حمدان جمال محمود صالح

حمدان، جمال محمود صالح، جغرافی‌دان و محقق و متفکر مصری. او در 1307ش/ 1928 در استان قلیوبیه مصر متولد شد. در 1327ش/ 1948 در رشته جغرافیا از دانشگاه فؤاد اول (قاهره کنونی) لیسانس گرفت. در 1332ش/ 1953 از پایان‌نامه خود درباره جمعیت در مرکز دلتای رود نیل دفاع کرد و از دانشکده ادبیات دانشگاه ریدینگ انگلستان در رشته جغرافیا دکتری گرفت. پس از بازگشت به مصر، در گروه جغرافیای دانشکده ادبیات به تدریس پرداخت (یوسف، ج 1، ص 111). در 1336ش/ 1957 کتاب )برخی جنبه‌های جغرافیای شهری خرطوم( را به انگلیسی و در 1337ش/ 1958 کتابهای دراسة فی جغرافیة المدن، الشخصیة و الوحدة الاقلیمیة فی‌العالم‌العربی، و دراسات فی‌العالم‌العربی را منتشر نمود (همان، ج1،ص112). در 1342ش/ 1963 از سمت استادی خود استعفا کرد تا فرصتی برای تحقیق و نوآوری داشته باشد (زمل، ج 7، جزء10، قسم 1، ص 197؛ لمعی مطیعی، 1423، ص 440). او بقیه عمر خود را در انزوا به مطالعه و تألیف مقاله و کتاب به سر برد و فقط با رئیس انتشارات عالم‌الکتب، برای چاپ مقاله‌ها و کتابهایش، مناسبات داشت. برخی کتابهایی که حمدان منتشر کرد عبارت‌اند از: بِتْرول‌العرب و المدینة‌العربیة، هر دو در 1343ش/ 1964؛ افریقیاالجدیدة در 1345ش/ 1966؛ کتاب الیهود انثروبولوجیا در 1346ش/ 1967؛ اَنْماط مِن ْالبیئات در 1349ش/ 1970؛ و الجمهوریة العربیة اللیبیة 1352ش/ 1973. در 1353ش/ 1974 در کتاب 6 اکتوبر فی الاستراتجیة العالمیة، که پس از پیروزی 1352ش/1973 اعراب بر رژیم اشغالی نوشت، انورسادات را بسیار مدح کرد، ولی پس از پیمان کمپ دیوید نظر خود را درباره وی تغییر داد. در 1354ش/1975 کتاب قناة‌السویس را منتشر کرد (یوسف، ج 1، ص 111ـ112). در 1358ش/ 1979 جایزه تشویقی کشور (جائزة‌الدولة‌التَشْجیعیه) به وی تعلق گرفت (سعید جودة سحار، ج 1، ص 344). در 1359ش/ 1980 کتاب شخصیة مصر را در چهار هزار صفحه نوشت که از مهم‌ترین تألیفات اوست و دانش دایرة‌المعارفی او در این کتاب به‌وضوح مشاهده می‌شود. این کتاب، که بر پایه تحلیلهای جغرافیایی نوشته شده، تفسیرجدیدی از تاریخ مصر است (لمعی مطیعی، 1423، ص 437ـ 438، 443؛ همو، 1427، ص 181). در 1361ش/ 1982 کتاب استراتیجیة الاستعمار و التحریر را به چاپ رساند (یوسف، ج 1، ص 112). در 1365ش/ 1986 جایزه تقدیری کشور (جائزة‌الدولة التَقدیریه) را دریافت کرد (سعید جودة سحار، همانجا؛ لمعی مطیعی، 1427، ص 182). آخرین تألیفات وی دو کتاب به نامهای جغرافیة‌الاسلام و الیهودیة و الصهیونیة است (یوسف، ج 1، ص 111؛ زمل، همانجا). او علم جغرافیا را از شکل توصیفی محدود، به صورت علمی تخصصی و در دسترس همگان درآورد و از این طریق به بررسی موضوعات تاریخی، اقتصادی، سیاسی و عمرانی پرداخت (زمل، ج 7، جزء10، قسم 1، ص 198).جمال محمود حمدان در 1372ش/ 1993 در آتش‌سوزی منزلش، به علت نشت گاز، درگذشت. او وعده داده بود دایرة‌المعارفی برای باطل کردن ادعای صهیونیستها و نفی ادعاهای اسرائیل در فلسطین، انتشار دهد و به همین دلیل، مرگ وی مشکوک تلقی شد (سعید جودة سحار، همانجا؛ لمعی مطیعی، 1427، ص 181). در 1374ش/ 1995 در اسپانیا همایشی برای بزرگداشت وی برپا گردید (یوسف، ج 1، ص 112).منابع: ناصر زمل، موسوعة احداث القرن العشرین، ریاض 1426/2005؛ سعید جودة سحار، موسوعة اعلام الفکرالعربی، مصر ]1999ـ 2003[؛ لمعی مطیعی، موسوعة 1000 شخصیة مصریة، قاهره 1427/ 2006؛ همو، موسوعة نساء و رجال من مصر، قاهره 1423/ 2003؛ محمدخیر یوسف، تتمة‌الاعلام للزرکلی، بیروت 1422/2002.