چاپِِشْلو(1)، بخش و شهری در شهرستان درگز، در استان خراسان رضوی.1) بخش چاپشلو ، در مرکز و مغرب شهرستان درگز واقع است. از شمال به بخش مرکزی، از مشرق به بخش لطف‌آباد شهرستان درگز، از جنوب به بخش مرکزی شهرستان چِناران و از مغرب به بخش مرکزی و باجگیرانِ شهرستان قوچان محدود می‌شود و مشتمل است بر دو دهستان به نامهای قَره‌باشلو (به مرکزیت چاپشلو) و میانکوه (به مرکزیت آبادی کَبْکان)، 62 آبادی، و شهر چاپشلو. آبادیهای دهستان قره‌باشلو بیشتر در دشت و آبادیهای دهستان میانکوه بیشتر در کوهستان قرار دارند (رجوع کنید به مرکز آمار ایران، 1376 ش الف ، ص 2ـ6). آب و هوای این بخش معتدل و در نواحی کوهستانی نسبتاً سرد است.برخی از کوههای مهم چاپشلو عبارت‌اند از: هزار مسجد (بلندترین قله ح 400 ، 3 متر)، رشته‌کوه اللّه‌اکبر (بلندترین قله ح 804 ، 2 متر)، که برخی از آبادیهای دهستان قره‌باشلو در دامنه شمالی و آبادیهای دهستان میانکوه در دامنه جنوبی آن قرار دارند، و خرپشتی داغ (بلندترین قله ح 510 ، 2 متر) در حدود 32 کیلومتری جنوب درگز ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 20، ص 21؛ حاج‌علی رزم‌آرا، ص 6؛ جعفری، ج 1، ص 76، 231). گردنه اللّه‌اکبر نیز در این بخش قرار دارد (حسینعلی رزم‌آرا، ج 9، ص 106). از رودهای مهم آنجاست: رود دائمی سَنْکِزسو، به طول حدود چهل کیلومتر، با جهت جنوب‌شرقی و رود فصلی ریشخوار، به‌طول حدود 27 کیلومتر با جهت شمالی. رودهای فصلی دیگری، از جمله رود داغدار و رود مَیو (ریزابه سنکزسو)، نیز در آنجا جاری‌اند (جعفری، ج 2، ص 245ـ246، 278، 461؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج20، ص 33).اهالی آن به کشاورزی، باغداری، دامداری، و فرش‌بافی اشتغال دارند ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج20، ص20، 33، 35، 66). آب مصرفی اهالی از رودها و چشمه و قنات تأمین می‌شود (تکلیفی چاپشلو، ص20). محصولات عمده آن گندم، جو، پنبه، کنجد، زیره و بنشن، و محصولات باغی آن، زردآلو، هلو، گردو، بادام، انگور، آلبالو، آلو، توت و سیب است. سنجد و تره‌بار نیز در آنجا به عمل می‌آید ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج20، ص 7ـ 8، 57، 66). پنبه، انگور و تره‌بار آن به دیگر نقاط بخش صادر می‌شود (همان، ج20، ص 22). اهالی آن شیعه دوازده امامی‌اند و به کردی، فارسی و ترکی سخن می‌گویند (همانجا). طوایف مستقل پهلوانلو، قاچکانلو، توپکانلو، بادلانلو و ورانلو به آنجا ییلاق می‌کنند (مرکز آمار ایران، 1378 ش، ص 61). در سرشماری 1375 ش، جمعیت آن 719 ، 12 تن بوده است که از این میان 846 ، 2 تن (ح 22%) شهرنشین و 873 ، 9 تن (ح 78%) روستانشین بوده‌اند (مرکز آمار ایران، 1376 ش الف ، ص 2؛ همو، 1376 ش ب ، ص هفتادوهفت).در مرداد 1328، بخش چاپشلو تشکیل شد (ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، 1381 ش، ص 37).از آثار قدیمی آنجاست: زیارتگاه شاهزاده احمد (باباغازان) در آبادی خادمانلو، واقع در حدود 51 کیلومتری جنوب‌غربی درگز؛ زیارتگاه سیدیوسف در آبادی سادات، در حدود ده کیلومتری جنوب‌غربی درگز؛ و امامزاده‌ای در آبادی اولیاء، در حدود شانزده کیلومتری جنوب درگز ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج20، ص 7، 30، 46ـ47).2) شهر چاپشلو ، مرکز بخش، در ارتفاع حدود 650 متر، در حدود دوازده کیلومتری جنوب شهر درگز واقع است. شهر در دشت قرار دارد و چند رود فصلی در جنوب آن جاری است. آب و هوای چاپشلو نسبتاً گرم و مرطوب است. بیشترین دمای آن ْ8 ر38 در تیر، کمترین آن ْ16- در بهمن و میانگین بارش سالانه آن 360 میلیمتر است (سازمان هواشناسی کشور، ص 352).چاپشلو با راه اصلی (از شمال) به شهرهای درگز و نوخندان و با راه فرعی به راه اصلی قوچان ـ باجگیران (در شهرستان قوچان) می‌پیوندد.