرستان قدیمی آن شهر معروف به قبرستان شهدا، با سنگ قبرهای دارای نقوش اسلیمی برمزار افرادی که در مقابله با مهاجمان مغول از پای در آمده‌اند، از آثار تاریخی این شهرستان است (ثبوتی، ص 167).منابع :ایران. وزارت کشور، تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران، تهران 1355ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1382ش؛ هوشنگ ثبوتی، تاریخ زنجان، زنجان 1366ش؛ عباسی جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران 1368ـ1379ش؛ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان زنجان، آمارنامه استان زنجان سال 1379، ]زنجان[ 1380ش؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :25 زنجان، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، 1369ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :1385 نتایج تفصیلی کل کشور، 1385ش.Retrieved Jan.22, 2011 from http://www.sci.org.ir/portal/faces/public/census85/census85.natayej/census85. rawdata.