خالد بن ماد قلانسی

خالد بن مادّ قَلانِسی، راوی و محدّث امامی. اگرچه در سلسله سند غالب روایات نام پدر وی ماد ذکر شده است (برای نمونه رجوع کنید به صفّار قمی، ص 104، 160، 195، 309، 414، 436؛ کلینی، ج 1، ص 416، ج 2، ص 612)، اما در برخی کتابهای رجالی، به زیاد (رجوع کنید به برقی، 1383ش، ص 31؛ طوسی، 1415، ص 201)، حماد (ابن‌داوود حلّی، ص 87)، باد (علامه حلّی، ص 137ـ138) و مازن (طوسی، 1415، ص 197) تغییر یافته است (برای تفصیل بحث رجوع کنید به تفرشی، ج 2، ص 182، 184، 188؛ محمدتقی مجلسی، ج 14، ص 361؛ بهبهانی، ص 163؛ موحدی ابطحی، ج 5، ص 368ـ369، 371؛ شوشتری، ج 4، ص 113ـ115، 137ـ138؛ نیز رجوع کنید به مدرسی طباطبائی، ج 1، ص 311، که این اختلافها را ناشی از تصحیف یا کوشش برای تصحیح دانسته است). در برخی کتابهای رجالی، خالد به دلیل همین تعدد در نام پدرش (رجوع کنید به طوسی، 1415، ص 197، 201؛ ابن‌داوود حلّی، همانجا؛ مامقانی، ج 25، ص 105، 177ـ178)، چند فرد متفاوت محسوب شده است (نیز رجوع کنید به صدر، ج 3، ص 308، که چنین اشتباهی درباره خالد باعث ناتوانی‌اش در توثیق خالد شده است). لقب خالد علاوه بر قلانسی، به صورت بیّاع‌القلانس هم آمده است (رجوع کنید به ابن‌بابویه، 1404، ج 2، ص 363؛ اردبیلی، ج 1، ص 289) که از شغل وی، کلاه‌دوزی یا کلاه‌فروشی، حکایت دارد (قس موحدی ابطحی، ج 5، ص 367).خالد از موالی کوفه بود (برقی، 1383ش، همانجا؛ نجاشی، ص 149؛ طوسی، 1415، ص 197). نام وی در کتابهای رجالی در شمار اصحاب امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام یاد شده است (برای نمونه رجوع کنید به نجاشی، همانجا؛ طوسی، 1415، ص 201؛ قس طوسی، 1390، ج 3، ص 329، که روایتی از خالد به نقل از امام باقر علیه‌السلام آورده است). نجاشی (همانجا) او را ثقه دانسته است (نیز رجوع کنید به علامه حلّی، همانجا؛ محمدباقر مجلسی، ص 73).خالد از امام صادق علیه‌السلام (رجوع کنید به برقی، 1330ش، ج1، ص68، 70ـ71؛ کلینی، ج2، ص650، ج4، ص252؛ ابن‌قولویه، ص 73، 78؛ ابن‌بابویه، 1417، ص 91، 370؛ همو، 1404، ج 1، ص 228؛ طوسی، 1390، ج 5، ص 468، ج 6، ص 31، 33، ج 7، ص 58)، و نیز راویانی چون ابوحمزه ثمالی (رجوع کنید به صفّار قمی، ص 104، 160؛ کلینی، ج 2، ص 612)، جابر جعفی (صفّار قمی، ص 309؛ ابن‌بابویه، 1362ش، ج 2، ص650)، محمدبن فضل (کلینی، ج 1، ص 416ـ417) و محمدبن خالد طیالسی (الاختصاص، ص 274) روایت کرده است. علی‌بن حَکَم، علی‌بن عبداللّه بجلی، علی‌بن معمر، ظریف‌بن ناصح و محمدبن سنان (رجوع کنید به برقی، 1330ش؛ کلینی؛ ابن‌بابویه، 1417؛ همو، 1404؛ طوسی، 1390؛ الاختصاص، همانجاها؛ خویی، ج 7، ص 44) نیز از او روایت کرده‌اند، اما راوی اصلی وی نضربن شعیب است که بیشتر احادیث منقول از خالد را روایت کرده است (برای نمونه رجوع کنید به صفّار قمی، ص 104، 160، 195، 309؛ ابن‌بابویه، 1417، ص 341، 370؛ قس طوسی، 1390، ج 3، ص :329 نضربن سوید). ابن‌بابویه نیز در مشیخه کتاب مَن لا یَحضُرُه الفقیه (ج 4، ص 444) یادآور شده که هر روایتی که از خالد نقل کرده از طریق نضربن شعیب بوده است.