جوشِقان و کامو (نام دیگر آن: جوشقان قالی یا جوشِقان)، شهری در بخش قمصرِ شهرستان کاشان در استان اصفهان. این شهر در ارتفاع حدود 270 ، 2 متری، در حدود هجده کیلومتری شمال شهر مِیمه، حدود 102 کیلومتری جنوب‌غربی شهر کاشان و هفده کیلومتری مشرق راه اصفهان ـ قم قرار دارد. کوههای کَرکَس (بلندترین قله 895 ، 3 متر) از شمال، کَمَر خَرونْجِن از شمال‌شرقی، کَمَر سیاه (ارتفاع 630 ، 3 متر) از مشرق، کَمَر سفید (ارتفاع 950 ، 2 متر) و قُرُقْچی از مغرب و چال و پارَند/ پَرَند از شمال‌غربی آن را احاطه کرده است (جعفری، ج 1، ص 427؛ زرگری، ص 14ـ 15). رود فصلی جوشقان یا جوشقان قالی، به طول حدود 44 کیلومتر، پس از عبور از جوشقان، در جنوب روستای قاسم‌آباد به رود رباط می‌ریزد. روی رود جوشقان نُه پل ساخته شده است (جعفری، ج 2، ص 171؛ زرگری، ص 15). آب و هوای جوشقان سرد و میانگین بارش سالانه آن حدود 146 میلیمتر است (سازمان هواشناسی کشور، ص 576).جوشقان با راه اصلی، از طریق شهر میمه به شهرهای اصفهان و قم و از طریق شهر قمصر به کاشان متصل می‌شود.معادن سنگ سفید در حدود پنج کیلومتری شمال‌غربی، سنگ مرمر در حدود سه کیلومتری جنوب‌غربی و معدن مرمریت در حدود شش کیلومتری جنوب‌غربی جوشقان قرار دارد. از معدن اخیر، سنگ مرمر برج میدان آزادی تهران تأمین شده است (زرگری، ص 36ـ37؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج60، ص 31).جوشقان یکی از مراکز مهم قالی‌بافی ایران و قالیهای آن با طرح جوشقانی معروف است. قدمت قالی‌بافی آن به سده دهم می‌رسد، اما قدیم‌ترین قالی جوشقان متعلق به سده دوازدهم است که در موزه ویکتوریا و آلبرت، در لندن، نگهداری می‌شود. در دیگر موزه‌های اروپا و امریکا نیز بافته‌هایی از جوشقان وجود دارد (تناولی، ص 11؛ پوپ، ج 12، ص 1218، 1219 و جاهای دیگر). در کامو قالی‌بافی با طرح کاشانی و بافت سفره و کرباس و چادرشب رواج دارد ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 60، ص 96؛ تناولی، ص 11، 17).در قسمت جنوبی جوشقان پرورش گل‌محمدی و گلاب‌گیری رایج است (زرگری، ص 25).در سرشماری 1375 ش، جمعیت جوشقان 776 ، 3 تن و جمعیت کامو 728 ، 1 تن بوده است (مرکز آمار ایران، ص 2، 6).در 1323 ش آبادی جوشقان، با ضبط جوشقان قالی، در دهستان جوشقان (مشتمل بر 23 آبادی که آبادی کامو نیز جزو آن بود) از توابع شهرستان کاشان و جزو استان دوم (مازندران) بود (ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، ج 1، ص 304). پس از آن، دهستان جوشقان با دوازده آبادی، به مرکزیت آبادی جوشقان، جزو بخش میمه شهرستان کاشان شد (رزم‌آرا، ج 3، ص 85). در 1340 ش، شهرستان کاشان (به همراه جوشقان) تابع استان مرکزی گردید ( دایره المعارف فارسی ، ذیل «تقسیمات کشوری»). در شهریور 1366، جوشقان با نام جوشقان قالی دهستانی شد به مرکزیت آبادی جوشقان قالی در بخش قمصر شهرستان کاشان (ایران. قوانین و احکام، ص 716). در تیر 1379، آبادی جوشقان و آبادی کامو به شهر جوشقان و کامو تبدیل شد (رجوع کنید به ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، ص 17).