جوهری هروی، محمدابراهیم ، شاعر فارسیسرای مرثیهگوی سده سیزدهم. نام او در برخی از چاپهای مهمترین اثرش، طوفانالبکاء، ابراهیم ذکر شده است (رجوع کنید به منزوی، ج 3، ص 1717ـ 1718). از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست. به گفته خودش در مقدمه طوفانالبکاء(ص 4)، پدرش محمدباقر مروزی بوده است، اما معلوم نیست چرا برخی منابع اصل او را از هرات دانستهاند (مثلاً محمودمیرزا قاجار، ج 2، ص 581؛ خوانساری، ج 2، ص 49). جوهری در مقدمه طوفان البکاء (ص 4ـ5) نوشته که به علت ناسازگاری روزگار از موطن خود هجرت کرده است. او مدتی به سیاحت پرداخت، سپس سالها در قزوین اقامت گزید؛ از اینرو، بعضی او را قزوینی دانستهاند (مهدوی، ص 45). وی در قزوین به درگاه رکنالدوله (متوفی 1289)، نواده فتحعلیشاه و حاکم صائینقلعه، پیوست و شش سال در خدمت او بود و ضمن مدح او، به قصیدهگویی و غزلسرایی پرداخت و از او لقب افصحالشعرا گرفت (جوهری هروی، ص 5، 300). وی به تشویق ملامحمد صالح و آقاصالح خانبان، از فضلا و اعیان قزوین، طوفانالبکاء را در باره مصائب اهل بیت علیهمالسلام، در مدت دو سال نوشت. او در آغاز و پایان کتابش، آن دو را ــ که به مداحان اهلبیت توجه داشتند و از جمله به او نیز کمک مالی کرده بودند ــ ستوده است (رجوع کنید به همان، ص 6ـ7،300). در پایان طوفانالبکاء، تاریخ خاتمه آن را 1250 ذکر کرده (همان، ص 301)؛ بنابراین، احتمالاً آن را در حدود 1248 آغاز نموده است، اما در مقدمه (ص 7)، مادّه تاریخِ تألیف کتاب را «طوفانالبکاء ابیات طوفان البکاست» نوشته است که با 1274 برابر میشود و نادرست است. شاید جوهری سال آغاز کردن کتاب، 1247، را، اشتباه محاسبه کرده و با حروف ابجد 1274 را ساخته است. وی در اواخر عمر به اصفهان رفت و از یاران نزدیک حجتالاسلام سیدمحمد باقر شَفْتی*، فقیه بزرگ آن روزگار، گردید (خوانساری؛ مهدوی، همانجاها) و در 1253 در همانجا درگذشت و در گورستان آببخشان، از محلات قدیمی اصفهان، به خاک سپرده شد (حبیبآبادی،ج4، ص 1440؛ مهدوی، همانجا؛ قس خوانساری، همانجا و قمی، ص 138، که وفات جوهری را چندی پس از 1240 دانستهاند). بر سنگ قبر وی اشعاری در سوک او و متضمن مادّهتاریخ وفاتش، سروده میرزابهاء، حک شده بود (حبیبآبادی، ج 4، ص1440ـ1441؛ مهدوی، ص 45ـ46).طوفانالبکاء از معروفترین مقتلهای فارسی و به نثر و نظمی روان و استوار است، اما از بیاساس و مأخذ بودن بعضی مطالب آن انتقاد شده است. این کتاب سالها مورد توجه ذاکران و مداحان اهلبیت علیهمالسلام بوده (حبیبآبادی، ج 4، ص 1439) و مشتمل است بر دیباچهای شامل فهرست مطالب کتاب، دوازده آتشکده و یک خاتمه. بهجز آتشکده هفتم که موضوع آن «خروج مختار وفادار و احمدسفّاح بنیعباس و امیرتیمور گورکانی» است، یازده آتشکده دیگر (هر کدام شامل چند شعله) به چهارده معصوم اختصاص دارد که بزرگترین آنها، آتشکده پنجم، در ذکر مصائب امام حسین علیهالسلام است. خاتمه کتاب شامل گزارش احوال مصنف در قزوین است (رجوع کنید به جوهری هروی، ص 7).طوفانالبکاء بارها، و ظاهراً نخستینبار در 1258 در تهران، چاپ شده است (رجوع کنید به مشار، ج 3، ستون 3470ـ3471؛ برای نسخههای خطی و چاپی آن نیز رجوع کنید به منزوی، ج 3، ص 1717ـ 1718).آقابزرگ طهرانی (ج 9، قسم 1، ص 211) از دیوان جوهری یاد کرده، اما در فهرستهای کتابهای خطی و چاپی ذکری از این دیوان نشده است.منابع: آقابزرگ طهرانی؛ محمدابراهیمبن محمدباقر جوهری هروی، طوفان البکاء، چاپ سنگی تهران 1323؛ محمدعلی حبیبآبادی، مکارم الا´ثار در احوال رجال دو قرن 13 و 14 هجری، ج 4، اصفهان 1352 ش؛ خوانساری؛ عباس قمی، هدیه الاحباب فی ذکر المعروفین بالکنی و الالقاب و الانساب، تهران 1363 ش؛ محمود میرزاقاجار، سفینه المحمود، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1346 ش؛ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران 1350ـ 1355 ش؛ احمد منزوی، فهرستواره کتابهای فارسی، تهران 1374 شـ ؛ مصلحالدین مهدوی، تذکره القبور، یا، دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان 1348 ش.
