چلگرد

چِلْگِرد، شهر و مرکز شهرستان کوهرنگ* در استان چهارمحال و بختیاری. چلگرد در دهستان شوراب تَنْگَزی قرار دارد. در شمال‌شرقی آن شهرداران، در مشرق آن شهرکرد (مرکز استان)، در جنوب شرقی آن شهر فارسان، و در جنوب آن شهر اَردَل قرار دارد.این شهر در ارتفاع حدود 480‘2 متری، در منطقه کوهستانی رشته‌کوه زاگرس، قرار گرفته است. معروف‌ترین کوههای آن، زردکوه* (بلندترین قله 225 ‘4متر) در شمال و شمال‌غربی، کارْکُنان (بلندترین قله 850 ‘2متر) در جنوب و گَندابه (بلندترین قله 950 ‘2 متر) در شمال است (جعفری، ج 1، ص 286، 417، 480؛ نیکزاد امیرحسینی، ص 426).رودِ آب کوهرنگ در جنوبِ چلگرد، با نام آب چلگرد، جریان دارد. تونل کوهرنگ در جنوب چلگرد قسمتی از آب کوهرنگ را به شاخه میانْ رودان، و سپس به رود دیمه و بعد به زاینده‌رود وصل می‌کند. چشمه دیمه یا چشمه زاینده‌رود در حدود بیست کیلومتری شمال‌شرقی شهر چلگرد واقع است (افشین، ج 1، ص 263ـ264؛ آهنجیده، ص 192؛ نیکزاد امیرحسینی، ص 423). قبلا این چشمه حرمت خاصی برای بختیاریها داشت و مکان انعقاد قرارداد صلح بین بخشهای هفت‌لنگ و چهارلنگ بختیاری بود. خانهای این دو بخش، برای ضمانت اجرایی پیمانهای صلح، سگ یا خری را می‌کشتند و نزدیک چشمه دفن می‌کردند، به این معنی که سرنوشت پیمان‌شکن مانند مردار این حیوان خواهدبود. در کنار چشمه دیمه، نشانه‌هایی از محل دفن خر وجود دارد (سردار ظفر بختیاری، ص 607). رود شورابِ سرخ کوه نیز از جنوب چلگرد می‌گذرد که اهالی از آب آن نمک می‌گیرند (دیگار، ص 139).آب و هوای این شهر، به سبب قرار گرفتن در دامنه‌های زردکوه، معتدل خشک است. زمستانهای سرد و برفی دارد (نیکزاد امیرحسینی، ص 427). گرم‌ترین دمای آن در تابستانها ْ34، سردترین آن در زمستانها ْ26- و میزان بارندگی سالانه آن 1142 میلیمتر است (سازمان هواشناسی کشور، ص 385). اهالی چلگرد شیعه‌اند و به فارسی با لهجه لری بختیاری گفتگو می‌کنند. چلگرد در ناحیه ییلاقی طوایف ایل بختیاری* قرار گرفته است. چهار گذرگاه کوچ ایل در کوههای زاگرس، از ییلاق به قشلاق و برعکس، در نزدیکی همین شهر است. بخش مهمی از دادوستد طوایف هفت‌لنگ و تعداد اندکی از افراد طوایف چهارلنگ ایل بختیاری، در بازار شهر انجام می‌گیرد. کوچ‌نشینان ایل بختیاری محصولات دامی و صنایع‌دستی خود را در آنجا عرضه و مایحتاج خود را نیز از همانجا تهیه می‌کنند (بررسی ایلات عشایر بختیاری، ص 80؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 70، ص 73). این شهر با راه اصلی به شهرکرد و داران و با راه فرعی به دیگر نقاط متصل است.در 1323ش، چلگرد یکی از آبادیهای کوهستانِ شورابِ چهار محال (شهرکرد) در استان دهم بود (ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت‌احوال، ج 3، ص 258) و تا 1374ش، مرکز دهستان شوراب تنگزی در بخش شوراب شهرستان فارسان استان چهار محال و بختیاری به شمار می‌رفت (ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1374ش، ذیل «استان چهارمحال بختیاری»).پیشینه. اولین‌بار نام چلگرد در دوره صفوی (ح 906ـ 1135) در منابع آمده است. در جمادی‌آلاخره 1015، شاه عباس اول 81 حَبه از ده چلگرد را از لران بختیاری خرید و وقف نمود (فلسفی، ج 3، ص 881). در اواخر رجب 1256، سردار اسعد بختیاری در راه سفر به قلعهْ تُل، به قریه چله (چلگرد) وارد شد. به نوشته وی، در آنجا کِشت مو و گندم رایج بود (ص 228).