چادِگان، شهرستان و شهری در استان اصفهان.1) شهرستان چادگان. در مغرب استان اصفهان قرار دارد و مشتمل است بر دو بخش مرکزی و چِنارود و چهار دهستان و دو شهر چادگان (مرکز شهرستان) و رُزوِه.آبادیهای شهرستان در کوهستان و دشت قرار گرفته‌اند. آب و هوای این شهرستان معتدل خشک است. کوه‌بیدک (بلندترین قله 939 ، 2 متر) و کوه سفید (بلندترین قله 482 ، 3 متر) در شمال، و رشته‌کوه دالانکوه (بلندترین قله 915 ، 3 متر) در شمال شرقی شهرستان قرار دارند. گردنه سرخ در دالانکوه، شهرستان چادگان را از ناحیه کَرْوَن جدا می‌سازد. کوه شیدا (بلندترین قله 810 ، 2 متر) در جنوب و رشته کوه خشکه‌رود (بلندترین قله 610 ، 3 متر) در مغرب این شهرستان واقع‌اند ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج70، ص61؛ جعفری، ج1، ص 214، 226، 244،317).زاینده‌رود از میان شهرستان می‌گذرد و رود آبخورسنگ، که از کوههای بادیان و خشکه‌رود سرچشمه می‌گیرد، پس از آبیاری آبادیهای شمال و شمال‌غربی شهرستان به زاینده‌رود می‌پیوندد (جعفری، ج 2، ص 236؛ حسینعلی رزم‌آرا، ج 10، ص 61). دریاچه سد زاینده‌رود * یکی از مهم‌ترین منابع آب منطقه است. آب مصرفی اهالی از آب لوله‌کشی، قنات و چشمه تأمین می‌شود. در آبادی اورگان، پل اورگان معروف به پل حاجی‌کاظم، روی زاینده‌رود احداث شده که معبری بین استان چهارمحال و بختیاری به شهرستان چادگان است (رجوع کنید به رفیعی مهرآبادی، ص 302).اقتصاد این شهرستان بیشتر بر پایه کشاورزی، دامداری و صنایع دستی است. محصولات عمده آن، گندم و جو و یونجه و دانه‌های روغنی، فراورده‌های باغی شامل سیب درختی و گلابی و انگور و زردآلو، و حبوبات و سیب‌زمینی است. سیب‌زمینی، حبوبات و میوه‌های آن به دیگر شهرستانهای استان صادر می‌شود ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 70، ص 62ـ63).دامداری به دو صورت ثابت و متحرک در آنجا وجود دارد که بیشتر به صورت پرواربندی گوسفند است و گوشت آن به شهرستانهای دیگر استان صادر می‌شود.صنایع‌دستی آن جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی، قالی‌بافی است و فرشهای آن با طرحهای شاه عباسی و ترنج به خارج از کشور صادر می‌شود (رجوع کنید به همان، ج 70، ص 62).این شهرستان دارای معادن مس، سرب، آهن و سنگ تراورتن است. نیروگاه برق سد زاینده‌رود، در دوازده کیلومتری شهر چادگان، از مراکز مهم صنعتی شهرستان چادگان است (استانداری اصفهان، ص 42).بیشتر اهالی شهرستان چادگان شیعه دوازده امامی‌اند و به فارسی با گویش لری و ترکی سخن می‌گویند. در برخی از آبادیهای آن ارمنیان نیز زندگی می‌کنند( فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 70، ص 61). قسمتهای جنوبی شهرستان، محل ییلاق طوایفی از ایل بختیاری است (رجوع کنید به مرکز آمار ایران، 1378 ش، ص 36).شهرستان چادگان با راه اصلی چادگان ـ نجف‌آباد به شهر اصفهان متصل می‌شود. راه اصلی اصفهان ـ کوهرنگ از این شهرستان می‌گذرد که تا تونل کوهرنگ امتداد دارد. راه اصلی شهرکرد ـ داران نیز از این شهرستان می‌گذرد. چادگان در حدود 1332 ش دهستان و مرکز دهستان بخش داران از شهرستان فریدن از استان دهم (اصفهان) بود (حسینعلی رزم‌آرا، همانجا). سپس از اسفند 1337 به عنوان بخشی در شهرستان فریدن شناخته شد (ایران. وزارت کشور 1381 ش، ذیل «استان اصفهان»). آبادی رزوه در خرداد 1377 تبدیل به شهر شد (همانجا) و در آذر 1381 بخش چادگان با ترکیب کنونی شهرستان شد (رجوع کنید به همو، 1382 ش، ذیل «استان اصفهان»).در 1375 ش، جمعیت شهرستان چادگان 274 ، 40 تن بوده که از این میان 994 ، 26 تن روستانشین و بقیه شهرنشین بوده‌اند (مرکز آمار ایران، 1376 ش ب ، ص هفتاد و چهار؛همو، 1376 ش الف ، ص 6، 14).