خبازی عمربن محمد

خبّازی، عمربن محمد، فقیه و اصولی حنفی قرن هفتم. وی ملقب به جلال‌الدین و در اصل از خجند* بود. خبّازی در 629 در دمشق به دنیا آمد (قزوینی، ص 557؛ ابن‌کثیر، ج 7، جزء13، ص 390ـ391؛ قس ذهبی، حوادث و وفیات 691ـ 700ه .، ص 116، که تاریخ ولادت او را 614 ذکر کرده است) و در دمشق و خوارزم به فراگیری فقه و اصول پرداخت. وی سپس برای تکمیل تحصیلات خود به نظامیه بغداد رفت و نزد استادان آنجا از جمله علاءالدین عبدالعزیز بخاری، فخرالدین محمد مایمرغی و شمس‌الائمه محمدبن عبدالستّار کردری درس آموخت (ابن‌کثیر، ج 7، جزء13، ص 391؛ لکهنوی، ص 151).خبّازی پس از آموختن علوم دینی به دمشق بازگشت. مدتی به تدریس در مدرسه عزّیه اشتغال داشت، و سپس عازم سفر حج شد و یک سال در مکه اقامت گزید. او که از استادان بزرگ فقه حنفیه بود، همواره به تربیت شاگردان اهتمام می‌ورزید از این رو پس از بازگشت از مکه به تدریس در مدرسه خاتونیه پرداخت؛ احمدبن مسعود قونوی، داوودبن غُلبک، معروف به بدرالطویل، و هبة‌اللّه‌بن احمد ترکستانی از شاگردان او بودند (ذهبی، حوادث و وفیات 691ـ700ه .، ص 115ـ116؛ ابن‌کثیر، همانجا؛ ابن‌ابی‌الوفا، ج 2، ص 668؛ نعیمی‌دمشقی، ج 1، ص 386؛ تمیمی، ج 2، ص 106).خبّازی را به تواضع، زهد و تقوا ستوده‌اند. او در 691 در دمشق درگذشت و در قبرستان صوفیه به خاک سپرده شد (رجوع کنید به ذهبی، حوادث و وفیات 691ـ700ه .، ص 116، 151؛ ابن‌کثیر، همانجا؛ ابن ابی‌الوفا، ج 2، ص 669؛ ابن‌قطلوبغا، ص 164؛ قس حاجی‌خلیفه، ج 2، ستون 1749، که سال درگذشت او را 671 ذکر کرده است).تراجم نگاران از سه اثر تألیفی خبّازی یاد کرده‌اند: المغنی فی اصول‌الفقه، از مهم‌ترین کتابهای اصول فقه حنفیه، که مؤیدالدین ابی‌محمد منصور قاآنی(متوفی 705)، علاءالدین علی‌بن منصور مقدسی (متوفی 746) و سراج‌الدین ابوحفص غزنوی هندی (متوفی 773) شروحی بر آن نگاشته‌اند. این اثر از روی نسخه خطی موجود در دانشگاه الازهر در 1403 در مکه به چاپ رسیده است (ابن‌کثیر، همانجا؛ خبّازی، مقدمه محمد مظهربقا، ص 17ـ21؛ برای دیگر شارحان رجوع کنید به حاجی خلیفه، ج 2، ستون 1749ـ1750)؛ حاشیه بر الهدایه برهان‌الدین بخاری مرغینانی* که نگارش آن به اتمام نرسید و ابن‌ربوه محمدبن احمد قونوی آن را تکمیل کرد و تکملة الفوائد نامید (ابن‌ابی‌الوفا؛ ابن‌قطلوبغا، همانجاها؛ حاجی‌خلیفه، ج 2، ستون 2033)؛ و اصول‌الدین (رجوع کنید به ابن‌قطلوبغا، همانجا).منابع:ابن‌ابی‌الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیّة، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض 1413/1993؛ ابن‌قطلوبغا، تاج التراجم فی من صنّف من الحنفیة، چاپ ابراهیم صالح، بیروت 1412/ 1992؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج 7، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت 1407/1987؛ تقی‌الدین‌بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیة فی تراجم الحنفیة، ج 2، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض 1403/1983؛ حاجی‌خلیفه؛ عمربن محمد خبّازی، المغنی فی اصول الفقه، چاپ محمد مظهربقا، مکه 1422/2001؛ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات 691ـ700ه .، بیروت 1421/2000؛ زکریابن محمد قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت 1404/1984؛ عبدالحی لکهنوی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیة، کراچی 1393؛ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدارس فی تاریخ المدارس، بیروت 1410/ 1990.