جوهری، حسن بن علی، کنیه‌اش ابومحمد و لقبش مُقَنَّعی، محدّثِ ایرانی‌الاصل قرن پنجم. در باره شرح‌احوال او اطلاع چندانی در دست نیست. وی در شعبان 363 در بغداد زاده شد (خطیب بغدادی، ج 8، ص 398؛ قس سمعانی، ج 2، ص 126، که به اشتباه 463 آورده است). در اصل شیرازی بود و در بغداد می‌زیست (خطیب بغدادی؛ سمعانی، همانجاها). شهرتِ وی به جوهری، به سبب اشتغالش به کار جواهر فروشی بود (رجوع کنید به سمعانی، ج 2، ص 125)، چنان‌که دلیل ملقب شدنش به «مقنّعی» (نقابدار یا کلاهخود پوشیده) هم این بود که به رسم مصریان و علمای آن دوره طیلسان می‌پوشید و تحت‌الحنک داشت (ذهبی، ج 18، ص 69؛ ابن‌عماد، ج 3، ص 292).جوهری از کودکی به تعلم پرداخت و به ابوبکر احمدبن جعفربن مالک قَطیعی پیوست و کتابهایی چون مسندالعشره، مسند اهل‌البیت و نیز قطیعیات را از او روایت کرد (خطیب بغدادی؛ ذهبی، همانجاها). وی آخرین کسی است که، به طریق سماع و اجازه، از قطیعی روایت کرده است (سمعانی؛ ذهبی، همانجاها). جوهری از مشایخ دیگری چون ابن‌صالح ابهری، ابن‌العباس وراق، ابن اسحاق صفار و دیگران حدیث نقل کرده است (رجوع کنید به ابن‌جوزی، ج 16، ص 76ـ77). همچنین راویانی چون ابونصربن ماکولا، ابوعلی بردانی، احمدبن بدران حلوانی، حسن‌بن احمد سقلاطونی و دیگران از وی حدیث نقل کرده‌اند (رجوع کنید به ذهبی، ج 18، ص 69ـ70).جوهری مجالس زیادی هم املا کرده (همان، ج 18، ص69) که تاریخ نخستین املای وی بنا به نوشته ابن‌جوزی (ج 16، ص77) رمضان سال 441، یعنی سیزده‌سال پیش‌از مرگش، است. خطیب بغدادی، معاصر وی بوده و روایاتی از او اخذ کرده است (رجوع کنید به همانجا). همچنین سمعانی (ج 2، ص 126) نقل کرده است که کسی جز محمدبن عبدالباقی انصاری، با سند متصل و به طریق سماع، از جوهری برای او (= سمعانی) روایت نکرده است.جوهری به گردآوری کتاب علاقه‌مند بود و از بسیاری از کتابها دو نسخه داشت و بر روی آنها قید کرده بود که آنها را از چه کسی سماع کرده است (رجوع کنید به سمعانی، همانجا). وی همچنین به شعر و ادب و همنشینی با پادشاهان علاقه داشت (همانجا). وثاقت و امانت‌داری جوهری را در نقل حدیث، شرح‌حال‌نویسان وی با الفاظ گوناگون وصف کرده و ستوده‌اند(رجوع کنید به خطیب بغدادی؛ ابن‌جوزی، همانجاها؛ ذهبی، ج 18، ص 68). جوهری در 7 ذیقعده 454 در بغداد وفات یافت و گورستانِ باب ابرز دفن شد (خطیب بغدادی؛ سمعانی؛ ابن‌جوزی، همانجاها).منابع: ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/1992؛ ابن‌عماد؛ خطیب بغدادی؛ ذهبی؛ سمعانی.