حفر تونل کوهرنگ در 1327ش، یکی از عوامل توسعه چلگرد بود، به‌دلیل جذب کارگر و در پی آن، ایجاد مؤسسات اداری و آموزشی و بهداشتی (نیکزاد امیرحسینی، ص 423). در 1343ش، چلگرد شهر نوپایی با اقتصاد مبتنی بر دادوستدهای عشایری بود (کیاوند، ص 113). دیگار، طی سفر خود به منطقه بختیاری در 1348ش، نوشته است که چلگرد در زمان رضاشاه بیش از دو سه باب خانه نداشت، اما در زمان سفر وی بیش از دهها خانه در آن وجود داشته است (ص 201). از 1349 تا 1351ش، چلگرد بزرگ‌ترین روستای منطقه کوهرنگ و یکی از بازارهای مهم منطقه ییلاقی طوایف بختیاری بود (همان، ص 42؛ کریمی، ص 13). دکان‌داران چلگرد غالبآ از چهارمحال بختیاری یا خوزستان می‌آمدند. بازار چلگرد در آن زمان 115 مغازه داشت. این دکان‌داران، چلگرد را در فصلِ قشلاقِ ایل، ترک می‌کردند. جمعیت چلگرد در همان سالها در تابستانها 520 خانوار بود و در زمستانها فقط به چهل خانوار می‌رسید (دیگار، ص 42ـ43؛ نیز رجوع کنید به بررسی ایلات عشایر بختیاری، ص 80).در کنار چلگرد گورستانی هست که بر روی قبور مردان دلاور و نامی ایل، مجسمه شیرسنگی با نقش و نگار گوناگون نصب شده است (کریمی، ص171ـ214). جاذبه‌های گردشگری اطراف چلگرد، این شهر را یکی از قطبهای گردشگری استان کرده، از جمله این جاذبه‌هاست: تونلهای کوهرنگ و آبشارهای آن، چشم‌اندازهای طبیعی، پوشش گیاهی متنوع به خصوص لاله‌های واژگون، مجسمه‌های شیرسنگی، سنگ گورهای قدیمی، حضور طوایف کوچ‌نشین ایل بختیاری با سیاه‌چادرها و رمه‌ها و پوشاک محلی، صنایع‌دستی و بافته‌های عشایری، چشمه‌دیمه، پیست اسکی کوهرنگ، قله زردکوه و شکارگاه مارْبَرِه.منابع : اسفندیار آهنجیده، چهارمحال و بختیاری و تمدن دیرینه آن، اصفهان 1378ش؛ یداللّه افشین، رودخانه‌های ایران، تهران 1373ش؛ ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت‌احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، ج 3، تهران 1331ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، تهران 1374ش؛ همو، نشریه عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری ]تا پایان آبان 1384[، تهران 1384ش؛ بررسی ایلات عشایر بختیاری و پیشنهاداتی برای آبادانی سرزمین آنها، ]تهران[: وزارت آبادانی و مسکن، دفتر آبادانی مناطق عشایری، 1348ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران 1368ـ1379ش؛ ژان پیر دیگار، فنون کوچ‌نشینان بختیاری، ترجمه اصغر کریمی، مشهد 1366ش؛ سازمان هواشناسی کشور، سالنامه آماری هواشناسی : 76ـ 1375، تهران 1378ش؛ علیقلی‌بن حسینقلی سردار اسعد بختیاری و همکاران، تاریخ بختیاری (خلاصة الاعصار فی تاریخ البختیار)، چاپ جمشید کیان‌فر، تهران 1376ش؛ خسروبن حسینقلی سردار ظفر بختیاری، یادداشتها و خاطرات سردار ظفر بختیاری، تهران 1362ش؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج:70 شهر کرد، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، 1369ش؛ نصراللّه فلسفی، زندگانی شاه‌عباس اول، تهران 1364ش؛ اصغر کریمی، سفر به دیار بختیاری، تهران 1368ش؛ عزیز کیاوند، در برزخ گذار: بررسی طایفه بامری از ایل بختیاری، تهران 1374ش؛ نقشه تقسیمات کشوری ایران، مقیاس 000‘500 ‘1:2، تهران : گیتاشناسی، 1377ش؛ نقشه راههای ایران، مقیاس 000‘500 ‘1:2، تهران: سازمان نقشه‌برداری کشور، 1377ش؛ کریم نیکزاد امیرحسینی، شناخت سرزمین بختیاری، اصفهان 1354ش.