تحسین، میرمحمدحسین‌عطاخان، پیشگام‌نثرنویسی‌اردو، در اواسط‌دوم‌قرن‌دوازدهم/ اواسط‌قرن‌هجدهم. وی‌در اِتْوَه/ اِتاوَه(امروزه‌اوتارپرادش) در خانواده‌ای‌متوسط‌از سادات‌به‌دنیا آمد. نیاکانش‌از گردیز (امروزه‌در شرق‌افغانستان) به‌کرا مانکپور مهاجرت‌کردند. پدرش، میرمحمدباقر، در جوانی‌به‌دهلی‌نقل‌مکان‌کرد و در دستگاه‌اورنگ‌زیب(حک : 1068ـ 1118) به‌فرماندهی‌سه‌هزار (سه‌هزاری) گمارده‌شد. گفته‌شده‌که‌وی‌اشعاری‌با تخلص«شوق» می‌سروده‌است.در دورة‌ناآرامِ پس‌از مرگ‌اورنگ‌زیب، تحسین‌دهلی‌را ترک‌کرد و سالهای‌زیادی‌در خدمت‌نایب‌السلطنه‌های‌مغولی‌بنگال‌بود. بعدها، وی‌از نخستین‌هندیانی‌بود که‌در کمپانی‌هند شرقی‌در کلکته‌خدمت‌کرد. همچنین‌وی‌منشیِ افسری‌بریتانیایی‌بود که‌تحسین‌از او با عنوان‌ژنرال‌اسمیت‌یاد کرده‌است. اسمیت‌در حدود 1183/1769 به‌انگلستان‌بازگشت‌و تحسین‌در پتنه‌شغلی‌به‌دست‌آورد. او پس‌از مدتی‌رهسپار فیض‌آباد شد و به‌دربار شجاع‌الدوله، نوابِ اوده، راه‌یافت‌و تا 1189/1775، زمان‌مرگ‌شجاع‌الدوله‌و جانشینی‌پسرش‌آصف‌الدوله(متوفی1212/1797)، در آنجا خدمت‌کرد.شهرت‌تحسین‌عمدتاً برای‌کتاب‌نوطرز مرصّع است‌که‌به‌عنوان‌نخستین‌کتابِ ادبیات‌منثور اردو در شمال‌هند، شناخته‌شده‌است( رجوع کنید به مقدمة‌هاشمی، ص). این‌کتاب‌در حدود 1189/1775 تکمیل‌شد و مشتمل‌بر داستانهای‌چهار درویش‌است. به‌نظر می‌رسد که‌نوطرز مرصّع‌ترجمه‌ای‌از کتاب‌فارسی‌چهار درویش‌باشد که‌به‌اشتباه‌به‌امیرخسرو دهلوی* نسبت‌داده‌شده‌است. این‌کتاب‌آراسته‌به‌صنایع‌بدیعی‌و دارای‌نثری‌مصنوع‌است. علی‌رغم‌این‌کاستیها، نباید اهمیت‌این‌اثر را، ولو فقط‌به‌این‌دلیل‌که‌نویسندگان‌دیگر برای‌نوشتن‌روایتهای‌خود از آن‌استفاده‌کرده‌اند، نادیده‌گرفت. برجسته‌ترین‌این‌روایات‌باغ‌و بهارِ میر امّنِ دهلوی* است‌که‌در 1217/1802 به‌پایان‌رسید و نخستین‌نثر کلاسیک‌اردو شد.علاوه‌بر نوطرز مرصّع، تحسین‌اظهار داشته‌که‌آثار دیگری‌نیز نوشته‌که‌برخی‌از آنها به‌فارسی‌بوده‌است‌و امروزه‌آنها را تنها به‌نامشان‌می‌شناسیم. او همچنین‌به‌عنوان‌شاعری‌فارسی و اردوگوی‌و نیز خوش‌نویس‌مطرح‌است. مهارت‌تحسین‌در زیبانویسی‌سبب‌شد که«مرصّع‌رقم» لقب‌گیرد.منابع: محمدحسین‌آزاد، آب‌حیات، لاهور 1967؛ امیرالدین‌امراللّه‌اللّه‌آبادی، تذکرة‌مسرت‌افزا ، چاپ‌قاضی‌عبدالودود، در معاصر ، پتنه، ج 2ر5، 6،7؛ میرمحمدحسین‌عطاخان‌تحسین، نوطرزمرصّع، چاپ‌نورالحسن‌هاشمی، اللّه‌آباد 1978؛ جمیل‌جالبی، تاریخ‌ادبِ اردو ، لاهور، ج، 1987؛ حامدحسن‌قادری، داستان‌تاریخ‌اردو ، کراچی1966؛ کریم‌الدین، طبقات‌شعرائی‌هند ، لکهنو 1983؛ گیان‌چند، اردوکی‌نثری‌داستانین، کراچی؛ غلام‌محیی‌الدین‌میرتهی، طبقات‌سخن، چاپ‌نسیم‌اقتدارعلی، لکهنو 1991؛T. G. Bailey, A history of Urdu literature ,: London 1932; T. W. Beale, An oriental biographical dictionary , London 1894; ـ Ubayda Begam, Fort William College k i ¦adab i ¦k ¢h ¢idma ¦t , Lucknow 1983; Sayyid Sajjad, "An early prose-writer of modern Urdu", IC , XIII /1 (1939); R.B. Saksena, A history of Urdu literature, Lahore 1975; Garcin de Tassy, Histoire de la litte ¨rature Hindouie et Hindoustani , I, Paris 1839.
