جودی، کوهی که بنا بر قرآن کریم، کشتی نوح پس از طوفان بر آن قرار گرفت.1) در منابع جغرافیایی و تاریخی. در جنوبشرقی ترکیه کوهی به همین نام وجود دارد که آن را همان کوه مذکور در قرآن (هود: 44) میدانند. این کوه با ارتفاع حدود 100،2 متر، در مشرق ولایت ماردین *، در چهل کیلومتری شمالشرقی جزیره ابنعمر * قرار دارد و در بیشتر ایام سال پوشیده از برف است. رود هِیل، از ریزابههای رود دجله، از این کوه سرچشمه میگیرد. علاوه بر اشاره قرآن کریم به داستان کشتی نوح ( رجوع کنید به بخش دوم مقاله)، برخی مورخان و جغرافینویسان نیز در اینباره مطالبی نوشتهاند (رجوع کنید به دینوری، ص 1؛ ابنخرداذبه، ص 76؛ مسعودی، ج1، ص43ـ44؛ مقدسی، ص136). یعقوبی (متوفی 284؛ ج1، ص 14ـ 15) تاریخ شروع طوفان («سرطان طالع بود، خورشید، ماه، زحل، عطارد و رأس در آخرین دقیقه حوت گرد آمده بودند»)، سوار شدن حضرت نوح و یارانش در کشتی (اول ماه رجب) و تاریخ نشستن کشتی بر کوه جودی (ماه محرّم) را تعیین کرده است (برای اطلاع در باره دیگر روایتها رجوع کنید به طبری، سلسله 1، ص 197ـ 198؛ ابنبابویه، ج 2، ص 598؛ لسترنج ، ص 94).در قرن سوم، ابوحنیفه دینوری (همانجا) جودی را کوهی در ناحیه باقَرْدی' و بازَبْدی' از سرزمین جزیره [ابنعمر] دانسته است. به نوشته طبری (متوفی 310؛ سلسله 1، ص 189)، نوح در این ناحیه قریهای به نام ثمانین بنا کرد که مشتمل بر هشتاد خانه بود برای هشتاد نفری که به همراه او در کشتی بودند. این محل تا زمان طبری برپا بوده و سوق الثمانین خوانده میشده است ( رجوع کنید به همانجا).اصطخری در اواخر قرن چهارم، هنگام ذکر دیار جزیره، از کوه جودی نیز نام برده است (ص 78). در همین سده، جیهانی (ص 195) و مؤلف حدودالعالم (ص 33) جایگاه این کوه را در نزدیکی نصیبین ضبط کردهاند. مسعودی (متوفی 345 یا 346) در مروج الذهب (ج 1، ص 43ـ44) نوشته است که جودی کوهی در سرزمین باسورین (این موضع و دو موضع دیگر، بازبدی' * و باقردی'، هر سه یک مجموعه در جزیرهاند) و جزیره ابنعمر در موصل است. به نوشته او (همانجا)، بین جودی و دجله هشت فرسنگ فاصله، و تا زمان مسعودی جای نشستن کشتی نوح بر جودی مشخص بوده است.به گزارش شابـُشْتی (متوفی 388؛ ص 309)، فاصله کوه جودی با جزیره ابنعمر هفت فرسنگ بوده است.در قرن پنجم، ناصرخسرو (متوفی 481؛ ص31) نوشته است که کشتیسازان حَیفا*، کشتیهایی به نام جودی میساختند و به نوشته بکری (متوفی 487؛ ج 2، ص 63)، کوه جودی، یکی از پنج کوهی بود که حضرت آدم در مکه، خانه را از سنگهای آنها بنا کرد (نیز رجوع کنید به مجمل التواریخ والقصص، تألیف در 520؛ص482).در قرن ششم، ادریسی (متوفی 560؛ ج 2، ص 664) از این کوه با نام جبل ثمانین ( رجوع کنید به ادامه مقاله) یاد نموده و محمدبن محمود طوسی (ص 168) به هفده درِ مسجد نوح در بالای کوه جودی اشاره کرده است.بهنوشته یاقوت حموی (متوفی 626؛ ذیل مادّه)، حضرت نوح مسجد و قربانگاهی بر بالای کوه جودی بنا کرده که مسجد تا زمان او باقی بوده است. وی (ذیل «اَرْدُمُشْت») همچنین از قلعهای به نام اَرْدُمُشت در این کوه نام برده و افزوده است که این قلعه متعلق به حاکم موصل بود و زمانی که اهالی آن بر ضد معتضد عباسی (حک : 279ـ289) شورش کردند، به قلعه اردمشت پناه بردند و پس از آنکه معتضد قلعه را محاصره کرد، جملگی تسلیم وی شدند. گویا در زمان یاقوت این قلعه به گواشی معروف بوده است. ناصرالدوله حمْدانی (حک : 308ـ 358) این قلعه را بازسازی کرد (همانجا).