از آثار تاریخی آنجاست: قبری منسوب به کاوه آهنگر در آبادی مشهد کاوه، این آبادی را قبلاً کُودَلیه می‌نامیدند (ارباب اصفهانی، ص 329)؛ زیارتگاه سلطان سیدمحمد در آبادی چادِگان، زیارتگاه قنبرعلی در آبادی مَنْدَرجان، زیارتگاه امام تپه‌سی در آبادی اسکندری، امامزاده عبداللّه در شهر رُزوِه، امامزاده اسماعیل در آبادی فراموشجان. مسجدجامع و قدیمی شهر چادگان نیز در یکی از قدیم‌ترین محله‌های شهر واقع است. سنگ‌نبشته‌های قدیمی قبور ارمنیان در بعضی آبادیهای چادگان نیز از آثار تاریخی آنجاست (رائین، ص 130ـ132).2) شهر چادگان ، مرکز شهرستان چادگان. در ارتفاع حدود 150 ، 2 متری، در 101 کیلومتری شمال‌غربی شهر اصفهان و حدود 37 کیلومتری جنوب‌شرقی شهر فریدن واقع است. رود پلاسگان در یک کیلومتری مغرب شهر چادگان به دریاچه سد زاینده‌رود می‌ریزد. رشته کوه دالانکوه در هشت کیلومتری شمال‌شرقی، کوه بیدک در هفت کیلومتری شمال‌غربی و کوه شیدا در پانزده کیلومتری جنوب شهر قرار دارد.آب و هوای شهر چادگان معتدل خشک است. بیشترین دمای آن در تابستانها، ْ5ر36، در زمستانها ْ15 و میزان بارندگی سالانه آن 216 میلیمتر است (سازمان هواشناسی کشور، ص 483).چادگان با راههای اصلی به شهرهای داران، مرکز شهرستان فریدن، شهرکرد و اصفهان، و با راههای فرعی به شهرها و آبادیهای اطراف متصل می‌شود.چادگان در 1342 ش به شهر تبدیل شد (ایران. وزارت کشور، 1381 ش، همانجا). در سرشماری 1375 ش، جمعیت آن 307 ، 7 تن بود (مرکز آمار ایران، 1376 ش ب ، همانجا).در دوره ناصرالدین شاه (حک:1264ـ1313)، چادگان بزرگ‌ترین و معتبرترین ناحیه فریدن به شمار می‌رفت و اراضی آن در دو سوی زاینده‌رود بود و حدود پنجاه قریه داشت (رجوع کنید به ارباب اصفهانی، ص 326، 329). به نوشته جناب اصفهانی (ص 123)، چادگان، یکی از چهار ناحیه فریدن و مشتمل بر 58 قریه و مزرعه بود.با احداث سد زاینده‌رود در 1349 ش، در اطراف دریاچه سد، در سه کیلومتری شهر چادگان، مجتمع اقامتی ـ تفریحی با وسعت صد هزار متر مربع ایجاد شده است (رجوع کنید به فرهنگی، ص 92).منابع: محمدمهدی‌بن محمدرضا ارباب اصفهانی، نصف جهان فی تعریف الاصفهان، چاپ منوچهر ستوده، تهران 1340 ش؛ استانداری اصفهان. دفتر فنی، طرح هادی چادگان، اصفهان 1362 ش (منتشرنشده)؛ اطلس راههای ایران ، تهران: گیتاشناسی، 1384 ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1381 ش؛ همو، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات، تهران 1382 ش؛ همو، نشریه عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری[ تا پایان آبان 1384]، تهران 1384 ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران ، تهران 1368ـ1379 ش؛ علی جناب اصفهانی، الاصفهان، به‌کوشش محمدرضا ریاضی، تهران 1376 ش؛ اسماعیل رائین، ایرانیان ارمنی، تهران 1356 ش؛ رزم‌آرا؛ ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان ، تهران 1352 ش؛ سازمان هواشناسی کشور، سالنامه آماری هواشناسی: 76ـ1375 ، تهران 1378 ش؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج70: شهر کرد، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، 1369 ش؛ بیژن فرهنگی، نگرشی بر سده‌های ایران: گذشته، حال، آینده ، تهران 1372 ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده 1377: جمعیت عشایری دهستانها، کل کشور، تهران 1378 ش؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: شناسنامه آبادیهای کشور، استان اصفهان، شهرستان فریدن، تهران 1376 ش الف ؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: نتایج تفصیلی کل کشور، تهران 1376 ش ب ؛ نقشه تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، مقیاس 000 ، 500 ،2 : 1، تهران: سازمان نقشه‌برداری کشور، 1383 ش.
