چقابل (چغابل)

چَقابَل (چَغابَل)، شهری در شهرستان کوهدشت دراستان لرستان. شهر، مرکز بخش رومِشکان است و در جنوب شهرستان کوهدشت، در دشتی در ارتفاع 095 ‘1 متری واقع است. این شهر تقریبآ در قسمت شرقی بخش و قسمت میانی دهستان رومشکان شرقی قرار دارد و فاصله آن با شهر کوهدشت (مرکز شهرستان) در شمال، حدود 46 کیلومتر است.رشته کوه زاگرس مرکزی در شمال و جنوب آن امتداد دارد. کوههای مِلِه (بلندترین قله ح 950 ‘1متر) در حدود شش کیلومتری جنوب‌شرقی و کوه سِدِن (بلندترین‌قله ح 307 ‘1 متر) در حدود شش کیلومتری شمال‌غربی شهر (دارای معادن فعال گچ‌وآهک) واقع است (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 57، ص136، 239ـ240؛ نیز رجوع کنید به جعفری، ج1، ص300، 516). در حدود پنج کیلومتری شمال‌شرقی شهر، تنگ بَرْده قرار دارد. میانگین بیشترین دمای شهر در تابستانها ْ40 و میانگین کمترین آن در زمستانها ْ7- و میانگین بارش سالانه آن حدود 450 میلیمتر است. آب آشامیدنی اهالی از چاهها تأمین می‌شود. در اطراف شهر گندم، جو، انار و انجیر به عمل می‌آید که بیشتر صادر می‌شوند (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 57، ص 136ـ 137، 238).شهر چقابل با راه فرعی آسفالت شده، به طول حدود هفت کیلومتر، به راه اصلی شهرهای پل‌دختر ـ اسلام‌آباد غرب متصل است.از مهم‌ترین آثار قدیمی شهر، تپه معروف چغابل (چغا به معنای تپه، بل به معنای بلند) در شمال شهر است که قدمت آن به پیش از تاریخ می‌رسد و جزو آثار ثبت شده استان است. نام چقابل نیز از همین تپه گرفته شده است (ایزدپناه، ج1، ص315؛ سازمان برنامه و بودجه استان لرستان، ص 106). این تپه حدود 25 متر بلندی و حدود دویست متر قطر دارد و بر روی آن و در اطرافش، آثار سفالی متعلق به دوران پیش از اسلام، سفالهای منقوش، سنگهای چخماق و آثار تاریخی دیگری مانند ظروف پایه‌دار سفالی به‌دست آمده است (ایزدپناه، ج 1، ص 315ـ316، 382). همچنین آثار مقبره‌ای مخروطی شکل (از سنگ و گچ) در حدود چهار کیلومتری جنوب شرقی شهر (کنار آبادی بازْوَندِ اصل، احتمالا مربوط به سده هشتم) و نیز آثار دژِ باستانی زاخه/ زاغه در حدود دو کیلومتری مشرق شهر دیده می‌شود (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 57، ص 29؛ ایزدپناه، ج 1، ص 316، 320ـ321).در 1335ش، نام آبادی چقابل در شهرستان خرّم‌آباد آمده است (ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار عمومی،ج 1، ص 203). در 1368ش، با تشکیل شهرستان کوهدشت و بخش رومشکان، آبادی چقابل مرکز بخش گردید و در 17 شهریور 1375 به شهر تبدیل شد (ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1380ش ب، ص 76؛ ایران. قوانین و احکام، ص 462). جمعیت آن در 1375ش،325 ‘3 تن بوده است (مرکز آمار ایران، 1376ش، ص 2). در اطراف شهر، عشایر اَمرایی‌سوری و طرحان ییلاق و عشایر دَلفان، طرحان و کوهدشت (در دهستان رومشکان شرقی) قشلاق می‌کنند (همو، 1378ش، ص 153). اهالی چقابل به فارسی با گویش لری سخن می‌گویند و شیعه دوازده امامی‌اند (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 57، ص 137).در 1320ش، حاج‌علی رزم‌آرا (ص220، 222)، در برشمردن آثار قدیمی طرهان، با ذکر نام چقابل، از آثار باقی‌مانده شهری ویران و خندق و برجهایی در رومشکان یاد کرده است. در 1329ش، کریمی (ص 125ـ126) به تپه چغابل و حفاری انجام شده در آنجا اشاره کرده است. در حدود 1330ش، حسینعلی رزم‌آرا (ج 6، ص 110) آبادی چَقابَل را مرکز دهستان رومشکان خوانده و از چادربافیِ اهالی و سکونت طایفه امرایی در آنجا یاد کرده است.منابع : ایران. قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال 1375، تهران : روزنامه رسمی کشور، 1376ش؛ ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار عمومی، گزارش خلاصه سرشماری عمومی کشور در سال 1335، ج :1 تعداد و توزیع ساکنین کشور، تهران 1339ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، نشریه اسامی عناصر و واحدهای تقسیماتی (به همراه مراکز)، تهران 1380ش الف؛ همو، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1380ش ب؛ حمید ایزدپناه، آثار باستانی و تاریخی لرستان، تهران 1363ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران 1368ـ1379ش؛ حاج‌علی رزم‌آرا، جغرافیای نظامی ایران: لرستان، تهران 1320ش؛ حسینعلی رزم‌آرا؛ سازمان برنامه و بودجه استان لرستان. معاونت آمار و اطلاعات، آمارنامه استان لرستان 1376، ]خرم‌آباد[1377ش؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :57 کوهدشت، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، 1375ش؛ بهمن کریمی، راههای باستانی و پایتختهای قدیمی غرب ایران، ]تهران[ 1329ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده :1377 جمعیت عشایری دهستانها، کل کشور، تهران 1378ش؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :1375 شناسنامه آبادیهای کشور، استان لرستان، شهرستان کوهدشت، تهران 1376ش؛ نقشه راهنمای کوههای زاگرس ]استان لرستان[، مقیاس772 ‘1:300، تهران: گیتاشناسی، ]بی‌تا.[؛ نقشه راههای ایران، مقیاس000 ‘250 ‘1:2، تهران: گیتاشناسی، 1380ش.