پیشینه. ظاهراً پیشینه شهر چاپشلو به دوره صفوی می‌رسد. در زمان شاه‌عباس اول صفوی (حک: 996ـ 1038) تیره‌هایی از طوایف ایل افشار، از جمله چاپشلو (قس اسکندرمنشی، ج 1، ص 138ـ139، که پیره محمدخان چاوشلو/ چاپشلو، از امرای بیه‌پیش، را از طایفه اُستاجلو آورده است)، از مکانی به نام قَرْشی قوزی/ قارشی‌قُزی (حدود بخارا، امروزه در جمهوری ازبکستان)، به نواحی درگز و ابیورد کوچ کردند و در مکانی که بعدها به نام خودشان چاپشلو خوانده شد، سکنا گزیدند (میرنیا، ص110 به نقل از اللهیارخان چاپشلو؛ نیز رجوع کنید به مروی، ج 1، ص 4ـ5). مروی در عالم‌آرای نادری (ج 1، ص 161) نام آن را چاوشلو (به عنوان مسکنِ ابراهیم‌خان، برادر نادرشاه) ضبط کرده است.در دوره زندیه (ح 1163ـ 1208)، و شاید مدتی قبل از آن، چاپشلو حکومت‌نشین درگز بود. در 1203 لطفعلی‌خانِ چاپشلو (در متن: چایشلو)، حکمران درگز، مرکز حکومت را به دستگرد منتقل کرد. امروزه ویرانه‌های دستگرد معروف به کهنه‌قلعه نزدیک شهر کنونی درگز واقع است (میرنیا، ص 111).در1292/1875،مک‌گرگور آنجا را دیده است(رجوع کنید به ج2،ص 83).در1312/1894 ییت (ص 149) آن را دهکده‌ای بزرگ، با حدود چهارصد خانوار ترک و کرد، معرفی کرده و افزوده که شخصی به نام کردوخان حاکم آن بوده است. وی همچنین از مراسم پذیرایی آنها یاد کرده است. به نوشته اعتمادالسلطنه (ج 4، ص 2059) در دوره ناصرالدین‌شاه (حک: 1264 ـ 1313)، آنجا ازقرای دره جز/ درگز، دارای دو رشته قنات و آب و هوای خوب و معتدل بوده است. در 1323 ش چاپشلو یکی از آبادیهای دهستان قره‌باشلو در شهرستان قوچان در استان نهم (خراسان) بود (ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، ج 3، ص 181). در 1329 ش، حسینعلی رزم‌آرا (ج 9، ص 106) چاپشلو را قصبه مرکز بخش چاپشلو، با 754 ، 1 تن جمعیت و محصولاتی مانند غلات، میوه و بنشن معرفی و از قالیچه، گلیم و جاجیم آن یاد کرده است. در مهر 1374، چاپشلو به شهر بدل شد (ایران. قوانین و احکام، ص 501).نیز رجوع کنید به چاپشلو(2) *منابع: اسکندر منشی؛ اعتمادالسلطنه؛ اطلس راههای ایران ، تهران: گیتاشناسی، 1369 ش؛ ایران. قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال 1374، تهران: روزنامه رسمی کشور، 1375 ش؛ ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت‌احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور ، ج 3، تهران 1331 ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، نشریه اسامی عناصر و واحدهای تقسیماتی ( به همراه مراکز )، تهران 1380 ش؛ همو، نشریه تاریخ تأسیس عناصر قسیماتی به همراه شماره مصوبات آن ، تهران 1381 ش؛ احمد تکلیفی چاپشلو، ادبیات عامّه شهرستان درگز، مشهد 1379 ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران 1368 ـ 1379 ش؛ حاج‌علی رزم‌آرا، جغرافیای نظامی ایران: خراسان ، تهران 1320 ش؛ حسینعلی رزم‌آرا؛ سازمان هواشناسی کشور، سالنامه آماری هواشناسی: 76ـ1375، تهران 1378 ش؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج20: قوچان، تهران: اداره جغرافیائی ارتش، 1365 ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده 1377: جمعیت عشایری دهستانها، کل کشور، تهران 1378 ش؛همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: شناسنامه آبادیهای کشور،استان خراسان، شهرستان درگز، تهران 1376 ش الف ؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: نتایج تفصیلی کل کشور ، تهران 1376 ش ب ؛ محمدکاظم مروی، عالم‌آرای نادری ، چاپ محمدامین ریاحی، تهران 1364 ش؛ چارلز متکاف مک گرگور، شرح سفری به ایالت خراسان و شمال‌غربی افغانستان در 1875، ج 2، ترجمه اسداللّه توکلی طبسی، مشهد 1368 ش؛ علی میرنیا، سردارانی از ایلات و طوایف درگز در خدمت میهن ، مشهد 1361 ش؛ نقشه تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، مقیاس 000 ، 500 ،2: 1، تهران: سازمان نقشه‌برداری کشور، 1379 ش؛ چارلز ادوارد ییت، سفرنامه خراسان و سیستان ، ترجمه قدرت‌اللّه روشنی زعفرانلو و مهرداد رهبری، تهران 1365 ش.