خالد کتابی هم داشته است که نضربن شعیب و ابوهریره عبداللّه‌بن سلام آن را روایت کرده‌اند (نجاشی، همانجا؛ طوسی، 1417، ص 122). هرچند نجاشی (همانجا) در ارزیابی این کتاب عبارتی به کار برده که از تردید در برخی مطالب این کتاب حکایت دارد. با توجه به اینکه یکی از راویان کتاب او نضربن شعیب بوده، احتمالا بتوان از طریق بررسی اسناد احادیث، محتوای این کتاب را بازیابی کرد (برای نمونه‌ای از این مطالب رجوع کنید به صفّار قمی، ص 104، 436).روایات منقول از خالدبن ماد در برخی از موضوعات فقهی نظیر حج (رجوع کنید به کلینی، ج 2، ص 612؛ ابن‌بابویه، 1404، ج 1، ص228، ج2، ص363؛ طوسی، 1390، ج5، ص468)، وصیت و میراث (ابن‌بابویه، 1404، ج 4، ص 213)، جنائز (طوسی، 1390، ج 3، ص200، 329) و مطالبی در باب فضائل اهل بیت علیهم‌السلام (رجوع کنید به صفّار قمی، ص 104، 160، 195، 309؛ کلینی، ج 1، ص 416ـ417؛ ابن‌بابویه، 1417، ص370؛ همو، 1362ش، همانجا) است (برای فهرستی از روایاتی که وی نقل کرده است رجوع کنید به خویی، ج 7، ص 22، 44؛ مدرسی طباطبائی، ج 1، ص 311ـ312).منابع: ابن‌بابویه، الامالی، قم 1417؛ همو، کتاب الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1362ش؛ همو، کتاب مَن لایـَحضرُه الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1404؛ ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل‌بحر العلوم، نجف 1392/1972، چاپ افست قم ]بی‌تا.[؛ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1417؛ الاختصاص، ]منسوب به[ محمدبن محمد مفید، چاپ علی‌اکبر غفاری، بیروت: مؤسسة‌الاعلمی للمطبوعات، 1402/1982؛ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، قم: مکتبة المحمدی، ]بی‌تا.[؛ احمدبن محمد برقی، کتاب الرجال، در ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، تهران 1383ش؛ همو، کتاب المحاسن، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران 1330ش؛ محمدباقربن محمداکمل بهبهانی، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهج‌المقال، ]بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.[؛ مصطفی‌بن حسین تفرشی، نقدالرجال، قم 1418؛ خویی؛ شوشتری؛ محمدباقر صدر، بحوث فی شرح العروة‌الوثقی، نجف 1391/1971؛ محمدبن حسن صفّارقمی، بصائرالدرجات فی فضائل آل‌محمد «ص»، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، قم 1404؛ محمدبن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران 1390؛ همو، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1415؛ همو، الفهرست، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم 1417؛ حسن‌بن یوسف علامه حلّی، خلاصة‌الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، ]قم[ 1417؛ کلینی؛ عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم 1423ـ ؛ محمدباقربن محمدتقی مجلسی، الوجیزة فی الرجال، چاپ محمدکاظم رحمان ستایش، تهران 1378ش؛ محمدتقی‌بن مقصودعلی مجلسی، روضة المتقین فی شرح مَن لایَحضُرُه الفقیه، چاپ حسین موسوی کرمانی و علی‌پناه اشتهاردی، قم 1406ـ1413؛ محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، ج 5، قم 1417؛ احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم 1407؛Hossein Modarressi Tabataba'i, Tradition and survival: a bibliographical survey of early Shi`ite literature, vol.1, Oxford 2003.