تذکرة شاهطهماسب ، کتابی تاریخی به فارسی نوشتة شاهطهماسب اول صفوی، مشتمل بر زندگینامة وی از جلوس در 930 تا پناهنده شدن بایزید، شاهزادة عثمانی، به او در 969.شاه انگیزة خود را از نوشتن این کتاب به یادگار نهادن دستورالعملی برای فرزندانش بیان کرده است (ص8؛ براون، ج4، ص94). او این کتاب را به تقلید از بابـُرنامه ، نوشتة ظهیرالدین محمد بابُر * ، نوشته است (براون، همانجا). این تذکره به سبب نشان دادن روحیات شاهطهماسب ارزشمند است؛ وی در آن بصراحت از مسائلی سخن میگوید که در کمتر منبعی مشاهده میشود، از جمله واهمة او از رویارویی با سلطان عثمانی، در پیش گرفتن سیاست صبر، و مقابله با سپاه عثمانی از طریق سوزاندن آبادیها و محصولات ایران ( رجوع کنید به طهماسب صفوی اول، ص55 ـ57).تذکرة شاهطهماسب پنج فصل دارد. نویسنده پس از حمد پروردگار و مدح پیامبر اکرم، به ذکر تاریخ تولد و سال جلوس و وقایع دورة سلطنت خود میپردازد، از جمله: عزل و نصبهایی که در ابتدای سلطنت کرده، سرکشیهای قزلباشان و کشتار برخی از سران ایشان، شرحی در بارة سادات مرعشی قوامیة مازندران، محاصرة هرات در 937 به دست ازبکان (ص9ـ24)، شورشهای شاهزادگان و امرا و حکام ولایات همچون اولامه تکلو (ص 24ـ 35) و غازیخان تکلو و ساممیرزا (ص 35ـ42) و القاصمیرزا/ القاسب میرزا (ص42ـ62)، روابط ایرانو عثمانی در دورة اسکندرپاشا (پاشای ارزروم؛ ص62ـ72)، و سرگذشت بایزید، و پناهندگی او به دربار شاهطهماسب (ص 72ـ 78). نثر این کتاب آمیخته به آیات و احادیث و اشعار پندآموز است (برای نمونه رجوع کنید به ص24ـ25، 32ـ33،44، 50 ـ51) و لغات و تعبیرات ترکی نیز در آن دیده میشود (برای نمونه رجوع کنید به ص11، 39). این کتاب شرح مفصّلی در بارة خوابهای بیشمار شاه دارد که به گفتة خودش در سختیها راهگشای وی بودهاند (برای نمونه رجوع کنید به ص23، 38، 53 ـ54، 65ـ67). مطالب اصلی این کتاب در حاشیهپردازیها پنهان مانده است.نسخة معتبر تذکرة شاهطهماسب در کتابخانة (شمارة 1) مجلس شورای اسلامی (ش272) موجود است. احمد غلام آن را از مجمع حیدربیک (ظاهراً یک جُنگ) در 1138 تا 1140 نقل و کتابت کرده است (حائری، ج 10، بخش 3، ص 1373، 1375). نسخة دیگر که به کتابخانة معتمدالدوله (فرهاد میرزا؟) تعلق داشته، بسیار پرغلط است و در آخر آن تحریف و افتادگی فراوان است؛ ابتدای آن نیز با نسخة کتابخانة مجلس تفاوت دارد (همان، ج10، بخش3، ص1374). اعتمادالسلطنه این نسخه را در ضمن جلد دوم مطلعالشمس (ص 453ـ501)، با نام روزنامة شاهطهماسب اول صفوی ، در 1302 چاپ سنگی کرد. وی همچنین ذیلی بر آن نوشت که شامل ادامة سرگذشت شاهطهماسب تا زمان مرگ اوست (ج 2، ص 501 ـ504). نسخهای از این تذکره که در 1212 به دستور ابوالفتح سلطان محمد میرزا الصفوی الموسوی الحسینی بهادرخان و به خط عبداللّه استنساخ شده ( رجوع کنید به طهماسب صفوی اول، ص 79)، درکتابخانة برلین موجود است (برای اطلاع از دیگر نسخ خطی کتاب رجوع کنید به منزوی، ج 6، ص 4289). در 1308/ 1890 پاول هرن این کتاب را بر اساس نسخة کتابخانة برلین با نام تاریخ شاهطهماسب با مقدمهای در مجلة ) انجمن شرقشناسی آلمان ( (ج 44، ص 563 ـ649) در لایپزیگ به چاپ رساند و سال بعد آن را به آلمانی ترجمه و با مقدمه و حواشی به صورت کتابی مستقل در استراسبورگ چاپ کرد (براون، ج 4، ص 94، پانویس؛ مشار، ج 1، ستون 1245؛ سحاب، ص 184). در 1330/ 1912 این نسخه در کلکته چاپ شد (مشار، همانجا). در 1303 ش/ 1924 عبدالشکور تذکرة شاهطهماسب را از روی نسخة خطی کتابخانة دولتی برلین در برلین منتشر کرد. این چاپ مطابق چاپ اعتمادالسلطنه است، لیکن تحریفات و افتادگیهای بخش آخر آن را ندارد و غلطهایش کمتر است؛ با وجود این، همچنان با نسخة مجلس تفاوت دارد (حائری، همانجا).منابع: محمدحسنبن علی اعتمادالسلطنه، مطلعالشمس ، چاپ سنگی تهران 1301ـ1303، چاپ تیمور برهان لیمودهی، چاپ افست تهران 1362ـ1363ش؛ ادوارد گرانویل براون، تاریخ ادبیات ایران ،ج 4: از صفویه تا عصر حاضر ، ترجمة بهرام مقدادی، چاپ ضیاءالدین سجادی و عبدالحسین نوائی، تهران 1369ش؛ عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانة مجلس شورای ملی ، ج10، بخش 3، تهران 1348ش؛ ابوالقاسم سحاب، فرهنگ خاورشناسان ، تهران 1356ش؛ طهماسب صفوی اول، شاه ایران، تذکرة شاهطهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاهطهماسب صفوی بقلم خودش ، برلین 1343؛ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی ، تهران 1350ـ1355ش؛ احمد منزوی، فهرست نسخههای خطی فارسی ، تهران 1353ش.