از جمله آثار قدیمی آنجاست: کوزه‌های سفالی که به همراه مردگان در قبرستان قدیمی جوشقان دفن شده بودند؛ اشیای فلزی، چند قبر قدیمی و قلعه نیمه ویرانی در راوَنج بالا؛ قبرهای قدیمی در مکانی معروف به بیخ گَنجابه، در حدود هشت کیلومتری جنوب‌غربی جوشقان (زرگری، ص 160، 178)؛ زیارتگاه امامزاده قاسم و محمد، از فرزندان حسین‌بن طاهربن زیدبن علی علیه‌السلام، بنای این زیارتگاه متعلق به دوره سلجوقیان و تاریخ ضریح چوبی آن 730 است (زرگری، ص 183ـ 185؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 60، ص 31)؛ مقبره میر علاءالدین، عارف دوره صفوی، و صندوقچه چوبی روی قبر به تاریخ 950 (زرگری، ص 186ـ187)؛ تا قبل از 1347 ش دو برج قدیمی در محله‌های تکیه و دردشت وجود داشت، که در این سال تخریب شد؛ شیرسنگی قدیمی در قسمت جنوبی قبرستان قدیمی جوشقان که تا 1351 ش وجود داشت و در این سال ربوده شد؛ زیارتگاههای محمد اوسط، شاهزاده احمد و عبداللّه (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج 60، ص 96؛ سلمانی آرانی، ص 230؛ زرگری، ص 186ـ 187).از بزرگان جوشقان بوده‌اند: میرعلاءالدین (عارف دوره صفوی)، میرشاه تقی جوشقانی (فاضل و خوش‌نویس دوره صفوی)،خواجه شعیب جوشقانی(از دیوانیان شاه عباس اول صفوی، حک: 996ـ 1035)، نیاز جوشقانی یا نیاز اصفهانی (شاعر سده سیزدهم)، میرسیداحمد کرمانی یا امیرآقا (متوفی 1329 ش) از علمای جوشقان، و سیدحسن مروّجی (یا شهلا جوشقانی) شاعر مدیحه سرای معاصر (زرگری، ص 187، 189ـ190، 192؛ اسکندر منشی، ج 2، ص 837).پیشینه. نام جوشقان در منابع به صورتهای خونجان، کوشکان، کوسکان، جوشقانِ قالی، جوشقان غالی و کوشیان آمده است که نباید آنها را با جوشقانهای دیگر ایران یکی دانست (رجوع کنید به مرکز آمار ایران، ص10؛ زرگری، ص12؛ نیز رجوع کنید به رزم‌آرا، ج 1، ص 55). نام جوشقان در اصل کوشَکان (به زبان محلی: کوشْکون) بوده که از کوشک به معنای قصر و کاخ گرفته شده است و چون دو کوشک، یکی در قسمت جنوبی (محله کوشکه امروزی) و دیگری در قسمت شمالی (محله چاله کوشک امروزی) جوشقان واقع بوده، آن را کوشکان خوانده‌اند (زرگری، ص 13). همچنین برای آنکه با جوشقانهای دیگر ناحیه کاشان اشتباه نشود و نیز به سبب شهرتش در قالی‌بافی آن را جوشقان قالی هم خوانده‌اند ( دایره المعارف فارسی ، ذیل مادّه؛ ادواردز، ص 350).در منابع تاریخی، ظاهراً نخستین‌بار اصطخری در 333 در ذکر مسافت شهرهای جبال، نام آن را با ضبط خُونَجان/ حومحان در سی فرسخی شهر اصفهان ضبط کرده است (ص 196ـ 197). در 378، حسن‌بن محمدقمی (ص 117) جوشقان را در رستاق قاسان (کاشان) ذکر کرده است. در سده‌های هشتم و نهم، جوشقان آبادی‌ای با 556 تن، دارای محصولاتی مانند گندم و جو و پنبه و انار و انجیر سرخ و جوزق، و مالیات 398 ، 2 تومان و 770 ، 5 دینار معرفی شده است ( کتابچه حالات و کیفیت، ص 309ـ310). در دوره صفوی، جوشقان محل استقرار کارگاههای سلطنتی بافت قالی در ایران بود (رجوع کنید به پوپ، همانجا)، چنان‌که در 950 شاه طهماسب اول صفوی برای پذیرایی از همایون‌شاه بابری، قالیچه‌ای مخمل و طلاباف و سه جفت قالی از جوشقان به وی هدیه کرد (نراقی، 1374 ش، ص 379). حکیم رکن‌الدوله مسیح کاشانی، شاعر دوره صفوی (متوفی 1066)، در باره قالی زربفت جوشقان شعر سروده است (رجوع کنید به همان، ص 263). شاه عباس اول صفوی املاک شخصی خود را در جوشقان وقف کرد (روربورن، ص 174ـ 175). شاه سلیمان صفوی در 1082 چهارده قطعه فرش را، که نعمت‌اللّه جوشقانی در جوشقان بافته بود، برای مقبره شاه عباس دوم در قم تهیه کرد (نراقی، 1374 ش، ص 265).در سده سیزدهم، ضرابی در تاریخ کاشان (ص 23ـ24، 40، 49)، جوشقان را به صورتهای «دشت قریه جوشقان»، «دشت جوشقان» و «قصبه و محال جوشقان قالی» در حومه کاشان یاد کرده است. در 1260 جوشقان از زمین لرزه آسیب دید (امبرسز و ملویل، ص 61). در 1278 معادن زغال سنگ، گوگرد، مس و زرنیخ در قریه جوشقان کشف شد (اعتماد السلطنه، 1363ـ 1367 ش، ج 3، ص 184). در دوره ناصرالدین شاه (حک: 1264ـ1313)، جوشقان از قرای خمسه کاشان بود (همو، 1367ـ 1368 ش، ج 4، ص 2288ـ2289؛ ارباب اصفهانی، ص 336). در 1304، حکومت جوشقان