چِسْتِربیتی، کتابخانه، کتابخانه‌ای‌در شهر دوبلینِ ایرلند، حاوی‌کتابهای‌فراوان‌هنری‌و نفیس‌و خطی‌از سراسر جهان‌از جمله‌کتابهای‌متعلق‌به‌جهان‌اسلام، بنیان‌گذاشته سِر آلفرد چستربیتی‌در اوایل‌سده بیستم. آلفرد چستربیتی‌در 1875/1292 در نیویورک به‌دنیا آمد و در 1896/1314 از مدرسه معدن‌کلمبیا فارغ‌التحصیل‌شد (جیمز، 1981، ص5). او که‌به‌نسخه‌های‌خطی‌و آثار هنری‌علاقه‌مند بود (آربری، 1955ـ1966، ج1، پیشگفتار چستربیتی، ص VII )، در 1911/ 1329 با مجموعه‌ای‌از کتابهای‌چاپی‌و شماری‌نسخه خطی‌غربی‌به‌لندن‌رفت(جیمز، 1981، همانجا) و در 1913/ 1331 در سفری‌به‌مصر، شیفته نسخه‌های‌خطی‌شرقی‌و قرآنی‌شد و هسته اولیه کتابخانه خود را شکل‌داد (بویلان، ذیل "Beatty, Sir Alfred Chester" ).چستربیتی‌در فاصله بین‌دو جنگ‌جهانی، در اقامتگاه‌زمستانی‌اش‌در مصر، دستنویسهای‌زیبایی‌خریداری‌کرد (جیمز، 1981، همانجا) و به‌ویژه‌پس‌از 1920/ 1339، که‌با سقوط‌فرمانروایی‌عثمانی‌بسیاری‌از نسخه‌های‌خطی‌و آثار هنری‌اسلامی‌فروخته‌شد، در شمار خریداران‌مهم‌این‌آثار در آمد (همان، ص4). او تا 1950/1329 ش‌در لندن‌از مجموعه خود نگهداری‌می‌کرد ولی‌در آن‌سال‌به‌دوبلین‌رفت(همان، ص5؛ قس‌بویلان، همانجا: 1953) و در آنجا ساختمانی‌برای‌ایجاد کتابخانه تخصصی‌و نگهداری‌مجموعه کتابهای‌چاپی‌ونسخه‌های‌خطی‌در اختیارش‌نهاده‌شد. در 1957/1336 ش، وی‌به‌عنوان«نخستین‌شهروند افتخاری‌ایرلند» برگزیده‌و تالار بزرگی‌نیز برای‌نمایش‌نسخه‌های‌خطی‌اسلامی‌به‌ساختمان‌کتابخانه‌افزوده‌شد ( د. ایرانیکا، ذیل " The Chester Beatty Library. I"؛ «کتابخانه چستربیتی( و گالری‌هنر شرقی) »، ص11).پس‌از درگذشت‌چستربیتی‌در 1968/1347 ش، بنا بر وصیت‌او، کتابخانه‌اش‌به‌مردم‌ایرلند هدیه‌شد (جیمز، 1981، ص 6). از آن‌پس، کتابخانه‌زیر نظر هیئت‌امنا و با کمکهای‌مالی‌دولت‌ایرلند اداره‌می‌شود (کتابخانه چستربیتی، 2004؛ رحیمی‌ریسه، ص). ساختمان‌کتابخانه‌در 1974ـ 1975/ 1353ـ1354 ش‌توسعه‌یافت(جیمز،1981؛ «کتابخانه چستربیتی ( و گالری‌هنرشرقی) »، همانجاها). در 1999/1378 ش، کتابخانه‌به‌محل‌جدیدش‌در قصر دوبلین انتقال‌یافت‌و در 19 بهمن1378/ 7 فوریه 2000، در یکصد و بیست‌و پنجمین‌سال‌تولد چستربیتی، بازگشایی‌شد (کتابخانه چستربیتی، 2004).