حوله

حُولَه، دشت و دریاچه‌ای در استان صَفَد در شمال فلسطین.1) دشت. دشت مستطیل شکل حوله در شمال‌شرقی فلسطین، در ارتفاع حدود 120 متری قراردارد و مساحت آن بالغ بر 180 کیلومتر مربع است (رجوع کنید به نقشه فلسطین؛ الموسوعة الفلسطینیة، ج 2، ص 290). شیب این دشت به سمت جنوب است و در جنوب آن ناهمواری عمده‌ای دیده نمی‌شود، اما شمال آن را ارتفاعات جبل عامل* و مشرق آن را ارتفاعات جولان* در برگرفته است (همانجاها). رود اردن و چند رود دیگر، که از این ارتفاعات سرچشمه می‌گیرند، دشت را آبیاری می‌کنند. دامنه میانگین دمای سالیانه دشت بین ْ20 تا ْ21 و دامنه میانگین بارش سالیانه آن بین 400 تا 600 میلیمتر است. این شرایط اقلیمی و نیز خاک حاصلخیز، آن را به صورت دشتی زراعی، با محصولاتی چون غلات و حبوبات و میوه‌های گوناگون، و محل دامپروری درآورده است (الموسوعة الفلسطینیة، ج 2، ص 290، 294؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه).حوله به معنای غار است (شرّاب، ص 114؛ لوبانی، ص 80). سابقه اسکان بشر در این دشت، براساس کشف آثاری در محل پل بناتِ یعقوب (در جنوب دشت حوله)، به عصر حجر برمی‌گردد (د. جودائیکا، ذیل مادّه). دشت حوله و آبادیهای آن همراه با سایر نواحی شامات، در زمان خلافت عمر (حک : 13ـ23) در قلمرو اسلامی قرار گرفت (رجوع کنید به بلاذری، ص 159ـ160). در دوره اسلامی، علاوه بر اهمیت تجاری، کشاورزی پررونقی داشت، چنان‌که مقدسی (ص 154، 160) در ذکر اقلیم شام، آن را از رستاقهای شش‌گانه دمشق ذکر کرده و گفته است که نهرهای فراوان دارد و مرکز پنبه‌کاری و گل است و بانیاس* از شهرهای پرنعمت نزدیک آن به شمار می‌رود. در زمان یاقوت حموی در سده هفتم، حوله استانی تابع دمشق، میان بانیاس و صور، و با آبادیهای بسیار بود (رجوع کنید به ذیل مادّه).2) دریاچه. دریاچه حوله در ارتفاع حدود 70 متری در َ40ْ35 طول شرقی و َ10ْ33 عرض شمالی، در شمال فلسطین و جنوب دشت حوله، قرار دارد (رجوع کنید به نقشه فلسطین؛ د. اسلام، همانجا). مساحت این دریاچه مثلثی شکل حدود چهارده کیلومتر مربع و عمق آن بین نه تا شانزده متر است (الموسوعة الفلسطینیة، ج 2، ص 284؛ دبّاغ، ج 1، قسم 1، ص 68). علاوه بر رود اردن که از شمال به دریاچه می‌ریزد و از جنوب دریاچه به سمت دریاچه طبریّه جریان می‌یابد، رودهای حِنداج، وقّاص، جَلَبینَه، فاجر و طرعان نیز به دریاچه حوله می‌ریزند (رجوع کنید به الموسوعة الفلسطینیة؛ نقشه فلسطین؛ دبّاغ، ج 1، قسم 1، ص 67ـ68).دریاچه حوله در طول قرون، نامهای گوناگونی داشته است. یونانیان به آن اولَته می‌گفتند (د.جودائیکا، همانجا). در کتاب مقدّس یهودیان (صحیفه یوشع‌بن نون، 5:11، 7) آبهایِ مَیْروم نامیده شده است (نیز رجوع کنید به هاکس، ذیل «میروم»). در دوره اسلامی، مقدسی (ص 161ـ162) از دریاچه قَدَس در یک فرسخی دریاچه طبریّه و نزدیک آبادی قدس نام برده است که انواع ماهیها را دارد. برخی برآن‌اند که بنابر آثاری که از آبادی قدس در شمال غربی دریاچه حوله به‌دست آمده، این دریاچه همان دریاچه قَدَس است (رجوع کنید به دبّاغ، ج 1، قسم 1، ص 67؛ مرمرجی، ص 29). در نقشه فلسطین، نام آبادی قدس در شمال‌غربی دشت حوله آمده است. در قرن نهم، قلقشندی (ج 4، ص 81) نام دریاچه را بانیاس ذکر کرده که ظاهراً برگرفته از نام شهر نزدیک آن است. نامهای دیگری چون خَیط یا ملّاحه نیز به این دریاچه اطلاق شده است (رجوع کنید به د. اسلام، همانجا).با اشغال فلسطین توسط صهیونیستها در 1327ش/ 1948، دشت و دریاچه حوله نیز تحت اشغال آن قرار گرفت و در اطراف دریاچه آبادیهای یهودی‌نشین ساخته شد. دو سال پس از اشغال، صهیونیستها برنامه خشک‌سازی دریاچه را در سه مرحله به اجرا گذاشتند که در 1337ش/1958 به پایان رسید و بیشتر بستر دریاچه به زمین‌خشک تبدیل شد (رجوع کنید به الموسوعة الفلسطینیة، ج 2، ص 285ـ290؛ رابینسون، ج 2، ص 29ـ30).امروزه، جز چند حوضه آبی کوچک و پراکنده، چیزی از دریاچه حوله در نقشه‌ها دیده نمی‌شود (رجوع کنید به نقشه فلسطین؛ )نقشه کشور پادشاهی اردن هاشمی().منابع: بلاذری (بیروت)؛ مصطفی مراد دبّاغ، بلادنا فلسطین، ج 1، قسم 1، خلیل ] 1973[؛ ادوارد رابینسون، یومیات فی لبنان تاریخ و جغرافیا، فصول من کتاب بحث توراتی عن فلسطین و الاقالیم المجاورة بقلم ادوارد رابینسون، اختارها و ترجمها عن الانکلیزیة اسد شیخانی، بیروت 1949ـ1951؛ محمد محمدحسن شرّاب، معجم اسماءالمدن و القری الفلسطینیة، عَمّان 2000؛ قلقشندی؛ حسین لوبانی، معجم اسماء المدن و القری الفلسطینیة و تفسیر معانیها، بیروت 2004؛ اوغسطین‌بن یوسف مرمرجی، بلدانیّة فلسطین العربیّة، چاپ محمدخلیل‌پاشا، بیروت 1407/1987؛ مقدسی؛ الموسوعة الفلسطینیة، دمشق: هیئة الموسوعة الفلسطینیة، 1984؛ نقشه فلسطین، مقیاس 000،500: 1، ] تهران[: دانشگاه علم و صنعت ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات مجمع دانشجویان حزب‌اللّه، ]بی‌تا.[؛ جیمز هاکس، قاموس کتاب مقدس، بیروت 1928، چاپ افست تهران 1349ش؛ یاقوت حموی؛EI2, s.v. "Al-Hula" (by S. Ory); Encyclopaedia Judaica, Jerusalem 1978-1982, s.v. "Huleh" (by Michael Avi-Yonah); Map of the Hashemite Kingdom of Jordan, Scale: 1:730'000, Reading, Engl.: GEO Projects, 1996.