زکریا قزوینی (متوفی 682؛ ص 283، 369) جودی را در اقلیم چهارم ضبط کرده است.در قرن هشتم، ابوالفداء (متوفی 732؛ ص 69، 283) طول این کوه را سه روز با جهت جنوبی ـ شمالی و ارتفاع آن را نیم روز در شمال موصل ضبط کرده و نوشته که جبل نصیبین همان کوه جودی است که سرسبز است و در آن بلوط میروید (نیز رجوع کنید به حافظ ابرو، ج 1، ص 188). بهنوشته ابنبطوطه (متوفی 779؛ ج 1، ص 245)، کوه جودی از شهر جزیره ابنعمر دیده میشود. سوقالثمانین یا دیرالجودی اولین مقامی بود که بعد از طوفان نوح بر روی زمین بنا گردید و اکنون ویران است ( مجملالتواریخ و القصص، ص 186؛ حمداللّه مستوفی، ص 105). سوقالثمانین را هشتاد تن از یاران حضرت نوح بنا کردند و چون تعداد آنها هشتاد تن بود به ثمانین معروف شد. در این روستا چهل گنبد و زیر هر گنبد قبر یکی از مسافران کشتی هست. این گنبدها مشهد بزرگی به شمار میآیند که بعدها مزار مسلمانان شدند و همه ساله، سه روز متوالی، در آنجا گرد میآیند (مسعودی، ج 1، ص 44؛ حمیری، ص150؛ غَنْدوز، ص 306؛ ابناثیر، ج 1، ص 73).در بالای کوه جودی دیری به نام دیرالسفینه وجود دارد که در آنجا نیز همه ساله مسیحیان و مسلمانان در ماه اوت جمع میشوند و جشن سفینه نوح را برپا میدارند (غندوز، ص 306ـ 307). در 765، همزمان با برگزاری جشن سفینه، رعد و برق این دیر را ویران کرد(همان، ص 257).در 1322/ 1904، لایارد و سپس ل.و. کینگ در کوه جودی کتیبهها و نقشبرجستههایی از سِناخِریب (پادشاه آشور، متوفی 681 ق م) بر تخته سنگها کشف کردند. بهنظر کینگ، کوه جودی همان کوه نیپور است که در کتیبههای سناخریب به آن اشاره شده است ( رجوع کنید به د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه). در 1328/1910، گرترود بل (متوفی 1307 ش/1928) بر روی قله کوه جودی یک بنای سنگی کشف کرد که نام محلی آن «سفینه پیامبر نوح» است (کراوس، 1992).جواد (ج 1، ص 298) به آثار و بقایای کشتی نوح و مسجد در کوه جودی اشاره کرده و گفته است که مردم برای زیارت به آنجا میروند.منابع: ابناثیر؛ ابنبابویه، کتاب الخصال، چاپ علیاکبر غفاری، قم 1362 ش؛ ابنبطوطه، رحله ابنبطوطه، چاپ محمد عبدالمنعم عریان، بیروت 1407/1987؛ ابنخرداذبه؛ اسماعیلبن علی ابوالفداء، کتاب تقویمالبلدان، چاپ رنو و دسلان، پاریس 1840؛ محمدبن محمد ادریسی، کتاب نزهه المشتاق فی اختراق الا´فاق، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه، [بیتا.]؛ اصطخری؛ عبداللّه بن عبدالعزیز بکری، کتابالمسالک و الممالک؛چاپ ادریان فانلیوفن و اندریفری، تونس 1992؛ ابوالقاسمبن احمد جیهانی، اشکالالعالم، ترجمه علیبن عبدالسلام کاتب، چاپ فیروز منصوری، تهران 1368 ش؛ علی جواد، ممالک عثمانیه نک تاریخ و جغرافیا لغاتی، استانبول 1313ـ 1317؛ عبداللّهبن لطفاللّه حافظابرو، جغرافیای حافظ ابرو، ج 1، چاپ صادق سجادی، تهران 1375 ش؛ حدودالعالم ؛ حمداللّه مستوفی، نزهه القلوب؛ محمدبن عبداللّه حمیری، الروض المعطار فی خبرالاقطار، چاپ احسان عباس، بیروت 1984؛ احمدبن داوود دینوری، الاخبار الطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره 1960، چاپ افست قم 1368 ش؛ علیبن محمد