خاتون آبادی میرمحمدحسین

خاتون‌آبادی، میرمحمدحسین، فقیه و مؤلف مشهور امامی قرن دوازدهم. زمان و محل تولد او معلوم نیست. پدرش میرمحمدصالح خاتون‌آبادی* از عالمان مشهور اصفهان بود. محمدحسین علوم گوناگون اسلامی را نزد جدّ مادریش محمدباقر مجلسی (متوفی 1110)، جد پدریش عبدالواسع (متوفی اواخر قرن یازدهم)، پدرش محمدصالح (متوفی 1126)، آقاجمال‌الدین خوانساری* (متوفی 1122)، محمدبن عبدالفتاح سراب تنکابنی* (متوفی 1124)، سلیمان‌بن عبداللّه ماحوزی (متوفی 1121)، سیدعلی‌خان‌بن احمد دشتکی مدنی (متوفی 1120)، شاه‌محمدبن محمد دارابی شیرازی (متوفی 1130) و ابوالحسن شریف‌بن محمدطاهر فتونی* (متوفی 1138 یا 1139) آموخت یا از آنان حدیث شنید و اجازه روایت گرفت. کسانی چون فرزندش میرعبدالباقی (متوفی 1207؛ درباره او رجوع کنید به خاتون‌آبادی*، خاندان)، زین‌الدین علی خوانساری (متوفی 1167)، محمدبن محمدزمان کاشانی (متوفی بعد از 1172)، سیدعبداللّه‌بن نورالدین جزایری* (متوفی 1173)، سیدصدرالدین محمدبن محمدباقر رضوی قمی، احمدبن محمدمهدی‌بن محمدمؤمن خاتون‌آبادی و محمدمهدی‌بن رضی‌الدین هرندی (متوفی 1180) نیز نزد او درس خواندند یا از وی حدیث شنیدند و اجازه روایت گرفتند (رجوع کنید به خاتون‌آبادی، مناقب‌الفضلاء؛ همو، احوال‌العلماء، گ ]288ـ 290[؛ آقابزرگ طهرانی، 1403، ج 1، ص 185؛ موسوعة طبقات‌الفقهاء، ج 12، ص 364ـ365؛ حسینی‌اشکوری، ص 93).خاتون‌آبادی پس از پدرش، امام جمعه اصفهان شد (حبیب آبادی، ج 2، ص 318ـ319؛ قس خوانساری، ج 2، ص 361 که وی را امام جمعه اصفهان پس از محمدتقی الماسی دانسته است) و در اواخر عمر، منصب شیخ‌الاسلامی اصفهان را برعهده گرفت. پس از هجوم محمود افغان به اصفهان در زمان شاه‌سلطان‌حسین (حک : 1105ـ1135) و سقوط سلسله صفویان، افغانها خاتون‌آبادی را که وزیر مریم‌بیگم (عمه شاه) بود، بسیار شکنجه کردند تا اموالش را بگیرند. این حادثه در روحیه او تأثیر بسیار گذاشت و به گفته خود او، سبب توجه بیشتر وی به مسائل اخروی شد. او سپس به خاتون‌آباد (در اطراف اصفهان) رفت و به عبادت مشغول شد، ولی همچنان مرجع دینی مردم بود (رجوع کنید به خاتون‌آبادی، مناقب‌الفضلاء، ص 465ـ467؛ قزوینی، ص 126؛ آقابزرگ طهرانی، 1372ش، ص 198). خاتون‌آبادی خواسته نادرشاه افشار (حک : 1148ـ1160) را مبنی بر فتوادادن به کفر عثمانیها که خواسته بودند، ایران به حوزه خلافت آنها ملحق شود، نپذیرفت (نوری، ص 149). میرمحمدحسین در 1151 درگذشت و در مشهد به خاک سپرده شد (آقابزرگ طهرانی، 1337ش، ص 154؛ کشمیری، ص 211).خاتون‌آبادی در علوم عقلی، حکمت، ادبیات و فقه و حدیث تبحر بسیار داشت (آقااحمد کرمانشاهی، ج 1، ص 96؛ خوانساری، ج 2، ص360). قزوینی (ص 125ـ126) وی را با تعابیری چون رئیس شیعه و عالم بی‌نظیر یاد کرده و زهد و قوّت نفس او را ستوده است.