چِرام، بخش، شهر و ایلی‌در استان‌کهگیلویه‌و بویراحمد.1) بخش‌چرام. در جنوب‌و جنوب‌شرقی‌شهرستان‌کهگیلویه‌واقع، و مشتمل‌است‌بر دو دهستان‌به‌نامهای‌چرام‌و الغچین‌و شهر چرام‌که‌مرکز بخش‌محسوب‌می‌شود (ایران. وزارت‌کشور، 1384 ش، ذیل«استان‌کهگیلویه‌و بویراحمد»).رشته‌کوه‌زاگرس‌مرکزی‌در این‌بخش‌امتداد دارد و کوههای‌اشکر و البرز با بیش‌از 900 ، 2 متر ارتفاع‌و چست‌خوار با بیش‌از 300 ، 2 متر ارتفاع‌از مهم‌ترین‌کوههای‌این‌بخش‌به‌شمار می‌آیند (جعفری، ج1، ص63، 67، 191). رود فصلی‌تغار، از ریزابه‌های‌رود دهدشت، در این‌بخش‌جریان‌دارد (افشین، ج1، ص202).محصولات‌عمده بخش، غلات، برنج، حبوبات، پشم‌و لبنیات، و صنایع‌دستی‌آن‌قالیچه، گلیم، جوال‌و جاجیم‌است(رزم‌آرا، ج6، ص106).بخش‌چرام‌در 30 شهریور 1354 تأسیس‌گردید (ایران. وزارت‌کشور، 1382 ش، ذیل«استان‌کهگیلویه‌و بویراحمد»). در 1375 ش، جمعیت‌آن800 ، 19 تن‌بوده‌است(مرکز آمار ایران، 1378 ش، ص55).از جمله‌آثار تاریخی‌و طبیعی‌این‌بخش‌است: آتشگاه‌شمس‌آباد چرام‌و ویرانه‌های‌آتشگاهی‌است‌که‌در محل‌به‌آن‌تشگه‌می‌گویند؛ قلعه تل‌گرد؛ قلعه الغچین؛ خرابه‌های‌کاروانسرایی‌متعلق‌به‌دوره صفوی‌در 21 کیلومتری‌قلعه الغچین؛ بقعه شیخ‌حسین؛ بقعه سیدمحمدباقر؛ امامزاده‌علی‌در محلی‌به‌نام‌سادات‌که‌قبلاً چرام‌نام‌داشت؛ و چشمه بلقیس‌در باغ‌اسکندرخان(اقتداری، ص489، 491، 495؛گاوبه،ص87، 231؛ مجیدی‌کرائی، ص92ـ93، 163، 199، 233).اهالی‌بخش‌شیعه دوازده‌امامی‌اند و به‌زبان‌فارسی‌با گویش‌لری‌سخن‌می‌گویند ( فرهنگ جغرافیائی‌آبادیها،ج، ص).2) شهر چرام. در 1355 ش‌تأسیس‌گردید (ایران. وزارت‌کشور، 1382 ش، همانجا). در مغرب‌یاسوج(مرکز استان) و بیست‌کیلومتری‌مشرق‌دهدشت‌قرار دارد. این‌شهر در 1375 ش، 687 ، 9 تن‌جمعیت‌داشت(مرکز آمار ایران، 1376 ش، ص‌هشتادودو).پیشینه. چرام‌را از ریشه «چرا» و «چرانیدن»، و نیز به‌معنای«چراغ‌من» و «روشنایی‌من» دانسته‌اند (رجوع کنید به اقتداری، ص833؛ الیما، ص79).در قرن‌ششم، ابن‌بلخی(ص144) چرام‌و بارزنگ‌را دو ناحیه‌به‌شمار آورده‌و از هوای‌سرد و کوههای‌همیشه‌پر برف‌و شکار فراوان‌آن‌یاد کرده‌است. حمداللّه‌مستوفی‌نیز در قرن‌هشتم‌تقریباً سخنان‌ابن‌بلخی‌را تکرار کرده‌است(رجوع کنید به ص128). در دوره صفویان‌چرام‌شامل‌دو قسمت‌سردسیر و گرمسیر بود (غفاری، ص37). در 999 شخصی‌که‌به‌دروغ‌خود را شاه‌اسماعیل‌خوانده‌بود، بر تمام‌ایلات‌چرام‌ممسنی، که‌حدود چهارده‌ایل‌بودند، تسلط‌یافت‌ولی«همدم‌سلطان»، حاکم‌نواحی‌کهگیلویه، که‌مقر حکومتش‌دهدشت‌بود، او را سرکوب‌کرد (مجیدی‌کرائی، ص114).