شابشتی، الدیارات، چاپ کورکیس عواد، بیروت 1406/1986؛ طبری، تاریخ (لیدن)؛ محمدبن محمود طوسی، عجایبالمخلوقات، چاپ منوچهر ستوده، تهران 1345 ش؛ محمدیوسف غندوز، جزیره ابنعمر: منذ تأسیسها حتی الفتح العثمانی، نحو 200ـ921 ه / 815 ـ1515 م ، بیروت 1990؛ زکریابن محمد قزوینی، آثارالبلاد و اخبارالعباد، بیروت 1404/1984؛ مجملالتواریخ و القصص، چاپ محمدتقی بهار، تهران: کلاله خاور، 1318 ش؛ مسعودی، مروج (بیروت)؛ مقدسی؛ ناصر خسرو، سفرنامه ناصرخسرو علوی، [برلین?1341]، چاپ افست تهران [بیتا.] ؛ نقشه کشور ترکیه، مقیاس 000 ، 000 ،2 : 1، تهران: گیتاشناسی، [بیتا.]؛ یاقوت حموی؛ یعقوبی، تاریخ ؛Bill Crouse, "Noah's Ark: its final berth", Noah's Ark Search, 1992 [Online]. Available:http://216.117.163.114/ index.htm [16 Aug. 2006 ;[ EI 2 , s.v. "Djudi" (by M. Streck); Guy Le Strange, The lands of the Eastern Caliphate , London 1966; The Times comprehensive atlas of the world , London: Times Books, 2005.2) در قرآن و احادیث و تفاسیر. واژه جودیّ، یک بار در قرآنکریم، در آیه 44 سوره هود، آمده است. براساس این آیه، کشتی نوح پس از طوفان بر کوه جودی قرار گرفت (و أسْتَوت علیالجودّی). به این ترتیب، در منابع حدیثی و تفسیری در باره واژه جودی و معنای آن و نیز تعیین مکان جغرافیایی آن بحث شده است. در باره واژه جودی، با تشدید یاء، آن را منسوب به جود، بخشش و بذلِ مال و علم دانستهاند؛ و با سکون یاء ــ همچنان که در منابع لغوی نیز آمده ــ مطلقِ کوه معنا شده است ( رجوع کنید به فرّاء، ج 2، ص 16؛ راغب اصفهانی، ذیل «جود»؛ ابنجوزی؛ قرطبی؛ طباطبائی، ذیل هود: 44). گفتنی است جودی را از واژگان دخیل و غیرعربی قرآن نیز دانستهاند (رجوع کنید به جفری، ص 106ـ107).در عهد قدیم، داستان طوفان نوح و کشتی او و سپس استقرار آن بر کوه به تفصیل در دو باب 7 و 8 سفر پیدایش آمده است. بنابراین گزارش، کشتی نوح بر کوههای آرارات * قرار گرفت (سفر پیدایش، 8:5). همچنین در این بابها روز شروع طوفان، مدت زمان آن، و روز به خشکی نشستن کشتی بر اساس تاریخ و تقویم عبری ذکر شده است. به نظر میرسد توجه خاص مؤلفان مسلمان در تعیین زمانِ به خشکی نشستن کشتی نوح متأثر از این گزارش بوده و سپس اقوال مختلفی در اینباره مطرح شده است (مثلاً روز عاشورا و نوروز) و به تبع آن به بحث از اعمال خاص روز مذکور نیز پرداختهاند ( رجوع کنید به ابنحنبل، ج 2، ص 359ـ360؛ قاضی نعمان، ج 1، ص 284؛ طوسی، 1411، ص 820؛ همو، 1390، ج 4، ص 300؛ ابنفهدحلّی، ج 1، ص 195؛ نیز رجوع کنید به سفینه نوح *، نوح*). همچنین در احادیث کوه جودی نماد فروتنی معرفی شده و در توصیه به این رفتار اخلاقی گفته شده که این کوه ــ به رغم رفعت و بلندیاش ــ در برابر امر الاهی فروتنی کرد و ازاینرو برگزیده شد تا کشتی نوح بر آن استقرار یابد ( رجوع کنید به ابن ابیالدنیا، ص 154؛ کلینی، ج 2، ص 124؛ ابنجوزی، ذیل آیه). در حدیثی دیگر آمده است که سنگهای کعبه از پنج کوه فراهم آمده که یکی از آنها کوه جودی بوده است ( رجوع کنید به صنعانی، ج 5، ص 92).