حورانی جرج فضلو

حورانی، جرج فَضلو، شرق‌شناس لبنانی‌الاصل امریکایی. وی در 3 ژوئن 1913/ 27 جمادی‌الآخره 1331، در دیدزبری در حومه مَنچستر به‌دنیا آمد. چهارمین فرزند خانواده‌ای لبنانی با مذهب ارتدوکس یونانی بود که از لبنان به انگلستان مهاجرت کرده و به کلیسای مشایخی پیوسته بودند.آلبرت حورانی*، شرق‌شناس مشهور، برادر کوچک‌تر او بود. جرج پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی در دیدزبری، به دبیرستان میل هیل واقع در حومه لندن رفت و در آنجا یک دوره فشرده زبان یونانی و لاتین را گذراند. از 1932 تا 1936/ 1311ـ1315ش، در بلیول‌کالج آکسفورد به تحصیل ادبیات و تاریخ یونان و روم و فلسفه جدید پرداخت. در تابستان 1934/ 1313ش، به لبنان رفت و ضمن آن، سفرهای کوتاهی به فلسطین و مصر کرد. سپس به تشویق پروفسور فیلیپ خوری حِتّی، تصمیم گرفت تحصیلاتش را در گروه مطالعات شرقی دانشگاه پرینستون ادامه دهد. وی زبان عربی و تاریخ خاور نزدیک را به صورت فشرده آموخت و هفت ماه در دانشگاه امریکایی بیروت مطالعه کرد.حورانی‌در 1939/ 1318ش از پرینستون درجه دکتری گرفت. عنوان رساله او )دریانوردی عرب در اقیانوس هند در سده‌های نهم و دهم میلادی( بود. وی در همان سال، تدریس در کالج عربی دولت انگلیس در بیت‌المقدّس را آغاز کرد و در آنجا یونانی، لاتین، منطق و تاریخ فلسفه درس داد. با پایان قیمومت بریتانیا بر فلسطین و شکل‌گیری رژیم اشغالگر اسرائیل در 1948/ 1327ش، حورانی به انگلستان بازگشت و در آکسفورد مشغول به کار شد. در 1950/ 1329ش، به دعوت پروفسور جورج گلن‌کمرون به‌تدریس عربی در دانشگاه میشیگان در ان‌اربر پرداخت. در آنجا، استادیار و بعد استاد تمام شد. او و همکارانش گروه مطالعات خاور نزدیک را در دانشگاه میشیگان بنیاد نهادند. در 1952/ 1331ش دوره درسی در فلسفه اسلامی برگزار کرد و تا 1967/ 1346ش در آنجا فعال بود.حورانی در این دوره چند بار به مصر و شامات سفر کرد. مهم‌ترین سفرش در 1956/ 1335ش به مصر بود که از نزدیک شاهد بحران کانال سوئز بود. او که به تازگی شهروند امریکا شده بود، در مقابل انگلیس جانب مصریها را گرفت. در این زمان، در دانشگاه امریکایی قاهره سخنرانیهایی درباره ابن‌رشد کرد. در بازگشت به دانشگاه میشیگان، از 1964 تا 1970/ 1343ـ 1349ش دبیر بخش خاور نزدیک اسلامی )مجله انجمن شرق‌شناسی امریکا( بود. در 1967/ 1346ش، در گروه فلسفه دانشگاه دولتی نیویورک سخنرانی کرد و در پی آن، به خواهش رئیس این دانشگاه تا 1983/ 1362ش، در همان گروه تدریس نمود.حورانی در 1970/ 1349ش، با همکاری محسن مهدی و پرویز مروج، انجمن مطالعه فلسفه و علوم اسلامی و مجموعه «مطالعات در فلسفه و علوم اسلامی» را تأسیس کرد. در این مجموعه، او در 1975/ 1354ش، )مقالاتی در فلسفه و کلام اسلامی( را منتشر ساخت.حورانی در 1969/ 1348ش به ریاست انجمن مطالعات خاورمیانه برگزیده شد و از 1978 تا 1979/ 1357ـ1358ش، رئیس انجمن شرق‌شناسی امریکا بود. در 1980/ 1359ش، رتبه استادی ممتاز در تفکر و تمدن اسلامی به او اعطا شد. در 1984/ 1363ش، به افتخار حورانی جشن‌نامه‌ای به نام )کلام و فلسفه اسلامی( منتشر کردند. وی در 19 سپتامبر 1984/ 28 شهریور 1363 بر اثر بیماری قلبی درگذشت. او را به‌سبب رعایت انصاف و بی‌طرفی علمی در تحقیقاتش ستوده‌اند.