جونز، سرویلیام، خاورشناس، ایران شناس، زبان‌شناس، ادیب و حقوق‌دان انگلیسی، و یکی از مهم‌ترین پیشگامان مطالعات شرقی در اروپا و ملقب به جونز ایرانی.او در 23 سپتامبر 1746/ 18 رمضان 1159 در لندن، در خانواده‌ای اهل ولز، به دنیا آمد (کنون، ص 3؛ بالیوزی، ص 102). پدرش ویلیام جونز (1675ـ1749) ریاضی‌دان، نایب رئیس انجمن سلطنتی، از دوستان نیوتن و مفسر آثار او، و مادرش اشراف‌زاده‌ای بود که در یکی از مدارس لندن ریاضی تدریس می‌کرد (آربری، ص 37؛ موکرجی، ص 17ـ 18؛ کنون، همانجا). ویلیام پیش از سه سالگی پدرش را از دست داد در 1753 به مدرسه هرو رفت که بسیاری از شخصیتهای مهم انگلیسی در آنجا پرورش یافته‌اند (جونز، ج 1، مقدمه تینمت ، ص 22، 25؛ بالیوزی، همانجا).در مدرسه دیری نگذشت که به‌خواندن اشعار قدیم و سرودن به شیوه آنها پرداخت. لاتینی و یونانی را هم‌زمان آموخت (جونز، ج1، همان‌مقدمه، ص30ـ31؛ موکرجی،ص26ـ27؛ کنون، ص 5ـ 7) و از راه تحصیل زبان عبری، که در مدرسه هرو به آن پرداخته بود، با مشرق زمین آشنا شد (آربری، ص 38؛ کنون، ص 7).در 1764/ 1178 به قصد تحصیل حقوق وارد دانشگاه آکسفورد شد و از همان زمان عربی را نزد شخصی از اهالی حلب آموخت و در همان دوره نزد فردی ایرانی،از مردم کرمان و مقیم لندن،فارسی فراگرفت (همانجاها) و با کمک کتاب (اصول زبان فارسی) اثر جان گریوز و گلستان سعدی، به یادگیری زبان فارسی ادامه داد (کنون، ص 10).در1768/ 1182 با کنت رویتسکی، سفیر لهستان در انگلیس، که فارسی و ترکی می‌دانست، آشنا شد. اظهارات رویتسکی در باره ادبیات فارسی و شرق و به‌خصوص غزلیات حافظ تأثیر مهمی بر جونز داشت. در مکاتبات این دو، مباحث بسیاری در باره ادبیات فارسی مطرح شده است (آربری، ص 42؛ موکرجی، ص 27؛ کنون، ص 14).جونز در 1768 به سفارش کریستیان هفتم، پادشاه دانمارک، ترجمه کتاب درّه نادری را به زبان فرانسه پذیرفت. ترجمه این کتاب در1770/1184 همراه (رساله‌ای در باره شعر شرقی) به زبان فرانسه منتشر شد. این رساله در واقع زمینه‌ای برای اثر مهم او در باره شعر آسیایی (رجوع کنید به ادامه مقاله) بود. انتشار این اثر، که اولین کتاب او بود، تحسین همگان را برانگیخت و پادشاه دانمارک او را به عضویت در انجمن سلطنتی کپنهاگ منصوب کرد(آربری، ص 38ـ 39؛ کنون، ص 15ـ16؛ بالیوزی، ص103).کتاب (دستورزبان فارسی) جونز در 1771/ 1185 در لندن منتشر شد و از آن پس چندین بار چاپ شد. در این کتاب برای نخستین بار یکی از غزلهای حافظ به‌زبان اروپایی ترجمه شده است. کتاب علاوه بر قواعد دستوری، مثالهای فراوان و واژه‌نامه بسیار دقیق و کاملی دارد (طاهری، ص41؛ نیز رجوع کنید به کنون، ص 36ـ 38). در همین سال، جونز با انتشار جزوه‌ای، از کتاب ( زندـ اوستا ) ترجمه فرانسوی آنکیتل‌دوپرون، خاورشناس فرانسوی، انتقاد سختی کرد، اما پس از چندی از او عذر خواست و مقام علمی وی را ستود (بالیوزی، ص 103ـ 104؛ کنون، ص 42ـ44؛ نیز رجوع کنید به موکرجی، ص 38؛ رضوی، ص 42ـ43).یک سال بعد کتاب کوچک (مجموعه شعر: مشتمل بر ترجمه اشعاری از زبانهای آسیایی) را در لندن منتشر کرد. در این کتاب نیز همان غزل حافظ در کتاب (دستور زبان فارسی) را نقل کرده و به همراه آن شرحی در تحسین شعر فارسی نوشته است (بالیوزی، ص 104؛ کنون، ص 47ـ 48؛ بدوی، ص 130).جونز در 1774/ 1188، یکی از مهم‌ترین آثار خود، (شش رساله در تفسیر شعر آسیایی)، را منتشر کرد و در آن اشعار آسیایی، از جمله چینی، حبشی، ترکی، عربی و فارسی، را معرفی کرد. بخش عمده کتاب به علم عروض و قافیه در شعر عربی و فارسی اختصاص یافته و انواع شعر این دو زبان و نمونه‌هایی از آنها، بررسی سبک‌شناسانه شده است (جونز، ج1، همان مقدمه، ص 199ـ200؛ طاهری، ص 47؛ نیز رجوع کنید به کنون، ص 63ـ 65). جونز معتقد بود اوزان شعر عربی همانند شعر یونانی و لاتینی است و برخی از اشعار عربی (برای نمونه شعری از ابن‌فارض، متوفی 632) را به شعر هموزن لاتینی ترجمه کرد. به همین ترتیب، سعی کرد اشعار شعرای دیگر را به وزنهای شناخته