درباره تطبیق مکان جغرافیایی جودی، در منابع حدیثی و تفاسیر، حتی منابع لغوی، اقوال مختلفی آمده است. در مجموع، جاهای نام برده شده (مثلاً کوهی در موصل، در نزدیکی کوفه، قَرْدی'، آمِد، جزیره [ابنعمر] رجوع کنید به طبری، ج 1، ص 189؛ همو، جامع ؛ ابنجوزی، ذیل هود: 44؛ مجلسی، ج 11، ص 313، 319؛ نیز رجوع کنید به طباطبائی، همانجا) همگی بر محدوده مکانی مشخصی دلالت دارند که میتواند ناظر به مکان جغرافیایی مشهور ( رجوع کنید به بخش اول مقاله) باشد. در این میان ابنکثیر (ذیل هود: 44) آن را با کوه طور * مطابق دانسته است.با وجود تحقیقات بسیار در دوره اخیر، همچنان درباره تعیین مکان کوهی که کشتی نوح بر آن نشسته اختلاف نظر جدی وجود دارد. اغلب محققان، به ویژه خاورشناسان، با بررسی ضبط نامهای رشته کوههای آرارات در زبانهای مختلف آرامی،سریانی، یونانی، لاتین، ارمنی و ترکی به ارائه فرضیاتی پرداختهاند ( رجوع کنید به جفری، همانجا؛ ( دانشنامه معیار کتاب مقدس )، ذیل "Ararat" ؛ ( دایره المعارف قرآن )، ذیل مادّه). در این میان برینر بر این نظر است که از قرن چهارم/ دهم مسیحیان غربی عبارت عبری «حارِ آرارات»(کوههای آرارات) در تورات را به اشتباه به «کوه» (به صورت مفرد نه جمع) معنا کردهاند و سپس در صدد برآمدهاند تا بلندترین کوهِ نزدیک به مرزهای ترکیه کنونی با ارمنستان را، که ماسیک نامیده میشده، همان کوهی بدانند که کشتی نوح بر آن قرار گرفته است. این در حالی است که نام آرارات برگرفته از واژه اورارتو با ریشه عبری است، این واژه بر پادشاهی در ترکیه شرقی اطلاق میشده که هم کوه آرارات و هم جبل جودی را شامل میشده است (رجوع کنید به ( دایره المعارف قرآن )، همانجا).منابع: علاوه بر قرآن و کتاب مقدّس. عهد عتیق؛ ابنابیالدنیا، کتاب التواضع و الخمول، چاپ محمدعبدالقادر احمد عطا، بیروت 1409/ 1989؛ ابنجوزی، زادالمسیر فی علم التفسیر، چاپ محمد بن عبدالرحمان عبداللّه، بیروت 1407/1987؛ابنحنبل، مسندالامام احمدبنحنبل، بیروت: دارصادر، [بیتا.]؛ ابنعساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ علی شیری، بیروت 1415ـ 1421/1995ـ2001؛ ابنفهد حلّی، المهذّب البارع فی شرح المختصر النافع، چاپ مجتبی عراقی، قم 1407ـ1413؛ ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت 1412؛ حسینبن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانی، بیروت [بیتا.]؛عبدالرزاقبن همام صنعانی، المصنَّف، چاپ حبیب الرحمان اعظمی، بیروت 1403/1983؛ طباطبائی؛ طبری، تاریخ (بیروت)؛ همو، جامع؛ محمدبن حسن طوسی، تهذیبالاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران 1390؛ همو، مصباح المتهجد، بیروت 1411/1991؛ یحییبن زیاد فراء، معانی القرآن، ج 2، چاپ محمدعلی نجار، مصر 1955، چاپ افست تهران: ناصر خسرو، [بیتا.]؛ نعمانبن محمد قاضی نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام، چاپ آصفبن علیاصغر فیضی، قاهره [ 1963ـ1965 ]، چاپ افست قم [بیتا.]؛ محمدبن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 5، جزء9، قاهره 1387/1967، چاپ افست تهران 1364 ش؛ کلینی؛ مجلسی؛Encyclopaedia of the Quran, ed. Jane Dammen Mc Auliffe, Leiden: Brill, 2001- s.v. "Judi" (by William M. Brinner); The International standard Bible encyclopedia, ed. Geoffrey W. Bromiley, Michigan: William B. Eerdmans, 1979- 1988, s.v. "Ararat" (by W. W. Gasque); Arthur Jeffery, The foreign vocabulary of the Qur'an , Baroda 1938.
