چشمه (۲)

چشمه (2)، شهری بندری در استان ازمیر ترکیه. این شهر در منتهاالیه مشرق شبه جزیره چشمه، کنار دریای اژه، در هشتاد کیلومتری جنوب غربی ازمیر واقع است و از مغرب به تنگه خیوس (ساقز)، راه دسترسی به یونان، محدود می‌شود. قره‌داغ‌تپه به ارتفاع 172 متر در جنوب غربی شهر است. چشمه با بزرگراهی به شهر ازمیر متصل می‌شود (رجوع کنید به )اطلس جغرافیایی ترکیه(، بخش 1، ص 17، 19، بخش 2، نقشه 58 ـ 59؛ نصراللّه و همکاران، نقشه 13؛ )اطلس جامع جهان تایمز(، نقشه 37؛ موستراس، ص 242).نام قدیم چشمه، سیسوس بوده است. رومیهای شرقی در 193ق‌م، در این محل آنتیوخوس سوم را شکست دادند (رفعت، ج3، ص34؛ موستراس، ص106،پانویس 4،ص242). ازاین پس، شهر جزو امپراتوری روم شرقی بود تا اینکه بایزید اول (حک : 791ـ 805) آن را از حاکمان آیدین گرفت، ولی پس از نبرد آنکارا و اسارت بایزید به دست تیمور، شهر به حکام آیدین بازگشت. سلطان مراد دوم در 830 آن را برای همیشه جزو متصرفات عثمانی کرد. او در این شهر، اسکله و بندر تجاری و پایگاه نظامی ساخت (د.ا.د.ترک، ج 8، ص 287). در دوران عثمانی، این شهر، که متعلق به سنجق ازمیر و از مهم‌ترین شهرهای آن بود، جزو ولایت آیدین به شمار می‌رفت (جواد، ج1، ص308؛ رفعت، ج3، ص34؛ موستراس، ص242؛ نصراللّه و همکاران، همانجا). عثمانیها در 914 نیز قلعه‌ای نظامی ساختند تا بتوانند در برابر حملات دریایی از شهر حفاظت کنند و کاروان‌سرایی نیز احداث کردند که با توجه به چشمه‌های‌آب معدنی شهر، مسافران فراوانی را به خود جلب می‌کرد (اولیاچلبی، ج 9، ص 107ـ 108، 113، 131، 148). در دوره عثمانی، چشمه چهار جامع، یک مسجد، نُه مدرسه علوم اسلامی، یک کتابخانه و چهارده کلیسا داشت (جواد؛ رفعت، همانجاها) و جمعیت آن بالغ بر شش هزار نفر بود که عمدتآ مسلمان و تعدادی نیز یهودی و یونانی ]مسیحی[ بودند (سامی، ذیل مادّه).اهمیت چشمه در تاریخ عثمانی، به دلیل نبرد مشهور دریایی چشمه در 1184/1770 میان روسیه و عثمانی است، که به شکست عثمانیها و معاهده کوچوک قینارجه* در 1188/ 1774 و جداییِ بخشهای بسیاری از خاک عثمانی انجامید (رفعت؛ موستراس، همانجاها؛ هامر ـ پورگشتال، ج 8، ص355؛ شاو، ج 1، ص250ـ251؛ شکیب ارسلان، ص255).امروزه چشمه یکی از مهم‌ترین مراکز بین‌المللی گردشگری ترکیه است و صنایع فلزی و ماشین‌سازی، در کنار صید ماهی و درآمدهای گمرکی، از دیگر توانمندیهای اقتصادی آنجاست ()اطلس جغرافیایی ترکیه(، بخش 1، ص 33، 43ـ44).منابع : اولیا چلبی؛ علی جواد، ممالک عثمانیه نک تاریخ و جغرافیا لغاتی، استانبول 1313 ـ 1317؛ احمد رفعت، لغات تاریخیه و جغرافیه، استانبول 1299ـ1300؛ شمس‌الدین‌بن خالد سامی، قاموس الاعلام،چاپ مهران، استانبول 1306ـ1316/ 1889ـ1898؛ شکیب ارسلان، تاریخ الدولة العثمانیة، چاپ حسن سماحی سویدان، دمشق 1422/ 2001؛ ک. موستراس، المعجم الجغرافی للامبراطوریة العثمانیة، ترجمة و تعلیق عصام محمد شحادات، بیروت 1423/ 2002؛Joseph von Hammer-Purgstall, Geschi chte des osmanischen Reiches,Graz1963; Mehmet Nasrullah, Mehmet Ru sdu, and Mehmet Esref, Osmanli atlasi (xx. yu zyl baslarι), ed. Rahmi Tekin and Yasar Bas, I(stanbul2003;Stanford J.Shaw, History of the Ottoman empire and modern Turkey, Cambridge 1985; The Times comprehensive atlas of the world, London: Times Books, 2005; TDVI(A, "Cesme" (by Semavi Eyice); Turkiye cografya atlasi, I(stanbul: Dogan Burda Rizzoli, 2004.