دستنویسهای‌کتابخانه چستربیتی‌بسیار متنوع‌است؛ دستنویسهای‌غیراسلامی‌آن‌شامل‌کتابهای‌پاپیروسی‌مانوی‌قبطی، دستنویسهای‌ارمنی، تبتی، یهودی‌و مسیحی‌است‌که‌گنجینه‌شناسان‌از میان‌این‌دسته‌از نفایس‌کتابخانه، برای‌پاپیروسهای‌مصری‌و یونانی،که‌از مهم‌ترین‌مدارک‌مکتوب‌عهد جدید ند، ارزش‌و اهمیت‌بیشتری‌قائل‌شده‌اند (رجوع کنید به رحیمی‌ریسه، ص61؛ ( دایره المعارف‌دین)، ج2، ص195؛ د. ایرانیکا، ذیلThe Chester Beatty" Library.III").تاریخ‌کتابت‌بسیاری‌از این‌پاپیروسها به‌قرن‌سوم‌و چهارم‌میلادی برمی‌گردد (رجوع کنید به همانجاها). هربرت‌تامسون در 1932/ 1311 ش‌این‌مجموعه‌را به‌چاپ‌رساند (پیرسون، ص138ـ139).نسخه‌های‌خطی‌اسلامی‌کتابخانه‌نیز به‌این‌قرار است: 896 ، 2 دست‌نویس‌عربی‌که244 نسخه آن‌قرآن‌است، 454 دست‌نویس‌فارسی، 158 دست‌نویس‌ترکی، یک‌دست‌نویس‌کردی‌و یک‌دست‌نویس‌ترکی جغتایی( ( سیری‌جهانی‌در دستنویسهایاسلامی)، ج2، ص54ـ56؛ رحیمی‌ریسه، همانجا؛ قس‌کتابخانه چستربیتی، 2004). مهم‌ترین‌موضوعات‌این‌آثار، شعر، تاریخ، فقه، کلام، منطق، فلسفه‌و پزشکی‌است(رجوع کنید به ( سیری‌جهانی‌در دستنویسهایاسلامی)، همانجا).مجموعه قرآنهای‌کتابخانه چستربیتی‌را مهم‌ترین‌و نفیس‌ترین‌مجموعه قرآنی بیرون‌از خاورمیانه‌دانسته‌اند. بی‌نظیرترین‌قرآن‌این‌مجموعه‌نسخه‌ای‌به‌شماره 41، به‌خط‌نَسخ‌علی‌بن‌هلال‌معروف‌به‌ابن‌بوّاب*، است‌که‌در 391 کتابت‌شده‌است(رجوع کنید به جیمز، 1980، ص32ـ33؛ همو، 1981، ص4، 8). بیست‌و دو قرآن‌به‌خط‌کوفی‌عربی، هفده‌قرآن‌به‌خط‌کوفی‌ایرانی‌و نُه‌قرآن‌به‌خط‌نسخ‌کهن، از نفیس‌ترین‌قرآنهای‌این‌مجموعه‌است. علاوه‌بر اینها، قرآنهای‌مملوکی، مغربی، ترکی، هندوپاکستانی، افریقایی‌و چینی‌در این‌کتابخانه‌هست. برای‌قرآنهای‌این‌مجموعه‌تاکنون‌سه‌فهرست‌تهیه‌شده‌است: فهرست‌دیوید استورم‌رایس (چاپ‌نشده)، فهرست‌آرتور جان‌آربری(چاپ1967) و فهرست‌دیوید جیمز (چاپ1980؛ رجوع کنید به ( سیری‌جهانی‌در دستنویسهایاسلامی)، ج2، ص58 ـ 61؛ رحیمی‌ریسه، ص 61ـ62).در میان‌دستنویسهای‌عربی‌این‌کتابخانه‌نیز نسخه‌های‌منحصر به‌فردی‌یافت‌می‌شود، از جمله 27 قطعه‌پاپیروس‌مصری‌شامل‌نامه‌ها، اسناد و فقراتی‌از معلقات‌سبع. فهرستهای‌منتشر شده‌و منتشر نشده بسیاری‌برای‌این‌دست‌نویسهای‌عربی‌تهیه‌شده‌است: پاول‌کاله‌در دهه‌های1930 و 1940/ 1310 و 1320 ش‌فهرستی‌توصیفی‌و مفصّل‌از 1030 دست‌نویس‌فراهم‌آورد که‌نسخه اصلی‌این‌فهرستِ منتشر نشده‌در کتابخانه‌نگهداری‌می‌شود. آرتور جان‌آربری500 ، 2 دست‌نویس‌را به‌اختصار معرفی‌کرد. فهرست‌او با نام(کتابخانه چستربیتی: