چشت شریف (چشت )

چِشْتِ شریف‌ (چشت‌)، وُلُسْوالی‌(بخش‌) و شهری‌قدیمی‌در ولایت‌هرات‌، در شمال‌غربی‌افغانستان‌.1) وُلُسوالی چشت‌. در مشرق‌ولایت‌هرات‌واقع‌است‌. از شمال‌به‌جَوَنْد در ولایت‌بادغیس‌، از مشرق‌به‌تولَک‌در ولایت‌غور، از جنوب‌به‌پُرچَمَن‌در ولایت‌فَراه‌و از مغرب‌به‌اُوبه‌/ اُوبِی‌در ولایت‌هرات‌محدود می‌شود و 47 قریه‌دارد (دولت‌آبادی‌، ص‌139).سفیدکوه‌در شمال‌و سیاه‌کوه‌در جنوب‌آن‌امتداد دارند ( ( فرهنگ‌جغرافیای‌تاریخی‌و سیاسی‌افغانستان‌)، ج‌3، ص‌81). هریرود*در آن‌جاری‌است‌. آب‌و هوای‌چشت‌معتدل‌است‌. اهالی‌آن‌به‌کشاورزی‌، باغداری‌و دامداری‌اشتغال‌دارند ( آریانا ، ذیل‌مادّه‌). آب‌مصرفی‌اهالی‌از رود و چشمه‌تأمین‌می‌شود (رجوع کنید به پردیس‌، ص‌24). محصولات‌عمده آن‌، گندم‌، جو آبی‌و برنج‌است‌و از فراورده‌های‌باغی‌، گردو، زردآلو، شفتالو، سیب‌، به‌و انگور در آنجا، عمل‌می‌آید ( آریانا، همانجا). اهالی‌آن‌مسلمان‌(عمدتاً شیعه‌) هستند و به‌دری‌و افغانی‌گفتگو می‌کنند ( اطلس‌عمومی‌و مصور افغانستان، ص‌39؛ دولت‌آبادی‌، همانجا).چشت‌شریف‌در 1316 ش‌جزو ولایت‌هرات‌بود ( اطلس‌عمومی‌و مصور افغانستان‌، ص‌59). برای‌مدتی‌چشت‌شریف‌حکومت‌درجه سه‌و جزو ولایت‌بادغیسات‌( آریانا، همانجا) و در 1348 ش‌، به‌یک‌علاقه‌داری‌(دهستان‌) در ولایت‌هرات‌تبدیل‌شد ( ( فرهنگ‌جغرافیای‌تاریخی‌و سیاسی‌افغانستان‌)، ج‌3، ص‌80). در اوایل‌دهه 1371 ش‌، آنجا وُلُسوالی‌ضبط‌شده‌است‌(رجوع کنید به دولت‌آبادی‌، ص‌138ـ139).2) شهر چشت‌شریف‌. در حدود نود کیلومتری‌مشرق‌شهر هرات‌و حدود سی‌کیلومتری‌مشرق‌شهر قدیمی‌اوبه‌، در دره‌ای‌نسبتاً باز واقع‌است‌و هریرود در میان‌شهر جاری‌است‌. راه‌اصلی‌شهر هرات‌به‌شهر چَغْچَران‌(مرکز ولایت‌غور) و راه‌اصلی‌شهر شینْدَند (سبزوار، در استان‌فَراه‌) به‌شهر جَوَند (در ولایت‌بادغیس‌*) از چشت‌شریف‌می‌گذرد.از آثار تاریخی‌این‌شهر دو خانقاه‌نسبتاً ویران‌، از دوره سلطان‌غیاث‌الدین‌محمدبن‌سام‌غوری‌(حک: 558 ـ 599)، است‌که‌درون‌یکی‌از گنبدهای‌آن‌کتیبه‌ای‌به‌خط‌کوفی‌متعلق‌به‌دوره غوریان‌(آل‌شنسب‌، حک: 543 ـ612) دیده‌می‌شود ( رساله مزارات‌هرات‌، تعلیقات‌فکری‌سلجوقی‌، ص‌156؛ نیز رجوع کنید به تصاویر میان‌ص‌156ـ157). مقبره سلطان‌قطب‌الدین‌مودود چشتی‌*، که‌ مورد احترام‌اهالی‌منطقه‌و پیروان‌سلسله چشتیه‌*است‌، در آنجاست‌. بانی‌آن‌احمد قلی‌خان‌، شاعر سده دوازدهم‌، بوده‌است‌. این‌مقبره‌در 1322 مرمت‌و دو مناره‌به‌آن‌افزوده‌شد (همانجاها). مزار ابواحمد ابدالِچشتی‌(متوفی‌355) نیز در این‌شهر است‌(همان‌، تعلیقات‌فکری‌سلجوقی‌، ص‌154؛ برای‌اطلاع‌بیشتر در باره قبور بزرگان‌سلسله چشتیه‌رجوع کنید به اصیل‌الدین‌واعظ‌، ص‌119ـ127).