جونپوری،ملامحمود بنمحمدعمری فاروقی، مشهور به ملامحمود، حکیم و منطقی و ادیب هندی. وی در 993 در جونپور، که دارالعلم هندوستان به شمار میرفت، متولد شد (رحمان علی، ص 221؛ حسنی، 1396، ج 5، ص 409؛ صدرالافاضل، ص 636). پدرش (ص 221). ابتدا نزد جدش، شاهمحمد، و در هفده سالگی نزد مولانا محمدافضل جونپوری، در زادگاهش به تحصیل پرداخت و در منطق و حکمت بر اقران خود پیشی گرفت، سپس به انگیزه تأسیس رصدخانه و کسب اجازه از شاهجهان، به اکبرآباد (آگره) رفت. در آنجا آصفخان، وزیر شاهجهان، مانع از مساعدت شاه به جونپوری شد و او به زادگاهش بازگشت و به تدریس علوم پرداخت (رحمانعلی، همانجا؛ حسنی، 1396، ج 5، ص409ـ410).آقابزرگ طهرانی (1411، ص 550) وی را از عالمان و فقیهان شیعی دانسته است. بنابر پارهای گزارشها، جونپوری علوم عقلی را نزد حکیمان ایرانی آموخت و با بعضی از ایشان مناظره کرد، از جمله در اصفهان در باره حدوث زمانی، که خود بدان معتقد بود، با میرداماد بحث کرد اما اختلافشان در این باره حل نشد. پساز این ملاقاتها، وی بههند بازگشت و کتاب مهم خود، الحکمه البالغه، را نوشت و سبب معرفیافکار میرداماد و ملاصدرا در هند شد (صدر الافاضل،همانجا؛ رضوی، ص35ـ36).نقل شده است که ملامحمود به دعوت شاه شجاع، فرزند شاهجهان، به بنگال رفت و در آنجا به وی علوم حِکْمی آموخت (حسنی، 1396، ج 5، ص410) و در همین ایام (در 1052)، با محمود نعمتاللّه نارنولیبن عطاءاللّه فیروزپوری (از صوفیان سلسله قادریه، متوفی 1072) در بنگال ملاقات کرد و ضمن بیعت با او، از وی کسب طریقت کرد و از او ذکر گرفت (همان، ج 5، ص 435ـ436).به نوشته عبدالحی حسنی (1396، ج 5، ص 410)، بسیاری از عالمان آن دوره از شاگردان جونپوری بودند، از جمله نواب شایستهخان، ابوطالببن ابوالحسن اکبرآبادی، که نزد جونپوری الفرائد المحمودیه را میخواند که احتمالاً نام مشهورتر کتاب جونپوری با عنوان فرائد شمس بازغه است (رجوع کنید به ادامه مقاله)؛ شیخنورالدین جعفر جونپوری؛ و عبدالباقیبن غوث الاءسلام صدیقی، مؤلف الا´داب الباقیه.جونپوری در 9 ربیعالاول 1062 در زادگاهش وفات یافت. مقبره او خارج از شهر جونپور است (رحمانعلی، همانجا؛ حسنی، 1396، ج 5، ص 411).برخی از آثار جونپوری عبارتاند از: 1) الحکمه البالغه (رضوی، ص 36). 2) الشمس البازغه فی شرح الحکمه البالغه، در حکمت و شامل منطق و طبیعیات و عقلیات. این کتاب مشهورترین اثر اوست و پس از شرح ملاصدرا بر الهدایه الاثیریه اثیرالدین ابهری، از کتابهای مهم حکمت در هند است (حسنی، 1396، ج5، ص411؛ همو،1403، ص16؛ سرکیس، ج2، ستون 1704؛ غلام سرور لاهوری، ج2، ص350؛ بروکلمان، ( ذیل)، ج 2، ص 621). حواشی بسیاری بر این کتاب نوشته شده است، از جمله حاشیه حمداللّهبن شکراللّه سَندیلَوی (حسنی، 1403، ص 267). الشمس البازغه نخستینبار به کوشش محمد کَلَنْدار علی الزُبیری در 1280 در لکهنو چاپ شد و در 1308 با حواشی محمد عبدالحمید لکهنوی مجدداً در لکهنو به چاپ رسید (سرکیس، همانجا). 3) فرائد شمس بازغه، در علم معانی و بیان که آن را برای شاه جهان تألیف کرده است (آقابزرگ طهرانی، 1403، ج16، ص137). عبداللطیف شوشتری (ص419ـ 420) گفته که نسخهای از آن را دیده است. 4) الفرائد فی شرح الفوائد الغیاثیه، نوشته قاضی عضدالدینایجی، در بلاغت و معانی و بیان (حسنی،1396، همانجا؛ همو، 1403، ص 45؛ بروکلمان؛ سرکیس، همانجاها). 5) الدوحه المیاده فی تحقیق الصوره و المادّه، که ابوالحسنات محمد لکهنوی حاشیهای بر آن نوشته است (سرکیس؛ بروکلمان، همانجاها). این اثر به انضمام رساله فیالکلی و الجزئی و رساله فی تحقیق اجتماع النقیضین و ارتفاعهما، هر دو از شیخ محمد جونپوری، در 1308 در هند چاپ سنگی شده است (سرکیس، همانجا). 6) دیوان شعر به فارسی (حسنی، 1396، همانجا).در باره جونپوری و آرای وی کتابهایی نوشته شده که از آن جمله است کتاب المحاکمه اثر اماناللّهبن نوراللّه بنارسی *که آن را در باره آرای میرداماد در کتاب الافقالمبین و آرای جونپوری در کتاب الشمس البازغه، راجع به مسئله حدوث دهری، نوشته است (همو، 1403، ص 265ـ266). همچنین گفته شده که یکی از احفاد میرداماد کتابی در باره جونپوری تألیف کرده است (صدرالافاضل، همانجا).منابع: محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علینقی منزوی و احمد منزوی، بیروت 1403/1983؛ همو، طبقات اعلامالشیعه: الروضه النضره فی علماء المأه الحادیه عشره، بیروت 1411 /1990؛عبدالحی حسنی، الثقافه الاسلامیه فی الهند( معارف العوارف فی انواعالعلوم و المعارف)، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی، دمشق 1403/1983؛ همو، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج 5، حیدر آباد، دکن 1396/ 1976؛ رحمان علی، تذکره علمای هند، لکهنو 1914؛ اطهر عباس رضوی، «تأثیر حکمت اشراق و فلسفه میر باقر داماد و ملاصدرا در شبهقاره هند و پاکستان»، جاویدان خرد، سال 4، ش 2 (پاییز 1360)؛ یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، قاهره 1346/ 1928، چاپ افست قم 1410؛ عبداللطیفبن ابیطالب شوشتری، تحفه العالم؛ و، ذیلالتحفه، چاپ صمد موحد، تهران 1363 ش؛ مرتضی حسین صدرالافاضل، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ترجمه محمدهاشم، مشهد 1374 ش؛ غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، کانپور 1332/ 1914؛ محمدصالح کنبو، عمل صالح، الموسوم به شاهجهاننامه، ترتیب و تحشیه غلام یزدانی، چاپ وحید قریشی، لاهور 1967ـ 1972؛Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949, Supplementband ,1937-1942.