به‌نوشته حسینی‌منشی‌در قرن‌یازدهم، چرام‌از مضافات‌بلاد شاپور است‌و روستاها و مواضع‌زیاد و ییلاق‌و قشلاق‌بی‌شمار دارد، انواع‌میوه‌در آنجا به‌دست‌می‌آید، عسل‌مصفا و گزانگبین‌سفید خوب‌دارد و رودخانه‌های‌متعددی‌از آنجا عبور می‌کند و به‌بهبهان‌و زیدان‌جریان‌می‌یابد و سرانجام‌به‌بحر فارس‌می‌پیوندد. این‌محال‌مخصوص‌الوار ممسنی‌بلاد شاپور است(ص33).در 1299، چرام‌خالصه دولت‌بود که‌در مقابل‌مبلغی‌به‌نصیرالملک‌شیرازی‌واگذار شد و او نیز بعد از مدتی‌چرام‌را به‌بختیاریها فروخت(ضرابی، ج9، ص299؛ نیز رجوع کنید به غفاری، ص36). فسائی‌در تاریخ‌فارسنامه ناصری(ج1، ص273)، قصبه آن‌را ناحیه تل‌گرد در ده‌فرسخی‌بهبهان‌آورده‌و ناحیه رِوِن‌را سردسیر و ناحیه بلاد شاپور را گرمسیر وصف‌کرده‌است.در زمان‌پهلوی‌اول، بختیاریها چرام‌را به‌موسوی(رئیس‌التجار) اجاره‌دادند و او نیز آن‌را به‌چرامیها اجاره‌داد. این‌قرارداد تا 1320 ش‌برقرار بود. پس‌از آن، خانهای‌چرام‌آنجا را رسماً تصرف‌کردند. بعد از 1322 ش، مدتی‌چرام‌در اختیار عبداللّه‌خان‌ضرغام‌پور بود و پس‌از 1323 ش‌در اختیار چرامیها قرار گرفت(ضرابی، همانجا). در 1341 ش، املاک‌چرام‌مشمول‌قانون‌اصلاحات‌ارضی‌شد و به‌کشاورزان‌واگذار گردید (غفاری، ص39).3) ایل‌چرام. از ایلات‌لُر زبان‌منطقه بویراحمد در استان‌کهگیلویه‌و بویراحمد که‌در منطقه‌ای‌به‌وسعت50ر611 کیلومترمربع‌به‌سرمی‌برند. نیمه غربی‌این‌منطقه، گرمسیری‌و نیمه شرقی‌آن‌سردسیر است. منطقه گرمسیری‌چرام‌پرآب‌ترین‌و حاصلخیزترین‌منطقه کهگیلویه‌است(صفی‌نژاد، 1347 ش، ص45).ایل‌چرام‌از ایل‌چهار بنیچه‌از طایفه جاکی‌کهگیلویه‌است(فسائی، همانجا؛ اقتداری، ص349). این‌طایفه‌چندین‌محل‌از ناحیه بلاد شاپور و ناحیه رِون‌کهگیلویه‌را تصاحب‌نموده‌که‌به‌ناحیه چرام‌مشهور گشته‌است. تیره‌های‌این‌طایفه‌عبارت‌اند از: بگلر بناری، پروخوری، تارمونی، حسام‌بهاءالدینی، دیلگون، شیخ‌گلبار، گشتاسب، کمان‌کشی‌و مسیح‌شاهی(فسائی، همانجا).در دوره صفویه، گشتاسبیها به‌دلیل‌اعتقاد به‌مذهب‌شیعه، از وفادارترین‌حامیان‌صفویه‌بودند و سلاطین‌صفوی‌نیز از آنان‌حمایت‌می‌کردند، اما نادرشاه، پس‌از به‌قدرت‌رسیدن، گشتاسبیها را به‌فارس‌کوچاند که‌در جریان‌این‌کوچ‌برخی‌از گشتاسبیها در منطقه چرام(قلعه کَرَّ) و برخی‌دیگر در منطقه خیرآباد (قریه گراب) ساکن‌شدند (تقوی‌مقدّم، ص82).