ختنه زنان

ختنه زنان، ختنه زنان اصطلاحآ خَفْضْ خوانده می‌شود که در لغت به معنای فرود آوردن و کاستن است (رجوع کنید به ابن‌منظور، ذیل «خفض»؛ ابن‌قیم جوزیه، ص 119).بریدن بخشهایی از آلت تناسلی زنان که غالبآ، به‌زعم باورمندان به وجوب یا استحباب این عمل، به منظور کاستن از شدت تمایلات جنسی زنان صورت می‌گیرد و موجب حفظ عفت آنان می‌شود (رجوع کنید به جاحظ، ج 7، ص 27ـ29؛ بلعمی، ص 142ـ 143؛ ابن‌قیم جوزیه، ص 147ـ148)، سنّتی قومی و محلی بوده است که به بستر سنّت دینی وارد شده و هرچند علاوه بر برخی پیروان ادیان غیرتوحیدی در سراسر جهان، در میان برخی یهودیان، مسیحیان و مسلمانان نیز رایج است، هیچ ذکری از آن در عهد قدیم، عهد جدید یا قرآن وجود ندارد.ختنه زنان در درجات مختلف صورت می‌گرفته و سازمان بهداشت جهانی برحسب شدت و گستردگی ایجاد تغییر در اندام تناسلی زنان، تقسیم‌بندیهایی از آن عرضه کرده است (رجوع کنید به)دایرة‌المعارف زنان و فرهنگهای اسلامی(، ج 3، ص 129؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل «خفض»؛ )دایرة‌المعارف جهان اسلام آکسفورد(، ذیل "Clitoridectomy").این رسم، ابتدا در مصر باستان پدید آمده و سپس به بخشهای مختلف افریقا، شبه‌قاره، خاورمیانه و اروپای باستان گسترش یافته است. در زمینه اسطوره‌شناختیِ مصری ـ افریقایی، باور بر این بوده که روح خدایان و نیز آدمیان، عنصری دوجنسی است و روح مردانه زن در بَظْر و روح زنانه مرد در غُلفه نهفته است و با بریدن این اجزاست که زنانگی زن و مردانگی مرد کامل می‌شود. در مصر هنوز هم زنان ختنه نشده را به دیده تحقیر می‌نگرند و آنان را زن کامل به شمار نمی‌آورند (رجوع کنید به همانجاها؛ جعفر شریف، ص50).در شبه‌جزیره عصر جاهلی، ختنه زنان مرسوم بوده است؛ مردم عرب در این دوره و نیز در دوره اسلامی بر آن بودند که شهوت زنان ده برابر شهوت مردان است و به‌ویژه زنان ختنه نشده تمایلات جنسی خارج از اندازه دارند و ازاین‌رو این زنان را با واژه‌هایی توهین‌آمیز می‌خواندند و انتساب یک مرد به فرزندیِ زنی ختنه نشده، دشنامی سخت تلقی می‌شد (رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، ج 22، ص 14ـ15؛ ابومطهر اَزْدی، ص 64ـ65؛ ابن‌قیم جوزیه، ص 147). این باور رایج بود که سنّت ختنه زنان از عصر حضرت ابراهیم باقی مانده و آغاز آن ختنه هاجر به دست ساره و سپس ختنه خود ساره بوده است (رجوع کنید به جاحظ، ج 7، ص 27؛ بلعمی، ص 142ـ143؛ ابن‌قیم جوزیه، ص 148ـ149؛ مجلسی، ص 85).حدیثی از پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم به صورتهای مختلف روایت شده که در آن، ایشان به زنی که در آن دوره دختران را ختنه می‌کرد فرمودند که این کار حلال است ولی باید به بریدن جزء کوچکی از اندام تناسلی اکتفا کرد (رجوع کنید به جاحظ، ج 7، ص 28؛ کلینی، ج 6، ص 38؛ ابن‌قیم جوزیه، ص 148؛ مجلسی، ص 84). گفته شده به کار بردن واژه مُقطِّعةُالبُظور در حدیث نبوی خطاب به زن ختنه‌کننده، به جای واژه‌های متعارفی چون خاتنه یا مُبَظِّرَة، احتمالا نشان‌دهنده نوعی تخفیف و تحقیر این عمل از سوی آن حضرت است (رجوع کنید به د. اسلام، همانجا). با این حال، دیدگاههای فقهای مسلمان درباره ناروا بودن، روا بودن و وجوب و استحباب ختنه زنان بسیار متفاوت است. حدیث مورد بحث، در دو جامع حدیثی بخاری و مسلم نیامده و از این‌رو نزد بسیاری از علمای اهل