فهرستی‌از مخطوطات‌عربی) در هشت‌جلد، از 1955 تا 1966، به‌چاپ‌رسید. مانفرد اولمان، در فاصله سالهای1974 تا 1976، فهرستی‌دو جلدی‌و مفصّل‌از دست‌نویسهای‌عربی‌را در موضوع‌کیمیا، با نام( معرفی‌دست‌نویسهای‌کیمیا در کتابخانه چستربیتی)، چاپ‌کرد. این‌فهرست‌شامل22 مجموعه دست‌نویس‌است‌که‌مجموعاً 158 کتاب‌و رساله‌در علم‌کیمیا را دربردارد (رجوع کنید به ( سیری‌جهانی‌در دستنویسهایاسلامی)، ج2، ص59؛ رحیمی‌ریسه، ص62ـ67).مجموعه فارسی‌کتابخانه چستربیتی‌شامل454 دست‌نویس‌و برخی‌از نفیس‌ترین‌دیوانهای‌مذهَّب‌و مصور است، از جمله‌گزیده رباعیات‌خیام، جلد دوم‌از یک شاهنامه کهن‌دو جلدی، نسخه‌ای‌از گلستان‌سعدی‌به‌خط‌جعفر بایسنغری*(تاریخ‌کتابت‌حدود 830) همراه‌با هشت‌نگارگری(مینیاتور) به‌سبک‌کمال‌الدین‌بهزاد، نسخه‌ای‌مذهّب‌از کلیات‌سعدی(تاریخ‌کتابت856)، نسخه‌ای‌از بوستان سعدی(تاریخ‌کتابت915) با تصویری‌از سعدی‌به‌رقم‌بهزاد و نسخه‌های‌نفیسی‌از خمسه نظامی(آربری، 1340 ش، ص105ـ107؛ نیز رجوع کنید به رابینسون، ص739ـ743). آربری، مجتبی‌مینوی، بلوشه، رابینسون‌و ویلکنسون، در مجموعه‌ای‌سه‌جلدی‌به‌نام(کتابخانه چستربیتی: فهرستی‌از دست‌نویسها و نگارگریهای‌ایرانی )، فهرستی‌توصیفی‌از 298 اثر این‌مجموعه‌را بین‌سالهای1959 تا 1962 به‌چاپ‌رساندند (( سیری‌جهانی‌در دستنویسهایاسلامی)،ج2، ص58؛ رحیمی‌ریسه، ص67). مینورسکی‌نیز فهرستی‌برای93 دست‌نویس‌ترکی این‌کتابخانه، در 1958/1337 ش‌تهیه‌و منتشر کرد (برای‌دیگر فهرستهای‌این‌کتابخانه‌و ترجمه‌های‌عربی‌فهرستهای‌مذکور رجوع کنید به ( سیری‌جهانی‌در دستنویسهایاسلامی)، ج2، ص56 ـ 61؛ پیرسون، جاهای‌متعدد؛ رحیمی‌ریسه، ص61ـ 68؛ سزگین، ص61ـ62).مجموعه‌ای‌از نفیس‌ترین‌جلدهای‌دوره اسلامی‌نیز بر غنای‌گنجینه نسخه‌های‌خطی‌کتابخانه چستربیتی‌افزوده‌است. این‌جلدها، که‌اغلب‌متعلق‌به‌کتابهای‌ایرانی‌و مصری‌و ترکی‌اند، در بخش‌جداگانه‌ای‌از کتابخانه‌به‌نمایش‌گذاشته‌شده‌اند (جیمز، 1980، ص118 ـ 119؛ همو،1981، ص5). همچنین‌مجموعه‌ای‌از مکاتبات‌چستربیتی‌با دلالان‌و کتاب‌فروشان‌و کتاب‌شناسانِ کشورهای‌گوناگون‌در کتابخانه‌نگهداری‌می‌شود؛این‌مکاتبات‌حاکی‌از تاریخچه فعالیتهای‌چستربیتی‌از 1914 به‌بعد و نیز اطلاعاتی‌در باره برخی‌دست‌نویسهاست‌که‌وی‌موفق‌به‌خریداری‌آنها نشد (رحیمی‌ریسه، ص61).