حلوی جمال الدین محمود

حُلْوی، جمال‌الدین محمود، از مشایخ طریقت گُلشَنیه و مؤلف تذکره مشایخ خلوتیه. وی در 982 در استانبول به دنیا آمد. پدرش از درویشان خلوتی، و در دربار عثمانی صاحب منصب حلواجی‌باشی (رئیس قنادان دربار) بود. حلوی در کودکی تحت‌نظر پدرش به فراگیری علوم معقول و منقول پرداخت (محمد نظمی افندی، ص 437ـ438؛ شیخی محمد افندی، ج 3، ص 551). در نوجوانی شغل پدر را پیشه خود ساخت، اما بعد به امور نظامی گرایش یافت و منصب چاوشیِ (رجوع کنید به چاووش*) دیوان همایون را در دربار سلطان مراد سوم (حک : 982ـ1003) به دست آورد (محمد نظمی‌افندی، همانجا؛ د. ا. د. ترک، ذیل مادهّ). او که از کار در سپاه عثمانی خرسند نبود، از خدمت دولتی کناره گرفت و در زمره مریدان نجم‌الدین حسن افندی، از مشایخ طریقت سنبلیه* (از شعب خلوتیه*)، درآمد (شیخی محمد افندی، ج 3، ص 551ـ552؛ د.ا.د.ترک، همانجا). وی نزد شمس‌الدین احمد سیواسی*، از مشایخ گلشنیه (یکی دیگر از شعب خلوتیه)، به تکمیل معارف پرداخت و پس از بازگشت از حج، به مصر رفت و از مریدان شیخ‌ابراهیم افندی، مرشد سیواسی، شد و از وی اجازه ارشاد گرفت و به استانبول بازگشت. وی در استانبول خانقاهی تأسیس کرد و به ارشاد درویشان سنبلی و گلشنی، تدریس مثنوی و اجرای مراسم سماع پرداخت. در پی این مجالس، بسیاری پیرو طریقت گلشنیه شدند (محمد نظمی افندی، ص 438؛ شیخی محمد افندی، همانجا).حلوی به زبانهای عربی و فارسی تسلط داشت (محمد نظمی افندی، همانجا). وی در 1064 در استانبول درگذشت و در خانقاه خود به خاک سپرده شد (ذاکر شکری افندی، ص 12؛ قس رفعت، ج 3، ص :166 1063).از وی چند اثر برجای مانده است که عبارت‌اند از : 1) لَمَظاتِ حُلْویه از لَمَعاتِ عُلْویّه، که مهم‌ترین اثر اوست، مشتمل بر طبقات و مناقب 208 تن از منسوبان طریقتها که 140 تن از آنان از مشایخ خلوتیه‌اند. وی در تألیف این اثر از حدود پنجاه منبع عربی و ترکی بهره برده است (د. ا. د. ترک، ذیل «لمظات»؛ د. ایرانیکا، ذیل مادّه؛ )دستنامه ادبیات قدیم ترکی(؛ ص 125). در این کتاب، علاوه بر مشایخ طریقت خلوتیه، شرح‌حال برخی از بزرگان طریقتهای بیرامیه، نقشبندیه، کبرویه، زینبیه، بدویه، قادریه و مولویه نیز آمده است. در پایان نیز درباره زندگی حلوی اطلاعات جامعی وجود دارد (د. ا. د. ترک، همانجا). این کتاب را محمد سرهان تایشی در 1372ش/ 1993 ساده‌نویسی و منتشر کرد. 2) جام دلنواز، که ترجمه ترکی شرح لاهیجی بر گلشن راز شبستری است. نسخه‌ای از آن در کتابخانه شهرداری استانبول موجود است. 3) خمسه، که نظیره‌ای بر خمسه تاشلیجالی یحیی، و شامل پنج مثنوی است. 4) دیوان به ترکی، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه بانک یاپی‌کردی استانبول موجود است (بروسه‌لی، ج 1، ص 61؛ د. ایرانیکا، همانجا).منابع: محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، استانبول 1333ـ 1342؛ احمد رفعت، لغات تاریخیه و جغرافیه، استانبول 1299ـ1300؛ شیخی محمد افندی، وقایع‌الفضلاء، در شقائق نعمانیه و ذیللری، چاپ عبدالقادر اوزجان، استانبول: دارالدعوة، 1989؛EI, s.v. "Holwi" (by Tahsin Yazici); Eski Turk edebiyati el kitabi, [muellifleri]: Mustafa Isen and et al., Ankara: Grafiker, 2005; Mehmed Nazmi Efendi, Osmanl Larda tasavvufi hayat: halvetilik ornegi, ed. Osman Turer, Istanbul 2005; TDVIA, s.vv. "Hulvi, Cemaleddin" (by Mustafa Uzun), "Lemezat" (by Resat Ongoren); Zakir Sukri Efendi, Die Istanbuler derwischknovente und ihre Scheiche, Berlin 1980.