به ظل‌السلطان، فرزند ناصرالدین شاه، واگذار شد (کرزن، ج 1، ص 416). در 1306ـ1307 درآمد حاصله از گمرک و مالیاتهای جوشقان، 96 خروار گندم و جو و 120 قران بود (همان، ج 2، ص 480ـ483). از 1327 و به مدت ده سال نایب حسین کاشی آبادیهای بزرگ کاشان، از جمله جوشقان، را غارت می‌کرد. سرانجام، چراغعلی خان از سوی مستوفی‌الممالک، رئیس‌الوزرا، او را در حوالی جوشقان سرکوب کرد (رجوع کنید به نراقی، 1365 ش، ص 312ـ313). در حدود 1329 ش جوشقان قصبه‌ای با هفت رشته قنات، دارای محصولاتی مانندِ غلات، حبوبات، انگور، سیب‌زمینی، میوه‌های سردسیری، و از صنایع‌دستی دارای قالی‌بافی با نقش جوشقانی و کرباس بافی بود (رزم‌آرا، ج 3، ص 85) و ویرانه‌ای از برجی قدیمی داشت و مزارع چوگان و راونجِ بالا جزو آن بود. در 1337 ش، جوشقان دارای شهرداری شد و در همین سال با 000 ، 6 جمعیت، همچنان جزو آبادیهای کاشان به شمار می‌آمد (زرگری، ص 183).منابع: آرتور سسیل ادواردز، قالی ایران، ترجمه مهین‌دخت صبا، تهران: انجمن دوستداران کتاب، [بی‌تا.]؛ محمدمهدی‌بن محمدرضا ارباب اصفهانی، نصف جهان فی تعریف الاصفهان، چاپ منوچهر ستوده، تهران 1340 ش؛ اسکندر منشی؛ اصطخری؛ اطلس راههای ایران، تهران: گیتاشناسی، 1369 ش؛ محمدحسن‌بن علی اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری،چاپ محمداسماعیل رضوانی، تهران 1363ـ1367 ش؛ همو، مرآه البلدان، چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث، تهران 1367ـ 1368 ش؛ ایران. قوانین و احکام ، مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور: از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1369، تهران 1370 ش؛ ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب اسامی دهات کشور، ج 1، تهران 1329 ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1380 ش؛ پرویز تناولی، سفره‌های کامو ، تهران 1376 ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران 1368ـ1379 ش؛ دایرهالمعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، تهران 1345ـ1374 ش؛ رزم‌آرا؛ کلاوس میشائیل روربورن، نظام ایالات در دوره صفویه، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران 1357 ش؛ رحمت‌اللّه زرگری، تاریخ، فرهنگ، هنر جوشقان قالی، [تهران] 1374 ش؛ سازمان هواشناسی کشور، سالنامه آماری هواشناسی: 76ـ 1375، تهران 1378 ش؛ حبیب‌اللّه سلمانی آرانی، سیمای کاشان، قم 1375 ش؛ عبدالرحیم ضرابی، تاریخ کاشان، چاپ ایرج افشار، تهران 1356 ش؛ ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن‌مراد، چاپ غلامرضا طباطبائی مجد، تهران 1369 ش؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج 60: کاشان، تهران: اداره جغرافیائی ارتش، 1366 ش؛ حسن‌بن محمد قمی، کتاب تاریخ قم، ترجمه حسن‌بن علی قمی، چاپ جلال‌الدین طهرانی، تهران 1361 ش؛ کتابچه حالات و کیفیت بلده و بلوکات و مزارع دار المؤمنین کاشان، در قم‌نامه: مجموعه مقالات و متون در باره قم، [گردآوری] حسین مدرسی طباطبائی، قم: کتابخانه آیه اللّه مرعشی نجفی، 1364 ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: شناسنامه آبادیهای کشور، استان اصفهان، شهرستان کاشان، تهران 1376 ش؛ حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، تهران 1374 ش؛ همو، تاریخ اجتماعی کاشان، تهران 1365 ش؛Nicholas Nicholas Ambraseys and Charles Peter Melville, A history of Persian earthquakes , Cambridge 1982; G. N. Curzon, Persia and the Persian question , London 1892; Arthur Upham Pope, ed., A Survey of Persian art , Tehran 1977.