در 1302 ش، منطقه چرام‌بین‌دو کلانتر، حسینقلی‌خان‌و امان‌اللّه‌خان، تقسیم‌گردید. حسینقلی‌خان‌در قلعه تل‌گرد و امان‌اللّه‌خان‌در قلعه کرّ و تل‌بابونه‌مستقر شدند. این‌کلانتران‌به‌منظور حفظ‌ایل‌خود از تهدیدات‌ایلات‌هم‌جوار، به‌ویژه‌ایل‌بویراحمد، با حکومت‌رضاشاه‌برخوردی نداشتند و در صورت‌لزوم‌با آنها همکاری‌هم‌می‌کردند (همان، ص332ـ333). در 1315 ش، به‌دستور حکومت‌مرکزی، همه عشایر منطقه، از جمله‌عشایر منطقه چرام، مجبور به‌اسکان‌شدند (صفی‌نژاد، 1366 ش، ص43).منابع: ابن‌بلخی؛ یداللّه‌افشین، رودخانه‌های‌ایران، تهران1373 ش؛ احمد اقتداری، خوزستان‌و کهگیلویه‌و ممسنی: جغرافیای‌تاریخی‌و آثار باستانی، تهران1359 ش؛ بئوار الیما، وار: زبان، ادبیات، تاریخ‌و فرهنگ‌قوم‌بختیاری، تهران1379 ش؛ ایران. وزارت‌کشور. معاونت‌سیاسی. دفتر تقسیمات‌کشوری، نشریه اسامی‌عناصر و واحدهای‌تقسیماتی( به‌همراه‌مراکز )، تهران1384 ش؛ همو، نشریه تاریخ‌تأسیس‌عناصر تقسیماتی‌به‌همراه‌شماره مصوبات‌آن، تهران1382 ش؛ مصطفی‌تقوی‌مقدّم، تاریخ‌سیاسی‌کهگیلویه، تهران1377 ش؛ عباس‌جعفری، گیتاشناسی‌ایران، تهران1368ـ1379 ش؛ محمد میرک‌بن‌مسعود حسینی‌منشی، ریاض‌الفردوس‌خانی، چاپ‌ایرج‌افشار و فرشته‌صرّافان، تهران1385 ش؛ حمداللّه‌مستوفی، نزهه القلوب؛ رزم‌آرا؛ جواد صفی‌نژاد، اطلس‌ایلات‌کهگیلویه، تهران1347 ش؛ همو، «عشایر و کوچ: بررسی‌وضعیت‌کوچ‌در عشایر کهکیلویه‌و بویراحمد»، فصلنامه عشایری‌ذخائر انقلاب، ش1(زمستان1366)؛ منوچهر ضرابی،«طوایف‌کهکیلویه»، فرهنگ‌ایران‌زمین، ج9 (1340 ش)؛ یعقوب‌غفاری، شناسنامه ایلات‌و عشایر کهگیلویه‌و بویراحمد، تهران1374 ش؛ فرهنگ‌جغرافیائی‌آبادیهای‌کشور جمهوری‌اسلامی‌ایران، ج91: بهبهان، تهران: سازمان‌جغرافیائی‌نیروهای‌مسلح، 1370 ش؛ حسن‌بن‌حسن‌فسائی، تاریخ‌فارسنامه‌ناصری، چاپ‌سنگی‌تهران1312ـ1313/ 1895ـ1896، چاپ‌افست[ 1340 ش]؛ هاینتس‌گاوبه، ارجان‌و کهگیلویه: از فتح‌عرب‌تا پایان‌دوره صفوی، ترجمه سعید فرهودی، چاپ‌احمد اقتداری، تهران1359 ش؛ نورمحمد مجیدی‌کرائی، تاریخ‌و جغرافیای‌کوهگیلویه‌و بویراحمد، تهران1371 ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری‌عمومی‌نفوس‌و مسکن1375: شناسنامه بخشهای‌کشور، کل‌کشور، تهران1378 ش؛ همو، سرشماری‌عمومی‌نفوس‌و مسکن1375: نتایج‌تفصیلی‌کل‌کشور، تهران1376 ش؛ نقشه تقسیمات‌کشوری‌جمهوری‌اسلامی‌ایران، مقیاس000 ، 500 ،2 : 1، تهران: سازمان‌نقشه‌برداری‌کشور، 1383 ش.
