خانفو (کانتون)، نام عربی مهم‌ترین بندر چین در قرنهای سوم و چهارم/ نهم و دهم و مرکز تجارت دریایی با آسیای غربی. با آنکه برخی محققان در پی اثبات آن بودند که خانفو و کانتون را نباید یکی دانست، یکی بودن این دو شهر به نظر قطعی می‌رسد (رجوع کنید به کلاپروت، ص 40؛ هالبرگ، ص 213). خلط خَنسا (هانگ ـچو) و خانقو/ خانفو، به سبب اطلاعاتی که ابوالفداء (ص 363ـ365) داده، مؤید این نظر بوده است، اما در واقع مسلمانان کانتون را از قرن سوم/ نهم به نام خانفو می‌شناخته‌اند، زیرا خانفو برگردان کوآنگ ـ فو (شکل عامیانه کوانگ ـ چئو فو) است. طبق نوشته پلیو (ج 1، ص 272) براساس اطلاعات موجود در یی ـ تسینگ، چه ـ نا (چین)، همان کوآنگ ـ فو (کانتون) است و موـ هوـ چه ـ نا (ماهاچین) پایتخت است. نام خانفو در حدودالعالم نیامده ولی مینورسکی در حواشی خود بر حدودالعالم (ص 224) یادداشتهایی درباره خانفو نوشته است.سیاحان مسلمان و تاریخ‌نویسان مغول در قرن هشتم/ چهاردهم، کانفو را با خنسا در هم آمیخته‌اند. ابن‌بطوطه (ج 2، ص 576) شهر را صین کلان نامیده است. این نام معادل عربی نام هندی مهاچین و شکل فارسی آن چین کلان بوده است. وصّاف الحضره ]ص 9[ آن را به‌صورت چین کلان آورده و رشیدالدین فضل‌اللّه (ج 2، ص 910) نوشته است که فارسها، کونگی (؟) را چین کلان می‌نامند که باید به قول پلیو (ج 1، ص 276)، به شکل کونفو تصحیح شود، زیرا کونفو یکی از شکلهای عامیانه کونگ ـ چئو فو است. شهری که ابوالفداء (ص 363ـ364) آن را خانخو نوشته است شاید خانفو باشد. به‌نوشته فرّان (ص 30، 123)، فاصله این شهر تا لونخین ـ فو/ لوخین چهار روز با قایق است. در قرن چهارم/ نهم، از لوخین به عنوان سرزمینی یاد شده که پادشاه آن در همان زمان، چامپا را تصرف کرده است. لوخین باید به لوفو اصلاح و با لونگ ـ پن یا هانوی (به فاصله پنج روز راه زمینی) یکی شمرده شود.اشارات ابن‌خرداذبه (ص 69) و ادریسی (ج 1، ص 84) درباره مکان قرارگیری خانفو «در فاصله چهار روز راه دریایی و بیست روز راه زمینی از جنوبی‌ترین بندر چینی، یعنی لوخین ]هانوی امروزی[» فقط می‌تواند درباره کانتون صدق کند.کانتون در زمان سلسله تانگ بندر بسیار مهمی بود که در آن تعدادی زیادی مسلمان زندگی می‌کردند که در 141/ 758 آنجا را غارت کردند؛ واقعه‌ای که منابع اسلامی به آن اشاره‌ای نکرده‌اند (رجوع کنید به شاوان، ص 173). براساس نوشته‌های سیرافی ]ص 60[، مسعودی (ج 1، ص 303) و ابن‌اثیر (ج 7، ص 319) هنگامی که ژنرال شورشی به نام هوانگ ـ چائو در 264/ 877ـ878 خانفو را ویران کرد، بسیاری (000، 120 یا 000، 200 تن) از خارجیهای مسلمان، مسیحی، یهودی یا مزدایی گرفتار شدند. منابع چینی تاریخ اشغال کانتون را در 266/ 879 نوشته‌اند (رجوع کنید به اویانگ و سونگ، 1955). این واقعه بر اهمیت این شهر در بازرگانی خارجی تأکید می‌گذارد (رجوع کنید به یادداشت پلیو درباره اخبارالصین و الهند اثر سلیمان تاجر سیرافی (ترجمه فرانسوی گابریل‌فران) در مجله تئوآنگ پائو، ج 21، 1922، ص 410).براساس اطلاعاتی که منابع اسلامی داده‌اند، اهالی شهر روزانه پنجاه هزار دینار به حکومت می‌پرداختند رجوع کنید به ]سیرافی، ص 47[. هنگام رسیدن کشتی بزرگ خارجی، امپراتور خواجگانی را برای گزینش بهترین کالا به آنجا می‌فرستاد ]همان، ص 76[. بین خانفو و پایتخت ــکه خومدان (یا سی ـ نگن ـ فو) نام داشت ــ دو ماه فاصله بود ]همانجا[. حاکم خانفو، عنوان دیفو داشت ]همان، ص 46 [و چینیها به آن چی ـ فو می‌گفتند (درباره رفتار چینیها در مقابل تجّاری که از راه دریا می‌آمدند رجوع کنید به لویتسکی، ص 173ـ186؛ بارتولد، ج 1، ص 107ـ108).منابع: ]ابن‌اثیر؛ ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة، چاپ محمد عبدالمنعم عریان، بیروت 1407/ 1987[؛ ابن‌خرداذبه، ]اسماعیل‌بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم‌البلدان، چاپ رنو و دسلان، پاریس 1840[؛ محمدبن محمد ادریسی، کتاب نزهة‌المشتاق فی اختراق الآفاق، بیروت 1409/1989؛ ]واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، ترکستان‌نامه: ترکستان در عهد هجوم مغول، ترجمه کریم کشاورز، تهران 1366ش؛ رشیدالدین فضل‌اللّه؛ سلیمان تاجر سیرافی، اخبارالصین والهند، تتمیم حسن‌بن یزید سیرافی، چاپ ابراهیم خوری، بیروت 1411/1991؛ مسعودی، مروج (بیروت)؛ عبداللّه‌بن فضل‌اللّه وصّاف‌الحضره، تحریر تاریخ وصّاف، به قلم عبدالمحمد آیتی، تهران 1346ش[؛Edouard Chavannes, Documents sur les Tou-Kiue (Turc) occidentaux, St. Petersbourg 1903; Gabriel Ferrand, Relaltions de voyages et textes geographiques arabes, persants et turks, relatifs a l'Extreme-Orient du Vllle au XVIIIe siecles, Paris 1913-1914, repr. Frankfurt am Main 1986; Ivar Hallberg, l'Extreme orient dans la litterature et la cartographie de l'Occident des XIIIe, XIVe et XVe Siecles, Goteborg 1906; Hudud al-alam=the regions of the world, translated and explained by V. Minorsky, ed. C. E. Bosworth, Cambridg 1982; M. Klaproth, "Renseignemenssur les ports de Gampou et Zaithoum, decrits par Marco Polo", JA, v (July 1824); T. Lewicki, "Les premiers commercants arabes en Chine", RO (1935); Xiu Ouyang and Qi Song, Biography of Huang Ch'ao, [ed. Howard S. Levy], Berkeley 1955; Paul Pelliot, Notes on Marco Polo vol.1, Paris 1959.