آثار خاتون‌آبادی بسیار متنوع است. در فقه و اصول آثاری چون: مُنیة‌المُرید، شرح الرَوْضَة‌البَهِیَّة اثر فقهی شهیدثانی و حاشیه‌ای بر آن، حاشیه بر مَعالِم‌الاصول اثر حسن‌بن زین‌الدین در اصول فقه و رساله‌های گوناگون دارد و در کلام، النَّجْم الثاقِب فی اثبات الواجب، رسالة‌البِداء و حاشیه بر شرح تجریدالاعتقاد قوشچی را نوشته است. مناقب‌الفُضلاء فی ریاض العلماء یا رجالِ میرمحمدحسین که اجازه مبسوط او به زین‌الدین علی خوانساری است و مقالة فی اسماء مَن اِستبصر مِنْ علماء العامة از دیگر تألیفات اوست. در این اثر، تشیع عبدالرحمان جامی مطرح شده است (رجوع کنید به خاتون‌آبادی، مناقب‌الفضلاء، ص 507ـ 508؛ آقابزرگ طهرانی، 1403، ج 6، ص 94، 114، 206، ج10، ص112، ج12، ص45، ج13، ص 293، ج 21، ص 396، ج22، ص 333، ج 23، ص 209). دیگر آثار مهم او که حوزه‌هایی چون اخلاق، ادعیه و زیارات را دربرمی‌گیرد، عبارت‌اند از: کلمة‌التقوی یا لباس التقوی درباره غیبت، الالواح السماویة فی اختیارات ایام الاسبوع و السِنة، خزائن الجواهر، سَبع المَثانی، وسیلة‌النجاح، مفتاح‌الفرج، نوروزیه و مجموعه الرسائل الکثیرة (رجوع کنید به خاتون‌آبادی، همانجا؛ آقابزرگ طهرانی، 1403، ج 2، ص 301، ج 7، ص 154، ج10، ص 254، ج 12، ص 129ـ 130، ج 21، ص 338، ج 24، ص 383، ج 25، ص 85). وی رساله‌ای با عنوان احوال العلماء من اقارب المؤلف نیز نگاشته است.منابع: آقا احمد کرمانشاهی، مرآت‌الاحوال جهان‌نما: سفرنامه، قم 1373ش؛ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت 1403/1983؛ همو، طبقات اعلام‌الشیعة: الکواکب المنتشرة فی‌القرن الثانی بعد العشرة، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران 1372ش؛ همو، مُصَفَّی المَقال فی مُصَنِّفی علم‌الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران 1337ش؛ محمدعلی حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ج 2، اصفهان 1342ش؛ احمد حسینی‌اشکوری، تلامذة‌العلامة المجلسی و المجازون‌منه، چاپ محمود مرعشی، قم 1410؛ محمدحسین‌بن محمدصالح خاتون‌آبادی، احوال العلماء من‌اقارب المؤلف، نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی، ش 7/5501؛ همو، مناقب الفضلاء، چاپ جویا جهانبخش، در میراث حدیث شیعه، دفتر 4، چاپ مهدی مهریزی و علی صدرایی خویی، قم: مرکز تحقیقات دارالحدیث، 1378ش؛ خوانساری؛ عبدالنبی‌بن محمدتقی قزوینی، تتمیم امل‌الآمل، چاپ احمد حسینی، قم 1407؛ محمدعلی‌بن صادقعلی کشمیری، کتاب نجوم‌السماء فی تراجم‌العلماء، قم ?] 1394[؛ موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، قم: مؤسسة الامام‌الصادق، 1418ـ1424؛ حسین‌بن محمدتقی نوری، فیض قدسی: زندگینامه علامه محمدباقر مجلسی (1037ـ1110ه .ق)، ترجمه جعفر نبوی، تهران 1374ش.