پیشینه‌. چشت‌، به‌سبب‌فعالیت‌بزرگان‌چشتیه‌در آنجا، اهمیت‌یافت‌و نام‌سلسله چشتیه‌از همین‌شهر گرفته‌شده‌است‌. در اواخر سده سوم‌، شیخ‌ابواسحاق‌شامی‌، برای‌پیوستن‌به‌صوفیانِ چشت‌شریف‌، از سوریه‌به‌آنجا رفت‌(حائری‌، ص‌511). در نیمه دوم‌سده چهارم‌، جیهانی‌(ص‌174) نوشته‌که‌آنجا از اَعمالِ غور و در پنج‌منزلی‌شهر بوشنج‌و شش‌منزلی‌شهر هرات‌است‌. در سده هشتم‌، حمداللّه‌مستوفی‌(ص‌154) آن‌را شهری‌متوسط‌ضبط‌کرده‌است‌. در قرن‌نهم‌، حافظ‌ابرو (ص‌30) و اَسْفُزاری‌(بخش‌1، ص‌205) آن‌را قریه‌معرفی‌کرده‌اند.در اوایل‌سده چهاردهم‌، فکری‌سلجوقی‌در حاشیه رساله مزارات‌هرات‌ (ص‌153) از چشت‌با عبارت‌«دروازه غرجستان‌هرات‌» یاد کرده‌است‌. در اواسط‌همین‌سده‌، گروتس‌باخ‌ (ص‌163) از وجود مدرسه علمیه‌و بازار کوچکی‌در آن‌خبر داده‌است‌.تعدادی‌از پیروان‌سلسله چشتیه‌ــ که‌مدتی‌(تا قبل‌از 1363 ش‌)، به‌سبب‌ناامنیهایی‌که‌در منطقه‌رخ‌داده‌بود، چشت‌شریف‌را ترک‌کرده‌و به‌نقاط‌دیگر افغانستان‌یاکشورهای‌دیگر رفته‌بودند ــ در 1363 ش‌به‌آنجا بازگشتند (رجوع کنید به حائری‌، ص‌512) و امروزه‌چشت‌شریف‌یکی‌از مکانهای‌مهم‌تجمع‌سلسله چشتیه‌و به‌سبب‌وجود مقبره سلطان‌مودود چشتی‌، مورد توجه‌زائران‌و پیروان‌بسیاری‌از افغانستان‌و نقاط‌جهان‌است‌.منابع‌: آریانا دائره المعارف، کابل‌: انجمن‌دائره المعارف‌افغانستان‌، 1328ـ 1348 ش‌؛ معین‌الدین‌محمد اسفزاری‌، روضات‌الجنات‌فی‌اوصاف‌مدینه هرات‌، چاپ‌محمدکاظم‌امام‌، تهران‌1338ـ1339 ش‌؛ عبداللّه‌بن‌عبدالرحمان‌اصیل‌الدین‌واعظ‌، مقصد الاقبال‌سلطانیه‌ و مرصد الا´مال‌خاقانیه، چاپ‌مایل‌هروی‌، تهران‌1351 ش‌؛ اطلس‌عمومی‌و مصور افغانستان‌، تهران‌: سحاب‌، 1366 ش‌؛ محمدهاشم‌پردیس‌، «چشت‌شریف‌»، آریانا، سال‌3، ش‌4 (اول ثور 1324)؛ ابوالقاسم‌بن‌احمد جیهانی‌، اشکال‌العالم‌، ترجمه علی‌بن‌عبدالسلام‌کاتب‌، چاپ‌فیروز منصوری‌، تهران‌1368 ش‌؛ عبداللّه‌بن‌لطف‌اللّه‌حافظ‌ابرو، جغرافیای‌حافظ‌ابرو، قسمت‌ ربع خراسان‌: هرات‌، چاپ‌مایل‌هروی‌، تهران‌1349 ش‌؛ فضل‌اللّه‌حائری‌، «تعلیمات‌الهی‌وعرفان‌در افغانستان‌»، در مجموعه مقالات‌دومین‌سمینار افغانستان‌، 10ـ12 مهر 1368، تهران‌: وزارت‌امور خارجه‌، دفتر مطالعات‌سیاسی‌و بین‌المللی‌، 1370 ش‌؛ حمداللّه‌مستوفی‌، نزهه القلوب؛ بصیر احمد دولت‌آبادی‌، شناسنامه افغانستان‌، قم‌1371 ش‌؛ رساله مزارات‌هرات‌، به ‌تصحیح‌و حواشی‌فکرت‌سلجوقی‌، کابل‌: مؤسسه نشر، 1967؛ اروین‌گروتس‌باخ‌، جغرافیای‌شهری‌در افغانستان، ترجمه محسن‌محسنیان‌، مشهد 1368 ش‌؛ نقشه راهنمای‌افغانستان، مقیاس‌000 ، 600 ، 1:1، تهران‌: گیتاشناسی‌، 1994؛Historical and political gazetteer of Afghanistan, ed. Ludwig W. Adamec, vol.3, Herat and northwestern Afghanistan, Graz 1975; The Times atlas of the world, London: Times Books, 1985.