تجلّی شیرازی ، علیرضا ، متخلص به تجلّی، عالم و شاعر قرن دهم و یازدهم. از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست. در خانواده‌ای از بزرگان اردکان فارس به دنیا آمد. در طفولیت برای تحصیل به اصفهان رفت و از شاگردان مشهور آقاحسین محقق خوانساری (متوفی 1098) شد (نصرآبادی، ص 168؛ آذربیگدلی، ص 271). در عهد شاه‌جهان (1037ـ 1068) به هندوستان سفر کرد و تعلیم ابراهیم‌خان (متوفی 1121)، از امرای شاه‌جهان، را عهده‌دار شد (نصرآبادی، همانجا؛سرخوش لاهوری، ص 19)، پس از چندی به اصفهان بازگشت و در آنجا ساکن شد. شاه‌عباس دوم (حک : 1052ـ1077) در 1072 سیورغالی در اردکان به او بخشید. تجلّی در اصفهان به مباحثه و تدریس و تألیف پرداخت (نصرآبادی، ص 169؛ صبا، ص 147). در سفری ملازم شاه‌سلیمان (حک : 1077 یا 1078ـ1105) بود (نصرآبادی، همانجا). تاریخ دقیق فوت او معلوم نیست؛ برخی تذکره‌ها سال 1083 را ذکر کرده‌اند ( رجوع کنید به راشدی، بخش 1، ص 156)، اما به گفتة خوانساری (ج 2، ص 353)، او پس از مراجعت از سفر مکه، در 1085 در شیراز درگذشته است.آثار تجلّی عبارت‌اند از: ترجمة قرآن کریم به فارسی با عنوان ترجمة سلطانی ؛ تفسیر سلیمانی ، که آن را به شاه‌سلیمان اهدا کرده است (استوری، ج 1، ص 189)؛ سفینة النجاة ، رساله‌ای در بارة اصول عقاید شیعه خاصّه در بارة امامت که نسخه‌ای از آن با تاریخ 1067 به شمارة 5249 در کتابخانة شمارة یک مجلس شورای اسلامی محفوظ است (افشار و دیگران، ج 16، ص 77ـ 78)؛ حاشیه بر حاشیة ملاعبداللّه یزدی بر تهذیب المنطق تفتازانی، که نسخه‌ای از آن متعلق به سدة یازدهم به شمارة 2ر327 در کتابخانة شمارة دو مجلس شورای اسلامی (سنای سابق) موجود است (دانش‌پژوه و علمی انواری، ج 1، ص 166)؛ رساله‌ای در منع نماز جمعه در زمان غیبت امام زمان عجّل‌اللّه‌تعالی فرجه‌الشریف (خوانساری، همانجا) و مثنوی معراج‌الخیال ، اثر معروف او، که در 1343 در بمبئی به چاپ رسیده است. این مثنوی که در بحر رمل سروده شده، گفتگوی شاعر است با عقل و هوس و جنون و در نهایت عشق، و اعتراف همة آنها به ناتوانی خود در برابر عشق. شاعر نتیجه می‌گیرد که جان انسان در جستجوی عشق است و حتی عشق مجازی می‌تواند راهنمای عشق حقیقی باشد (تجلّی شیرازی، ص 105). تجلّی ظاهراً دیوان شعری داشته، زیرا شاملو (ج 2، ص 95) تعداد ابیات مدوّن او را بیش از ده هزار بیت ذکر کرده و گلچین معانی نیز به نسخة کهن مثنوی معراج الخیال همراه با دیوان وی به تاریخ 993 ] که با توجه به عصر زندگی تجلّی غریب می‌نماید! [ در کتابخانة عبدالحسین بیات (متوفی 1347 ش) اشاره کرده است (ص 65).منابع: لطفعلی‌بن آقاخان آذربیگدلی، آتشکدة آذر ، چاپ جعفر شهیدی، چاپ افست تهران 1337 ش؛ چارلز آمبروز استوری، ادبیات فارسی بر مبنای تألیف استوری ، ترجمة یو. ا. برگل ] به روسی [ ، مترجمان یحیی آرین‌پور، سیروس ایزدی، و کریم کشاورز، چاپ احمد منزوی، تهران 1362 ش ـ ؛ ایرج افشار، محمدتقی دانش‌پژوه، و علینقی منزوی، فهرست کتابخانة مجلس شورای ملی ، ج 16، تهران 1348 ش؛ علیرضابن حسین تجلّی شیرازی، معراج الخیال ، نسخة خطی کتابخانة ملک، ش 5 ر 4671؛ خوانساری؛ محمدتقی دانش‌پژوه و بهاءالدین علمی انواری، فهرست کتابهای خطی کتابخانة مجلس سنا ، ج 1، تهران ] بی‌تا. [ ؛ حسام‌الدین راشدی، تذکرة شعرای کشمیر ، بخش 1، لاهور 1983؛ محمدافضل‌بن محمدمعصوم سرخوش لاهوری، کلمات الشعرا: مشتمل بر ذکر شعرای عصر جهانگیر تا عهد عالمگیر ، چاپ صادق علی لاهوری، لاهور ] 1942 [ ؛ ولی‌قلی‌بن داودقلی شاملو، قصص الخاقانی ، چاپ حسن سادات ناصری، تهران 1371ـ1374 ش؛ محمدمظفر حسین‌بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن ، چاپ محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران 1343 ش؛ احمد گلچین معانی، «فهرست قسمتی از کتب خطی کتابخانة مرحوم عبدالحسین بیات» در نسخه‌های خطی: نشریة کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران ، ج 6، زیرنظر محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار، تهران 1348 ش؛ محمدطاهر نصرآبادی، تذکرة نصرآبادی ، چاپ وحید دستگردی، تهران 1361 ش.
