چُتْخان‌کاگنبد، آرامگاهی‌از دوره لودیان*در ناحیه کوتلا مبارک‌پورِ شهر دهلی. چت‌خان‌کاگنبد، به‌معنای‌بقعه خان، نام‌محلی این‌آرامگاه‌است(ساهای، ص35). در منابع‌تاریخی‌و کتیبه‌های‌مقبره، تاریخچه ساخت‌و شخص‌مدفون‌در آن‌معلوم‌نشده‌است(رجوع کنید به همانجا). به‌نوشته بانس(ص82)، این‌آرامگاه‌مدفن‌شاهزاده‌ای‌به‌نام‌مبارک‌خان‌است‌و در دوره سلطان‌بهلول‌لودی*ساخته‌شده‌است. بناهای‌بسیاری‌از این‌گونه‌به‌عنوان‌آرامگاه‌اشراف‌و وزرا در شهر دهلی‌احداث‌می‌گردید که‌چت‌خان‌کا یکی‌از مهم‌ترین‌آنهاست(رجوع کنید به آلفیه‌ری، ص34؛ ساهای، همانجا). ظاهراً بیشتر این‌مقابر، با سنگهای‌موجود در منطقه‌و به‌صورت‌یکنواخت‌ساخته‌شده‌است(ساهای، همانجا؛ نیز رجوع کنید به مارتین، ص269).چت‌خان‌کا بنایی‌مربع، با ابعاد تقریبی5ر12 متر در سه‌جانب‌ورودی‌دارد. این‌ورودیها، با استفاده‌از تیرهای‌چوبی، به‌شکل‌مستطیل‌ساخته‌شده‌اند. سطوح‌اطراف‌ورودیها به‌دو طبقه‌تقسیم‌و طاق‌نماهایی‌در آنها ایجاد شده‌است(مارتین، همانجا). نمای‌ورودی،پیش‌طاقِ باعظمتی‌دارد (بانس، ص84). در چهار گوشه بخش‌فوقانی‌مقبره، کوشکهای‌پایه‌و گنبدداری(چتری) ساخته‌شده‌که‌گنبد سنگی‌بنا را، که‌نمای‌خارجی‌آن‌گچ‌اندود است، احاطه‌کرده‌اند (مارتین؛ بانس، همانجاها). این‌مقبره، مانند دیگر آرامگاههای‌مشابه، فاقد حصار است(ساهای، همانجا). در جانب‌غربی‌بنا محراب‌قرار دارد. بر بالای‌دیوارها کنگره‌ها و برجکها و در سطح‌داخلی‌دیوارها نیز طاق‌نماهایی‌تعبیه‌شده‌است. سطح‌قوسها و قابهای‌اطرافِ ساقه گنبد مملو از کتیبه‌های‌گچبری‌شده‌از آیات‌قرآن‌است. سطح‌داخل‌خُودِ گنبد، که‌سکنجهایی‌از ساقه شانزده‌وجهی‌آن‌حفاظت‌می‌کنند، با ستاره‌های‌هشت‌پر و شمسه‌ها، گچبری‌و نقاشی‌شده‌است(مارتین؛ ساهای، همانجاها). این‌بنا، به‌پیروی‌از شیوه‌ای‌که‌پس‌از دروازه علایی‌منسوب‌به‌علاءالدین‌خلجی(رجوع کنید به خلجیان*) شکل‌گرفت(ساهای، همانجا)، فاقد منار است. چت‌خان‌کا، از حیث‌شکل‌مربع‌و ورودیهای‌سه‌گانه‌اش، شبیه‌آرامگاههای‌سلسله تغلقیه*و دوره سیدیها (حک: 817 ـ847) است، اما ساختار قلعه‌مانند بناهایی‌نظیر مقبره فیروزشاه‌تغلق، را ندارد (بانس، ص82). این‌بنا با آرامگاههایی‌که‌پس‌از این‌دوره‌احداث‌گردید (از جمله‌مقبره همایون‌در دهلی‌و تاج‌محل*در آگره‌از دوره گورکانیان)، شباهتهایی‌دارد، که‌از آن‌جمله‌است: نمای‌ورودی‌با پیش‌طاق*، استفاده‌از چتری‌در چهار طرف‌بنا، ساخت‌قاعده هشت‌ضلعی‌و قراردادن‌گنبد بر فراز آن(همان، ص84).منابع:Bianca Maria Alfieri, Islamic architecture of the Indian subcontinent, photographs by Federico Brromeo, London 2000; Fredrick W. Bunce, Islamic tombs in India, New Delhi 2004; Garry Martin, "Indian subcontinent", in Architecture of the Islamic world, ed. George Michell, London: Thames and Hudson, 1984; Surendra Sahai, Indian architecture: Islamic period, 1192-1857 , New Delhi 2004.
