حمیده بربریه

حمیده بربریه، مادر امام کاظم علیه‌السلام. او دختر صاعد اندلسی و از نژاد بربر بود (دلائل الامامة، ص 307؛ ابن‌شهرآشوب، ج 4، ص 323). تاریخ تولد و وفات و زادگاه او مشخص نیست. او کنیزی پاک‌دامن بود که به دستور امام باقر علیه‌السلام خریداری شد و به عقد امام صادق علیه‌السلام درآمد. هنگام خریداری، امام باقر علیه‌السلام او را حمیده در دنیا و محموده در آخرت نامید (رجوع کنید به کلینی، ج 1، ص 476ـ477؛ دلائل‌الامامة، ص 308). امام صادق علیه‌السلام حمیده را پاک از هر پلیدی می‌دانست که به‌سبب کرامت الهی، ملائکه از او محافظت کرده‌اند تا به امام صادق علیه‌السلام برسد. وی ازاین‌رو به «حمیده مُصَفّاة» ملقب شد (رجوع کنید به کلینی، ج 1، ص 477؛ دلائل‌الامامة، همانجا؛ ابن‌شهرآشوب، ج 1، ص 266). لقب دیگر او لُؤلُؤَة است (رجوع کنید به ابن‌شهرآشوب، ج 4، ص 323). حمیده از جمله کسانی بود که امام صادق علیه‌السلام هنگام وفات او را وصی خود قرار داد (رجوع کنید به مفید، ص 71؛ طوسی، 1411، ص 108). روایت شده است که امام صادق علیه‌السلام در هنگام حج، پاسخِ حُکمی را به همسر خود، حمیده، ارجاع داد (رجوع کنید به کلینی، ج 4، ص 301؛ طوسی، 1401، ج 5، ص410). همچنین گفته شده است امام صادق مادرش امّفروه و همسرش حمیده را برای شرکت در مراسم سوگواری مردم مدینه (حقوقُ اهل‌المدینة) می‌فرستاد (کلینی، ج 3، ص 217؛ ابن‌بابویه، 1404، ج 1، ص 178). ابوبصیر از حمیده روایتی درباره اهمیت نماز، از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است (رجوع کنید به الاصول الستة عشر، ص 310؛ برقی، ج 1، ص80؛ ابن‌بابویه، 1368ش، ص 228). حمیده چهار فرزند داشت: امام موسی کاظم علیه‌السلام، اسحاق معروف به مؤتَمَن، محمد دیباج و فاطمه (رجوع کنید به ابن‌بابویه، 1363ش، ج 1، ص 105؛ طبرسی، ج 1، ص 546؛ ابن‌عِنَبَه، ص 245، 249).منابع: ابن‌بابویه، ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال، قم 1368ش؛ همو، عیون اخبارالرضا، چاپ مهدی لاجوری، قم 1363ش؛ همو، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1404؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ]بی‌تا.[؛ ابن‌عِنَبَه، عمدة‌الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، چاپ محمدحسن آل طالقانی، نجف 1380/1961؛ الاختصاص، ]منسوب به[ محمدبن محمد مفید، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ]بی‌تا.[؛ الاصول الستة عشر من الاصول الاولیة: مجموعة من کتب الروایة الاولیة فی عصرالائمة المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودی، قم 1381ش؛ احمدبن محمد برقی، کتاب‌المحاسن، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهران 1330ش؛ دلائل الامامة، ]منسوب به [محمدبن جریر طبری آملی، قم: مؤسسة البعثة، 1413؛ فضل‌بن حسن طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، قم 1417؛ محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی‌خرسان، بیروت 1401/ 1981؛ همو، کتاب‌الغیبة، چاپ عباداللّه طهرانی و علی احمد ناصح، قم 1411؛ کلینی؛ محمدبن محمد مفید، الفصول العشرة فی الغیبة، چاپ فارس حسون، ]قم[ 1413.