حُمَیدی،عبدالواحد بن احمد، فقیه مالکی و قاضی مغربی قرن دهم و یازدهم. کنیه‌اش را ابومحمد و ابومالک ضبط کرده‌اند. وی در 903 در شهر فاس مراکش به دنیا آمد (محمدبن جعفر کتّانی، ج 2، ص 68؛ قس قادری، قسم 1، ص 1071). به‌نوشته ابن‌قاضی مکناسی (متوفی 1025) در دُرّة‌الحِجال (ج 3، ص 142؛ قس ج 3، ص 142، پانویس 6)، حمیدی در 930 به‌دنیا آمده است. برخی شرح‌حال‌نگاران (برای نمونه رجوع کنید به مراکشی، ج 8، ص 525) نیز این تاریخ را تأیید کرده‌اند. عبدالکبیربن هاشم کتّانی (ج 1، ص 385ـ386) شرح حال او را ذیل «بیت حُمیدی» آورده و مراکشی (همانجا) او را منسوب به خاندان بنی‌حُمَید صنهاجه دانسته است.درباره زندگی حمیدی اطلاع چندانی در دست نیست. گفته‌اند در زادگاهش مقدّمات علوم دینی را فراگرفت، اما پس از مدتی تحصیل را رها کرد و به تجارت پرداخت، سپس دوباره به آموختن روی آورد و در فقه و ادبیات و سیاست تبحر یافت و به امام کبیر ملقب شد (رجوع کنید به قادری، قسم 1، ص1070ـ1072؛ محمدبن جعفر کتّانی، ج 2، ص 68ـ69). حمیدی با بزرگان عصر خود مراوده داشت، از جمله با عبدالواحدبن احمد وَنشَریسی* و عبدالوهاب‌بن محمد تُجیبی معروف به زقّاق (قادری؛ محمدبن جعفر کتّانی، همانجاها). مراکشی (ج 8، ص 529)، ونشریسی و زقّاق را از استادان او دانسته است. استاد اصلی حمیدی، بنا به نقل احمدبن علی منجور* (متوفی 995)، نجم‌الدین غَیطی (متوفی 981) بوده که به او اجازه فتوا و روایت داده است (رجوع کنید به محمدبن جعفر کتّانی، ج 2، ص 69؛ عبدالکبیربن هاشم کتّانی، ج 1، ص 385؛ مراکشی، ج 8، ص 526؛ قس قادری، قسم 1، ص 1072). حمیدی در برخی سفرهای حاکمان و مقامات حکومتی، با آنان همراه می‌شد و گاهی برای شرکت در مجالس آنان همراه برخی عالمان از فاس به شهر مراکش سفر می‌کرد (ناصری، ج 2، قسم 1، ص 55، قسم 2، ص 167، 189).سلطان متوکل عبداللّه‌بن شیخ در 970 حمیدی را به عنوان مفتی و قاضی فاس منصوب کرد. او تا پایان عمر، یعنی بیش‌از سی سال، در این منصب بود (قادری، قسم1، ص1070ـ1072؛ محمد بن جعفر کتّانی، همانجا). پس از استیلای ابومروان عبدالملک بر فاس در 983، حمیدی مدتی در تنگنا قرار گرفت و حتی به حبس تهدید شد، ولی با وساطت رضوان‌بن عبداللّه جَنَوی* از مخمصه رهایی یافت (ناصری، ج 2، قسم 1، ص 64ـ 65).غالب شرح‌حال‌نویسان، حمیدی را به حسن رفتار و عدالت در مقام قضاوت ستوده‌اند و او را آگاه به فقه مالکی، به‌ویژه آرای فقهی خلیل‌بن اسحاق*، دانسته‌اند (مراکشی؛ محمدبن جعفر کتّانی، همانجاها)؛ اما مراکشی (ج 8، ص 528)، به نقل از ابن‌قاضی مکناسی، گفته است هر چند حمیدی عالِم به فقه مالکی بود ولی مطابق میل خود فتوا می‌داد و خود و فرزندانش از این راه اموال فراوانی به‌دست آوردند. ابن‌قاضی مکناسی در کتاب جَذَوۃُ الاقتباس، ذیل عنوان «عبدالواحد» (رجوع کنید به قسم 2، ص 453ـ454)، نام حمیدی را در شمار اعلام شهر فاس ثبت نکرده است.حمیدی شاگردان بسیاری تربیت کرد، از جمله احمدبن یوسف فاسی، معروف به عارف؛ ابراهیم کلالی؛ یوسف‌بن محمد قصری و فرزندان یوسف، محمد و احمد و علی؛ ابوالقاسم‌بن محمد ابن ابی‌نَعیم غَسانی؛ حسن و احمد زیاتی (مراکشی، ج 8، ص 526).حمیدی در 1003 درگذشت و در باب‌الفتوح فاس دفن شد (ابن‌قاضی، درّة‌الحجال، ج 3، ص 142؛ مراکشی، همانجا؛ قس محمدبن جعفر کتّانی، ج 2، ص 70). در تشییع جنازه وی جمعیت زیادی، از جمله حاکم وقت، سلطان محمد مأمون، شرکت کردند (مراکشی، ج 8، ص 531).تألیفی به حمیدی نسبت داده نشده است. جز آنکه زرکلی (ج 4، ص 175) گزارش داده که حاشیه حمیدی بر یکی از مسائل باب اَیمان (سوگند) کتاب المختصر فی فقه‌الامام مالک خلیل‌بن اسحاق را در کتابخانه عبدالحفیظ فاسی در رباط دیده است. فرزند حمیدی، عبدالوهاب، نیز مدتی صاحب منصب قضاوت شهر فاس بود (رجوع کنید به قادری، قسم 1، ص 1203).منابع: ابن‌قاضی، جذوة‌الاقتباس فی ذکر من حَلَّ من الاعلام مدینة فاس، رباط 1973ـ1974؛ همو، درّة‌الحجال فی اسماء الرجال (ذیل وفیات الاعیان)، چاپ محمد احمدی ابوالنور، ج 3، قاهره ]بی‌تا.[؛ خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت 1999؛ محمدبن طیب قادری، نشر المثانی لاهل القرن الحادی عشر و الثانی، قسم 1، چاپ محمد حجّی و احمد توفیق، در موسوعة اعلام المغرب، ج 3، چاپ محمد حجّی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1417/1996؛ عبدالکبیربن هاشم کتّانی، زهرالآس فی بیوتات اهل فاس، چاپ علی‌بن منتصر کتانی، دارالبیضاء 1422/2002؛ محمدبن جعفر کتّانی، سلوة الانفاس و محادثة الاکیاس بمن اقبر من العلماء و الصلحاء بفاس، چاپ عبداللّه کامل کتّانی، حمزة‌بن محمد طیب کتّانی، و محمد حمزة‌بن علی کتّانی، دارالبیضاء 1425/2004؛ عباس‌بن ابراهیم مراکشی، اعلام بمن حلّ مراکش و اغمات من الاعلام، ج 8، چاپ عبدالوهاب‌بن منصور، رباط 1977؛ احمدبن خالد ناصری، کتاب الاستقصا لاخبار دول المغرب الاقصی، چاپ احمد ]بن جعفر[ ناصری، دارالبیضاء 2001ـ2005.