آثار علمی حورانی مشتمل است بر: 1) دریانوردی عرب در دریای هند، در روزگار باستان و در نخستین سده‌های میانه، که در 1951/ 1330ش در انتشارات دانشگاه پرینستون منتشر و در 1963/ 1342ش تجدید چاپ شد و در 1995/ 1374ش چاپ ویراسته و بسط‌یافته آن، به کوشش جان کارزول، در پرینستون منتشر گردید. حورانی در این کتاب ابتدا راههای تجاری پیش از اسلام، یعنی دریانوردی یونانیان و رومیان و ساسانیان و بیزانسیان و سپس راههای تجاری دوره خلفا را شرح داده و به ویژه به تجارت ایرانیان و عربها با خاور دور و افریقای شرقی و سایر سواحل افریقا پرداخته و تأکید کرده است که بیشتر ناخداها نام ایرانی داشتند. وی در نهایت، کشتیهای عربی و پارسی و تجهیزاتشان را وصف کرده است. محمد مقدّم این کتاب را در 1338ش با عنوان دریانوردی عرب در دریای هند، در روزگار باستان و در نخستین سده‌های میانه، به فارسی ترجمه کرد. ترجمه عربی آن با عنوان العرب و الملاحة فی المحیط الهندی فی العصور القدیمة و اوائل القرون الوسطی، به‌قلم یعقوب بکر در 1958/ 1337ش در مصر انتشار یافت.2) اولین و مهم‌ترین کتاب حورانی درباره اخلاق، )ارزش اخلاقی( است که در 1956/ 1335ش منتشر شد. او در این اثر به شرح و بسط نوعی اخلاق نزدیک به فایده‌گرایی پرداخته و در نهایت مسئله اختلاف‌نظر اخلاقی ناشی از تکثر ادیان را مطرح کرده و راه‌حل آن را تنها یک نظریه اخلاقی فایده‌گرایانه برشمرده است.3) حورانی در 1959/ 1338ش، فصل المقال ابن‌رشد را به ضمیمه فصلی از کتاب الکشف عن مناهج الادله، در لیدن چاپ کرد. دو سال بعد، ترجمه انگلیسی آن را در لندن منتشر ساخت.4) در 1971/ 1350ش، حورانی کتاب )عقل‌گرایی اسلامی: فلسفه اخلاق عبدالجبار( را در آکسفورد منتشر کرد که در آن، المغنی اثر قاضی عبدالجبار معتزلی، چاپ جرج قَنَواتی و فؤاد سید، را مبنا قرار داد. حورانی در این کتاب، به تفصیل و ژرف‌کاوانه، برداشت فلسفی ـ عقلی قاضی عبدالجبار از اخلاق اسلامی را وصف کرده و در پایان، به مقایسه‌ای کوتاه بین آن و نظریه‌های اخلاقی غربی پرداخته است.5) در 1975/ 1354ش، حورانی )مقالاتی درباره فلسفه و علوم اسلامی( را منتشر کرد. این اثر مشتمل است بر سخنرانیهای دو همایش درباره این موضوع که در 1970/ 1349 و 1971/ 1350ش در دو دانشگاه امریکا برگزار شده بود. مقالاتی از خود حورانی، لوئی گارده، سیدحسین نصر، پرویز مروج و فضل‌الرحمان در آن آمده است.حورانی درباره جنبه‌های اخلاقی کلام و فلسفه اسلامی مقاله‌های بسیاری منتشر کرده، که مهم‌ترین آنها در 1985/ 1364ش در کتاب )عقل و سنّت در اخلاق اسلامی( (تجدید چاپ در 2007) به‌چاپ رسیده است (برای مشخصات مهم‌ترین مقاله‌ها و نوشته‌های دایرة‌المعارفی حورانی رجوع کنید به مارمورا، 1984، ص 7ـ10).منابع:Michael E. Marmura, "A biographical sketch of George F. Hourani and a bibliography", in Islamic theology and philosophy: studies in honor of George F. Hourani, ed. Michael E. Marmura, Albany, NewYork: State University of NewYork Press, c1984; idem, "George Fadlo Hourani: June 3, 1913- September 19, 1984", Journal of the American oriental society, vol. 105, no.1 (January-March 1985).