تاریخ عباسی ، کتابی تاریخی به فارسی مشتمل بر تاریخ ایران از اواخر سلطنت شاه‌طهماسب اول صفوی (930ـ984) تا اواخر بیست‌وپنجمین سال سلطنت شاه‌عباس اول در 1020، تألیف جلال‌الدین محمد بن‌عبداللّه منجم‌یزدی. مؤلف این کتاب (برای نمونه رجوع کنید به ص 108ـ109) خود را ملاجلال منجم و جلال‌الدین محمد منجم یزدی معرفی کرده، و اسکندر منشی از او با عنوان عمدة المنجمین یاد کرده است (ج 2، ص 611). از تاریخ تولدش اطلاع دقیقی در دست نیست. از نسبت او پیداست که اهل یزد بوده است (همان، ج 1، ص 474). ملاجلال ابتدا سالها در گیلان منجم خان‌احمدخان گیلانی بود و به منجمی شهرت یافت. وی کتاب نجومی خود، تحفة خانی ، را به خان‌احمدخان اهدا کرد. ملاجلال از 994 تا 1028 ملازم شاه‌عباس اول بود (منجم یزدی، مقدمة وحیدنیا، ص 12؛ منشی قمی، ج 2، ص 1086ـ1087؛ اسکندر منشی، ج 2، ص 638؛ حسینی استرآبادی، ص 175) و برای او محاسبات نجومی و ریاضی می‌کرد (برای نمونه رجوع کنید به حسینی استرآبادی، ص 172؛ اسکندر منشی، ج 2، ص 611؛ منجم یزدی، ص 388ـ 389) و در تصمیم‌گیریهایش مؤثر بود. ملاجلال در 1029 درگذشت (ملاکمال منجم، ص 73). ملاکمال منجم، مؤلف زبدة‌التواریخ ، فرزند او بود.تاریخ عباسی مقدمه و عنوان ندارد و معلوم نیست چرا به این نام شهرت یافته است. در نسخه‌ای که از آن در کتابخانة ملی (ش310) موجود است، نام کتاب « روزنامة ملاجلال در احوال شاه‌عباس » ذکر شده است.این کتاب با بیان نسب شاه‌عباس اول از جانب پدر و مادر آغاز می‌شود (ص 18ـ19). مطالب کتاب اینهاست: حوادث تاریخ صفویان از مرگ شاه‌طهماسب اول در 984 (ص 25ـ26)، کشته شدن حیدرمیرزا و وقایع بعد از آن (ص 27ـ39)، مرگ شاه‌اسماعیل دوم در 985 و حوادث بعد از مرگ او، حوادث دورة محمد خدابنده (985ـ996؛ ص 40ـ 65)، حوادث زمان شاه‌عباس اول از 996 تا 1020 و نیز عزیمت ولی‌محمدجان، خان استراخان از سلسلة جانیان، در این سال به ایران و کمک خواستن او از شاه‌عباس برای بازگشت به سلطنت.از آنجا که نویسنده همراه شاه‌عباس اول بوده است، از خلال نوشته‌های او بخوبی می‌توان از خصوصیات شاه‌عباس، نحوة برخوردش با متخلفان و رفتارش با اهل‌تسنن، صوفیه، نقطویه، مسیحیان و یهودیان آشنا شد. از دیگر محسّنات کتاب، ذکر روز و ساعت وقوع حوادث مهم است که مادّه تاریخهای مناسب به ضبط و حفظ آن کمک کرده است.عبارات کتاب بسیار روان و ساده است و مؤلف هیچگاه درصدد عبارت‌پردازی به شیوه‌های مرسوم آن زمان نبوده است. مؤلف در این کتاب قریب 350 بیت شعر آورده که برخی از خود اوست (منجم یزدی، مقدمة وحیدنیا، ص 13). استفادة مناسب از اشعار و لغات، موجب اشتمال کتاب بر نکات اجتماعی و ادبی شده است.در تاریخ عباسی اشتباهات تاریخی نیز دیده می‌شود، از جمله تولد اسماعیل‌میرزا در 1012 نوشته شده است، اما دیگر مورخان، از جمله اسکندر منشی (ج 2، ص 610)، آن را در 1010 نوشته‌اند.تاریخ عباسی را اولین بار در 1366ش سیف‌اللّه وحیدنیا براساس نسخة کتابخانة ملی (مورخ 1273) و نسخة کتابخانة ملک در تهران چاپ کرد. این چاپ با توجه به اینکه اختلاطی از این دو نسخه است، مغلوط است.منابع: اسکندر منشی؛ حسن‌بن مرتضی حسینی استرآبادی، تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی ، چاپ احسان اشراقی، تهران 1364ش؛ ملاکمال منجم، زبدة‌التواریخ ، چاپ ابراهیم دهگان، اراک 1334ش؛ جلال‌الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی، یا، روزنامة ملاجلال ، چاپ سیف‌اللّه وحیدنیا، تهران 1366ش؛ احمدبن حسین منشی قمی، خلاصة‌التواریخ ، چاپ احسان اشراقی، تهران 1359ـ 1363 ش.