شده آثار شاعران اروپایی ترجمه کند. برای نمونه، یک بند از شاهنامه فردوسی را به سبک انه‌اید ویرژیل (ح 19 ق م) شاعر رومی، و یکی از غزلهای حافظ را در قالب یکی از اشعار هوراس (متوفی 8 ق م) و دو شعر دیگرش را در قالب اشعار آنکریون و تئوکریتوس (ح 270 ق م)، شاعران یونانی، برگرداند. چون کتاب او برای اولین بار با نگرشی کلی به شعر دوره اسلامی می‌پرداخت، تأثیر مهمی بر اروپاییان گذاشت (بدوی، ص 131؛ نیز رجوع کنید به رضوی، ص 46ـ47). وی برای معرفی شعر عربی نمونه‌هایی از دوره‌های گوناگون، از جمله معلقات، بانَت سُعاد، اشعار ابونواس، ابن‌معتزّ، ابوالعلاء معرّی و ابن‌فارض، را آورده و شعرای متأخر را معرفی کرده است. برای توضیح سبک عالی زبان سامی، آیاتی از قرآن کریم و فقراتی از کتاب تورات را شاهد آورده است (بدوی،ص130ـ131؛ کنون، ص 17، 35). جونز در این رساله، فردوسی را با هومر(ح قرن 9 ق م)، شاعر یونانی، مقایسه کرده و معتقد است فردوسی برترین شاعر حماسه‌سرای شرق است. وی برای نخستین بار گزیده‌هایی از شاهنامهرا به زبان لاتینی ترجمه کرد (طاهری، ص 47ـ 48؛ بدوی، ص 131؛ نیز رجوع کنید به کنون، ص 64ـ65).پس از دریافت مقام شوالیه و عنوان سِر در 1783/ 1197، جونز در مقام قاضی دادگاه عالی کلکته به هند رفت و تا پایان عمر در این مقام باقی ماند. در 1782/ 1196 یکی از مهم ترین آثار او، ترجمه مُعَلِّقات سَبْع انتشار یافت. این ترجمه شامل متن عربی که با حروف لاتینی نوشته‌شده و ترجمه و شرح کامل هفت قصیده معروفِ عرب پیش از اسلام به انگلیسی بود (کنون، ص 188).جونز در 1784/1198 انجمن آسیایی بنگال را بنیان نهاد. در این دوره بیشتر به تحقیق در ادبیات سنسکریت پرداخت اما همچنان در باره ادبیات ملل دیگر و مسائل حقوقی نیز مطالعه می‌کرد، ( رساله نظام خط در کلمات آسیایی با حروف لاتینی )، اثر این دوره است (کنون، ص 249؛ موکرجی، ص 140ـ 141؛ بدوی، ص 129). در همان دوره در باره تصوف و شاعران عارف ایرانی نیز تحقیق می‌کرد و حتی به شاعران ناشناخته‌ای چون عصمت بخارایی توجه داشت. جونز بخشی از اشعار نظامی را نیز برای نخستین‌بار به انگلیسی ترجمه کرد (آربری، ص 59 ـ60؛ طاهری، ص 55). آخرین اثر او در زمینه ادبیات فارسی انتشار لیلی ومجنونِ هاتفی (متوفی 927) در 1788/ 1202 بود (کنون، ص XIX ).جونز در زمینه حقوق، مطالعات مفصّلی راجع به فقه اسلامی و احکام حقوقی هندوها انجام داد و در 1792/1206 کتاب (حقوق اسلامی وارث در زمینه دارایی بدون وصیت) را به‌چاپ رساند که ترجمه و تفسیر کتاب الفرائض السراجیه تألیف سراج‌الدین سجاوندی، عالم حنفی مذهب، است (رجوع کنید به موکرجی، ص 137ـ 138؛ کنون، ص 160، 221).ترجمه ( نهادهای حقوق هندو، یا، نظامهای مانو ) از سنسکریت را نیز در 1794/ 1208 انتشار داد (کنون، ص 351، 355).سرویلیام جونز در 1794/ 1208، در حالی که بیست‌وهشت زبان می‌دانست و اغلب آنها را بدون معلم آموخته بود، درگذشت (آربری، ص 36ـ37؛ طاهری، ص 56).ادوارد فیتزجرالد *با مطالعه (دستورزبان فارسی) جونز با خیام آشنا شد (آربری، همانجا؛ بالیوزی، ص 104ـ 105). پژوهشگران غربی جونز را پیشگام احترام به فرهنگ شرق شناخته‌اند (برای نمونه رجوع کنید به کنون، ص 360).منابع: آرتور جان آربری، «جونز ایرانی»، روزگار نو، سال 4، ش 1 (1944)؛ حسن موقر بالیوزی، «جونز ایرانی»، یغما، سال 24، ش 2 (اردیبهشت 1350)؛ عبدالرحمان بدوی، موسوعه المستشرقین، بیروت 1984؛ محمد رضوی، سر ویلیام جونز، تهران 1336 ش؛ ابوالقاسم طاهری، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا، یا، تاریخ دویست ساله مطالعات ایرانی، تهران 1352 ش؛Garland Hampton Cannon, The life and mind of Oriental Jones: Sir William Jones, the father of modern linguistics , Cambridge 1990; William Jones, The works of Sir William Jones , vol.1, Delhi 1976; Soumyendra Nath Mukherjee, Sir William Jones: a study in eighteenth- century British attitude to India, Cambridge 1968.
