چشمی زاده مصطفی رشید

چِشْمی‌زاده، مصطفی‌رشید، از وقایع‌نگاران عثمانی در سده دوازدهم؛ نیز شاعر. وقایع‌نگاری یا وقایع‌نویسی از مناصب رسمی در دربار عثمانی بود. وقایع‌نویسان، ضمن تدوین و تنظیم یادداشتهای وقایع‌نگاران قبل از خود، رویدادهای زمان خود را نیز ثبت می‌کردند (رجوع کنید به پاکالین، ذیل"Vak’ anuvis"). از تاریخ تولد مصطفی‌رشید آگاهی نداریم. پدرش قاضی محمدسعید و پدربزرگش چشمی محمد، در زمان سلطان مراد چهارم قاضی عسکر بودند. مصطفی پس از پایان تحصیلات، نخست قاضی عسکر گردید و سپس در مدارس گوناگون به تدریس پرداخت (د.ا.د.ترک، ذیل مادّه). مصطفی در پی استعفای واقعه‌نویس سیدحاکم محمدافندی، در رجب 1180 وقایع‌نگار دربار شد. وی وقایعی را که میان سالهای 1180 تا 1182 در قلمرو عثمانی روی داده، به‌ویژه رویدادهای دربار را، نوشته است. مجموعه این یادداشتها در کتاب چشمی‌زاده تاریخی گردآوری شده و شهرتِ چشمی‌زاده نیز بیشتر مرهون همین اثر است. مؤلف در این کتاب رویدادهای سه سال (شامل سرکوب قیامهایی در گرجستان، حجاز، قبرس و مصر) و نیز شرح برخی مراسم دربار را با نثری شیوا نوشته است (همانجا). چشمی‌زاده در 1184 درگذشت (ثریا، ج 2، ص 93).نوشته‌های چشمی‌زاده مهم‌ترین و معتبرترین منبع برای دیگر مورخ عثمانی، یعنی واصف*، بوده است. واصف کتاب چشمی‌زاده را تلخیص کرده است (رجوع کنید به بروسه‌لی، ج 3، ص 45).دیوان چشمی‌زاده مشتمل است بر قصاید، غزلیات، تخمیس و تضمینهایی که اغلب در مدح دولتمردان زمان خود سروده است. نسخه‌ای از این دیوان، به‌شماره 8، جزو نسخ خطی ترکی، در کتابخانه دانشگاه استانبول موجود است (د.ا.د.ترک، همانجا).تاریخ چشمی‌زاده به کوشش کوتوک اوغلو با مقدمه‌ای در اهمیت این کتاب، به حروف لاتینی برگردانده شده و در 1338ش/ 1959 در استانبول انتشار یافته است (همانجا).منابع : محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، استانبول 1333ـ 1342؛ محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول 1308ـ1315/ 1890ـ 1897، چاپ افست انگلستان 1971؛Mehmet Zeki Pakalan, Osmanli tarih deyimleri ve terimleri sozlugu, I(stanbul 1971-1972; TDVI(A, s.v. "Cesmizade Mustafa Resid" (by Bekir Kutukoglu).