سنّت وثاقت کافی ندارد و اغلب فقهای مکاتب مختلف بر آن‌اند که ختنه کردن زنان واجب نیست بلکه یک «مکرمت» محسوب می‌شود (رجوع کنید به کلینی، ج 6، ص 37؛ ابن‌ابی‌زید، ص 103؛ ابن‌قدامه، ج 1، ص70ـ71؛ ابن‌قیم جوزیه، ص 127ـ128، 131، 137، 152؛ مجلسی، همانجا). درواقع در سرزمینهایی چون سوریه و عربستان که در آنها فقه حنبلی رواج دارد و نیز در مراکش، تونس و الجزایر که فقه مالکی غالب است یا در ایران و عراق که فقه شیعی غلبه دارد، ختنه زنان رایج نیست و در مقیاس بسیار محدودی انجام می‌گیرد، ولی در مصر به سبب غلبه فقه شافعی که عمدتآ به سبب زمینه بومی قائل به وجوب ختنه زنان است، در مقیاسی گسترده این عمل رواج دارد (رجوع کنید به د. اسلام، همانجا؛ )دایرة‌المعارف زنان و فرهنگهای اسلامی(، ج 3، ص 131).کار ختنه زنان را معمولا قابله‌ها انجام می‌دهند. این عمل در سنین مختلف انجام می‌شود؛ مثلا دختران را در برخی مناطق، همچون موریتانی، در روزهای اول بعد از تولد و در آسیای جنوب‌شرقی ــجاوه و مالایاــ بین دو تا هشت سالگی و در برخی مناطق خاورمیانه بعد از هفت سالگی، اغلب بین نه تا پانزده سالگی (رجوع کنید به ماسه، ج 1، ص 51؛ د. اسلام؛ مجلسی، همانجاها)، و حتی در برخی قبایل مسلمان هند زنان را در صورت عدم بارداری پس از شش ماه بعد از ازدواج (رجوع کنید به رز، ج 2، ص 487)، ختنه می‌کنند. این عمل بدون اجرای مراسم انجام می‌شود و برخلاف ختنه پسران، با جشن و سر و صدایی همراه نیست.به‌سبب خطرهای بهداشتی و پزشکی و عوارض بسیار وخیم جسمی و روانی که ختنه زنان در پی دارد (رجوع کنید به)دایرة‌المعارف زنان و فرهنگهای اسلامی(، ج 3، ص 129؛ )دایرة‌المعارف جهان اسلام آکسفورد(؛ د.اسلام، همانجاها)، این عمل در برخی کشورها ممنوع اعلام شده ولی اجرای این ممنوعیت تاکنون قرین توفیق نبوده است و چالش بر سر استمرار یا توقف آن همچنان ادامه دارد.منابع: ابن ابی‌زید، متن الرسالة فی الفقه‌المالکی، مغرب 1415/ 1994؛ ابن‌قدامه، المغنی، بیروت ] 1347[، چاپ افست ]بی‌تا.[؛ ابن‌قیم جوزیه، تحفة‌المودود باحکام المولود، بیروت 1403/ 1983؛ ابن‌منظور؛ ابوالفرج اصفهانی؛ ابومطهر اَزْدی، حکایة ابی‌القاسم البغدادی، چاپ آدام متز، هایدلبرگ، 1902، چاپ افست بغداد ]بی‌تا.[؛ محمدبن محمد بلعمی، تاریخ بلعمی: تکمله و ترجمه تاریخ طبری، به تصحیح محمدتقی بهار، چاپ محمد پروین گنابادی، تهران 1380ش؛ عمروبن بحر جاحظ، کتاب الحیوان، چاپ عبدالسلام محمد هارون، مصر ?]1385ـ1389/ 1965ـ 1969[، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ کلینی؛ محمدباقربن محمدتقی مجلسی، حِلیة‌المتقین، تهران 1362ش؛EI2, s.v. "Khafd"; Encyclopedia of women & Islamic cultures, ed. Suad Joseph, Leiden: Brill, 2003-2007, vol.3, s.v. "Genital cutting: Africa and the Middle East" (by Noor Kassamali); Jafar Sharif, Islam in India, or, the Qanun-i-Islam, tr. G. A. Herklots, ed. William Crooke, Delhi 1999; Henri Masse, Croyances et coutumes persanes, suivies de contes et chansons populaires, Paris 1938; The Oxford encyclopedia of the modern Islamic world, ed. John L. Esposito, New York 1995, s.v. "Clitoridectomy" (by Paula Sanders); H. A. Rose, A glossary of the tribes and castes of the Punjab and North - West Frontier Province, Delhi 1999.