ریزفیلم(میکروفیلم) شماری‌از نسخه‌های‌کتابخانه چستربیتی‌در کتابخانه مرکزی‌دانشگاه‌تهران(برای‌نمونه‌رجوع کنید به دانش‌پژوه، ج1، ص57 ـ 58، 91، 164 و جاهای‌دیگر) و کتابخانه آیت‌اللّه‌مرعشی‌نجفی، در قم(برای‌نمونه‌رجوع کنید به حائری، ج1، ص‌ـ73، 87 ـ 88، 117ـ 118 و جاهای‌دیگر) موجود است. در پایگاه‌اینترنتی‌کتابخانه چستربیتی (به‌نشانی www.cbl.ie )، در باره مؤسس‌و تاریخچه تأسیس‌کتابخانه، گنجینه‌های‌شرقی‌و اسلامی‌و غربی‌کتابخانه، گزیده‌ای‌از آثار هنری‌و نقاشیهای‌کتابخانه‌و نیز خدمات،انتشارات‌و برنامه‌های‌آینده این‌مرکز اطلاعات‌روزآمد داده‌می‌شود.منابع: آرتورجان‌آربری، «کتابخانه سرچستربیتی»، ترجمه رضا امینی، راهنمای‌کتاب، سال4، ش2(اردیبهشت1340)؛ محمدعلی‌حائری، فهرست‌نسخه‌های‌عکسی‌کتابخانه عمومی‌حضرت‌آیه اللّه‌العظمی‌مرعشی‌نجفی، قم1369ـ1370 ش؛ محمدتقی‌دانش‌پژوه، فهرست‌میکروفیلمهای‌کتابخانه مرکزی‌دانشگاه‌تهران، ج1، تهران1348 ش؛ بزیل‌ویلیام‌رابینسون، «مینیاتورهای‌ایرانی‌کتابخانه چستربیتی»، ترجمه هوشنگ‌ابرامی، راهنمای‌کتاب، سال4، ش8 (آبان1340)؛ احمدرضا رحیمی‌ریسه، «کتابخانه چستربیتی‌ایرلند و دستنویسهایاسلامی»، نامه بهارستان، سال1، ش1 (بهار ـ تابستان1379)؛ فؤاد سزگین، کتابخانه‌ها و مجموعه‌های‌نسخه‌های‌خطی‌عربی‌در جهان، ترجمه، تنظیم‌و فهرستها از چنگیز پهلوان، [تهران] 1366 ش؛ «کتابخانه چستربیتی(و گالری‌هنرشرقی) ـ ایرلند ـ دوبلین»، شهاب، سال2، ش3 (پاییز 1375)؛Arthur John Arberry, The Chester Beatty Library: a handlist of the Arabic Manuscripts , Dublin 1955-1966; Henry Boylan, A dictionary of Irish biography , Dublin 1979;The Chester Beatty Library. [On-line] Available: http//www.cbl.ie [26 Sep.2004]; EIr. , s.vv. "The Chester Beatty Library. I: The library and its founder" (by Wilfrid Lockwood), "ibid. III: Coptic Manichean Manuscripts" (by Michel Tardieu); The Encyclopedia of religion , ed. Mircea Eliade, New York 1987, s.v. "Biblical literature: New Testament" (by Raymond F. Collins); David James, Islamic masterpieces of the Chester Beatty Library , London 1981; idem, Qur'ans and bindings from the Chester Beatty Library , [London] 1980; J. D. Pearson, Oriental manuscripts in Europe and North America , Switzerland 1971; World survey of Islamic manuscripts , ed. Geoffrey Roper, London: Al-Furqan Islamic Heritage Foundation, 1992-1994.
