تائیة ابن‌عامر (یا ذات‌الانوار )، قصیده‌ای عرفانی به عربی سرودة ابوالفضل عزالدین عامربن عامر بصری، حکیم و عارف و ادیب قرن هشتم. ابن‌عامرِبصری * قصیدة تائیه را به خواهش برخی دوستانش، برای توضیح معانی تائیة ابن‌فارِض همراه با اضافات و مضامین جدیدی در بارة معرفت روح و نَفس ناطقه و مبدأ و معاد سرود (زنوزی، روضة 4، قسم1، ص 228ـ229). در سال سرودن تائیه و تعداد ابیات آن اختلاف هست (رجوع کنید به ابن‌حجر عسقلانی، ج 2، ص 235؛ اربع رسائل اسماعیلیة ، یادداشت تامر، ص 78؛ فرّوخ، ج 3، ص 746؛ آقابزرگ طهرانی، ج 10، ص 1). به نظر کامل مصطفی شیبی، سال نظم قصیده 705 و تعداد ابیات آن 507 است (ص 127ـ 129). تائیة ابن‌عامر، سیزده بند دارد که شامل دوازده نور یا اشاره و یک لمعه است. قسم لمعه، از انوار آن جداست و در بارة احوال شاعر است. محتوای انوار تا نور دوازدهم بترتیب عبارت است از معرفت توحید، روح، نفس ناطقه، هیولا و فلک و عناصر و منبع وجود عقول و افلاک، رموز معجزات و مبدأ و معاد، رموز دقیق قرآن، ظهور تباهی زمین و دگرگونی زمان، و معرفت صاحب وقت (ابن‌عامر، ص 248ـ249؛ شیبی، ص 131). در نور یازدهم مطالبی در بارة قیامت و نزدیکی آن ذکر شده است که آن را نور دوازدهم ــ که در بارة اخلاق و آداب و تشویق به‌کمالات انسانی است ــ تکمیل می‌کند. وی در نور چهارم نظر فلاسفه را در بارة نحوة صدور و مراتب وجود، دور از اصالت و درستی دانسته است. ابن‌عامر، همانند ابن‌فارض، با رد حلول، به نوعی اتحاد قایل شده که این اتحاد ناظر به فناست (ص 229ـ230).به نظر عارف تامِر ( اربع رسائل اسماعیلیة ، همانجا)، ابن‌عامر در این قصیده، عقاید اسماعیلیه را بوضوح بیان کرده و از تعابیر آنان استفاده کرده است. اما به عقیدة شیبی (ص 132ـ 133)، ابن‌عامر قطعاً اسماعیلی نبوده و در تائیه ، افکار و اعتقادات امامیه را بیان کرده است (رجوع کنید به ابن‌عامر، ص 245). به اعتقاد شیبی (ص 133) ساختار قصیده که از دوازده نور یا اشاره تشکیل شده، همچنین تعداد ابیات (507) و سال نظم آن (705)، بر شیعة دوازده امامی بودن ابن‌عامر دلالت می‌کند. به گفتة شیبی (ص 132ـ133)، ابن‌عامر در نور پنجم (رجوع کنید به ص 241) به رافضی بودن (شیعه‌بودن) خود تصریح، و حضرت علی علیه‌السلام را خلیفه و وصی پیامبراکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله و سلم معرفی کرده است (رجوع کنید به ابن‌عامر، ص 237، 239). شیبی (ص 134) به جهت مصراعی از ابن‌عامر در بارة شراب (وَخُذْ بِاعتدالٍ مِنْ لطائف ذَوْقِها رجوع کنید به ص 252) وی را از نُصَیریه، طایفه‌ای از غُلات، دانسته است، اما معلوم نیست که قصد ابن‌عامر در آن مصراع بیان نظر فقهی بوده باشد، زیرا مضمون آن با این بیت حافظ «صوفی ار باده به اندازه خورد نوشش باد/ ورنه اندیشة این کار فراموشش باد» (ج 1، غزل101، بیت1) یکی است.تائیة ابن‌عامر به‌مثابة حلقه‌ای استوار در جنبشهای صوفیانة شیعی است که نشان می‌دهد دو وجهه نظر شیعی و صوفیانه در دورة پس از فتح بغداد به دست مغولان، کاملاً با یکدیگر پیوند یافته است (شیبی، ص 135).چاپهای متعدد تائیة ابن‌عامر عبارت‌اند از: 1) چاپ عبدالقادر مغربی (دمشق 1367)؛ 2) چاپ عارف تامر در ضمن اربع رسائل اسماعیلیة (بیروت 1978)؛ 3) چاپ قم در مجموعة ریاض‌الجنة تألیف زنوزی، به اهتمام علی رفیعی (1370ش). در تصحیح اخیرِ ریاض‌الجنة ، ابیاتی از قصیده که در چاپهای قبل حذف شده بود، اضافه شده است (برای نمونه رجوع کنید به ص 237). رضاقلی‌خان هدایت نیز در تذکرة ریاض‌العارفین (ص 374ـ376) گزیده‌ای از نور اول قصیده را چاپ کرده است.منابع: آقابزرگ طهرانی؛ ابن‌حجر عسقلانی، الدررالکامنة فی اعیان المائة الثامنة ، بیروت 1414/1993؛ ابن‌عامر، ] «قصیدة تائیه» [ ، در زنوزی، ریاض‌الجنة ، روضة 4، قسم1، چاپ علی رفیعی، قم 1370ش؛ اربع رسائل اسماعیلیة ، چاپ عارف تامر، بیروت 1978؛ محمدحسن‌بن عبدالرسول زنوزی، ریاض‌الجنة ، روضة 4، قسم1، چاپ علی رفیعی، قم 1370ش؛ شمس‌الدین محمدحافظ، دیوان ، چاپ پرویز ناتل خانلری، تهران1362ش؛ کامل مصطفی شیبی، تشیع و تصوف تا آغاز سدة دوازدهم هجری ، ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران 1359ش؛ عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی ، ج 3، بیروت 1989؛ رضاقلی‌بن محمدهادی هدایت، تذکرة ریاض‌العارفین ، چاپ مهرعلی گرکانی، تهران ] 1344ش [ .
